Тәрбиенің әдістері, құралдары

 

4) Жоспардың нақты болуы;

 

5) Жұмысты келісіп жоспарлау;

 

Сынып жетекшісінің жоспары  мынандай бөлімдерден тұрады:

 

1) Сыныптың қысқаша сипаттамасы  және оқушылар жайында жалпы  мәліметтер;

 

2) Сынып ұжымы қызметінің  негізгі бағыттары мен формалары;

 

3) Тәрбие міндеттері;

 

4) Сыныпта сабақ беретін  мұғалімдермен жұмыс;

 

5) Ата – аналармен жұмыс;

 

 

4. Сынып жетекшісіне қойылатын  талаптар.

 

Сынып жетекшісі басқа  мұғалімдерге қарағанда оқушыларға тәрбие беруде өте маңызды міндеттер  атқарады. Сондықтан оған педагогикалық  талаптар қойылады. Сынып жетекшісіне  қойылатын талаптар:

 

а) Жоғары идеялық және қоғамдық саналылық 

 

ә) Жоғры моральдық бедел

 

б) Педагогикалық шеберлік

 

в) Мәдени өріс

 

г) Педагогикалық әдептілік

 

д) Балаларға деген сүйіспеншілік  пен құрмет

 

е) Ұйымдастырушылық қабілет

 

ж) Сынып жетекшісінің мамандығын арттыру

 

з) Тәрбие жұмысына шығармашылық көзқарас

 

 

10 тақырып

 

 

 

 

Педагогикалық процесс күрделі  және дамытушылық жүйе.

 

Табиғат пен қоғам дамуы  адамның еркінен тыс өмір сүретін  объективтік заңдардың қатыран  жатады. Бірақ адамдар ол заңдарды ашып, пайдалана білгендіктен олардың  іс - әрекеті саналы, бағытталған  іс - әрекетке айналады.

 

Адам табиғаттың құрамды  бір бөлігі ретінде оны танып  білу, оған тәрбие арқылы әсер ету өте  күрделі педагогикалық процесс.

 

Педагогика болса диалектиканың  барлық заңдылықтарын өз бой ына  жинақтаған ғылым.

 

Оқыту және тәрбие процесінің диалектикасы оның өзара байланысында, үздіксіз дамуында, жылжымалылығында және қарама – қайшылығында ашылады.

 

Педагогикалық процнстің  заңдылықтары кезінде К. Д. Ушинскийде өзінің “Педагогикалық антропология”  деген еңбегінде ескертіп айтқан, педагогикалық қағидавларды құр  жаттап алу ештеңеге қол жеткізбейді, пайда бермейді. Оның ғылыми негіздерін зерттеу керек, содан шығатын  ережелерді білу керек деген. Ол психикалық құбылыстардың заңдылықтарын, оны  басқарудың жолдарын зерттеуді, сол  заңдарды ой елегінен өткізе отырып жағдайларға  байланысты, өзің қолдануға болады – ау жағдайға сай пайдалануға  болады деген.

 

Педагогикалық процестің  заңдылықтары көрнекті педагогтардың  Ю.К. Бабанскийдің, И.Я. Лернердің, И.Ф. Харламовтың  еңбектеніде кең көлемде баяндалған.

 

 

2. Тәрбиенің заңдылықтары  мен принциптері, оларға мінездеме.

 

Тәрбие – бұл педагогикалық  құбылыс. Педагогикалық құбылыстар мен процестер арасындағы байланыс заңдылық деп аталады. Педагогикалық  заңдылық деп – педагогикалық  процестің тұтастығын айтады.

 

Тәрбиенің заңдылықтары:

 

1. Тәрбие қоғам мұқтаждығына  және жағдайына байланысты заңдылығы.  Неғұрлым қоғамның әлеуметтік  – экономикалық мүмкіншілігі  өскелең өмір талабына сәйкес  дамып отырса, соғұрлым жастардың  келешегіне, адамгершілік қасиеттерінің  қалып дамуына игі әсер етеді.

 

2. Тәрбие мен өзін - өзі  тәрбиелеудің бірлігі заңдылығы.  Оқушы тұлғасының дамуы мен  қалыптасуында белсенділіктің рөлі  зор. Белсенділіктің бірнеше түрлері  бар. Олар: қарым – қатынас  белсенділігі, таным белсенділігі  және өзін - өзі тәрбиелеу белсенділігі.

 

3. Тәрбие іс - әрекетінің  және қарым – қатынастың шешуші  рөлі заңдылығы. Тәрбие, оқыту  және білім беру іс - әрекетіне  байланысты. Іс - әрекеттің мынандай  түрлері бар. Олар: ойын, оқу, еңбек,  спорт, көркемдік, қоғамдық –  саяси іс - әрекеттері т.б. жатады.

 

4. Тәрбие процесінде оқушылардың  жас және дербес ерекшеліктерін  есепке алу заңдылығы. Жас ерекшеліктері  мынандай жағдайда еске алынады: 

 

а) оқу жоспарларын, оқу  бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу  құралдарын

 

т.б. жасаған;

 

ә) ағзаның дене және психикалық дамуына байланысты;

 

б) оқу, тәрбие процесінде.

 

Жеке адамның дербес ерекшеліктері;

 

а) темперамент, оның типтері (сангвиник, флегматик, холерик, меланхолик) ;

 

ә) қабілет, оның түрлері: жалпы  және арнайы қабілеттер.

 

Қабілет – адамның түрлі  іс - әрекеттеріндегі мүмкіншілігі.

 

5. Педагогикалық процесте  ұжым мен жеке адамның өзара  байланысы заңдылығы. Оқушы тұлғасын  қалыптастырудың негізгі көзі  ұжым болады. Көрнекті педагогтар  Н. К. Крупская, А.С. Макаренко, В.А Сухомлинский ұжымдық қатынастарды қалыптастырудың теориялық негіздерін жасады.

 

Принцип дегеніміз - адамның  нақты іс - әрекетінде өзі басшылыққа алатын алғы шарты, негізгі ережені  бейнелейді. Тәрбие принциптері тәрбиеші басшылыққа алуға тиісті тәрбие процесінің жалпы заңдылықтарын бейнелейтін  бастапқы ережелер.

 

Мектепте мынандай тәрбие принциптері қолданылады:

 

1. Тәрбиенің идеялылығы  мен мақсатылығы. Тәрбиенің алдына  қоғам болашағына берік сенімі  бар азаматтарды қалыптастыру  міндеті қойылады. Оқыту мен тәрбие  жұмыстарын мақсатпен ұйымдастыру  мұғалім мен оқушылардың іс - әрекеттерінің  үнемі жоспарлы түрде өтуіне  әсер етеді.

 

2.Тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, қоғам құрылысының практикасы  мен байланыс принципі. Бұл принциптің  мәні қоғамның экономикалық, әлеуметтік  және рухани қатынастарын, өмір  шындығыфның моралі және әсемділікке  көзқарасын тәрбие ісінде қолдану  болып табылады.

 

3. Ұжымда және ұжым арқылы  тәрбиелеу принципі. Бұл тәрбие  жұмысының жетекші принциптерінің  бірі. Педагогика ғылымы балар  мен жас өспірімдердің топтық  және ұжымдық өмірін, олардың  тұлғасының рухани байлығының, әлеуметтік  белсенділік пен жауапкершілік  сезімі қалыптасуының міндетті  шартыдеп қарайды. А.С.Макаренко  ұжымда адамның біртұтас түрлі  сапалары жаттығып, қалыптасатын  гимнастика залы, сондықтан тәрбие  жүйесі “ұжым” болып ұйымдастырылған  педагогикалық іс - әрекет процесін  басқаларынан жоғары қояды –  деп көрсетті.

 

4. Тәрбиеленушінің тұлғасына  қойылатын талаптар мен көрсетілетін  құрметтің бірлігі принципі. А.С.  Макаренко кезінде “Егер біреу  – міреу педагогикалық тәжірибенің  мәнін қысқаша ғана формуламен  қалай анықтар едіңіз деп сұрай  қалса, мен оған адамға мүмкіндігінше  үлкен талап қою және құрмет  көрсету деп жауап бере едім”  , - деген екен. Мұғалім осы принципті  басшылыққа алып оқушы күш  – қуатына ерік беретін, орынды  әрекеттеріне және қылықтарына  тербеліс туғызатын, өзінің құлқын  сезінуін және өз тәртібіне  жауапкершілігін ұғындыратын өзіндік  өрнегі (стилі) мен сарыны (тоны) бар  қатынастарды таңдап алады.

 

5. Тәрбиелік ықпалдардың  тізбектестігі, жүйелілігі, беріктігі  және үздіксіздігі принципі. Бұл  принципті ұстау әрбір бөліктері  мен элементтері түгел біртұтастықты  құрайтын педагогикалық жүйенің  болуын талап етеді. Педагогикалық  ықпалдардың жүйесіздігі, кездейсоқтығы,  бейтараптығы, келісімсіздігі, ретсіздігі  тәрбие мақсатына үзілді –  кесілді қарама – қайшы келеді.

 

6. Тәрбиенің оқушылардың  жас және дербес ерекшеліктеріне  сәйкестігі принципі. Бұл принципті  жүзеге асыру оқушылар іс - әрекетінің  мазмұны мен түрін олардың  жасына, өмір тәжірибесіне, күш –  қуаты мен мүмкіндіктеріне сәйкес  болуын талап етеді. Осы принциптің  жүзеге асуына мұғалімнің жас  және педагогикалық психологияны  терең білуі көмектеседі.

 

 

Кредит №3

 

1 –тақырып

 

Дене тәрбиесіндегі оқыту  әдістері

 

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

Оқыту әдіс – тәсілдері.

 

Оқыту әдістерін жіктеу

 

3. Оқыту әдістеріне жалпы  сипаттама

 

4. Оқыту әдістерін жетілдіру  және мұғалімнің сабақтар жүйесінде 

 

оларды таңдай білуі.

 

Пайдаланатын әдебиеттер:

 

Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Астана-1998ж.

 

Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова . Педагогика. Алматы-2004ж.

 

Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы-1999ж.

 

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Педагогика. Алматы-2003ж.

 

М. Жұмабаев. Педагогика Алматы-1992ж.

 

И.П. Подласый. Педагогика.Москва –2000ж.

 

ҚР Білім беру туралы заңы. Астана-2000ж.

 

Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік  педагогикалық университеті. Педагогика

 

пәні бойынша лекциялар  жинағы. Алматы-1991ж.

 

9. Т.С. Сабыров. Оқыту  теориясының негіздері. Алматы-1993ж. 

 

 

Оқыту әдіс – тәсілдері.

 

Оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі болып  табылады. Себебі, оқыту процесі  оның мақсаты, мазмұны, әдістері және ұйымдастыру  формаларының біртұтастығы болып табылады.

 

Әдіс деген сөз гректің  “metodos” деген сөзінен шыққан. Метод деген ұғым белгілі ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары  деген мағынаны білдіреді. Оқыту  әдістері туралы әрбір автор өз анықтамасын  береді.

 

Қысқаша психологиялық –педагогикалық сөэдік “әдіс” –мақсатқа қол жеткізетін жол, тәсіл, белгілі жолмен тәртіпке салынған іс–әрекет”–деген анықтама береді.

 

Оқыту әдісі–оқушыларға білім  беру және оларды дамыту мақсатында мұғалім  мен оқушылардың бірлесіп жасайтын қызметі мен қарым–қатынасының  тәсіл–амалдары–деген де пікір айтылады.

 

Оқыту әдістері–оқытушы мен  оқушылардың жұмыс істеу әдісі, оның арқасында білім, іскерлік, дағды  қалыптасып, оқушылардың дүние танымдылығы  мен қабілеттілігі артады.

 

Оқыту әдістері–мұғалім мен  оқушылардың бірлесе жасайтын әрекеті.

 

Оқыту әдістері–мұғалім мен  оқушылардың өзара әрекетінің барысында  білім алу жолдары.

 

Оқыту әдістері– мұғалім  мен оқушылардың өзара әрекетінің негізінде білім, тәрбие және таным  процесін жетілдіру.

 

“Әдіске” қатысты анықтамаларда  бәріне ортақ пікір: “белгілі бір  мақсатты көздеген мұғалім мен оқушылар арасындағы өзара қарым–қатынас  және іс–әрекет”.

 

Олай болса оқыту әдістері–оқытудың  мақсат–міндеттеріне сай оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде мұғалім мен  оқушылардың қолданатын амал–тәсілдері мен құралдарының жиынтығы болып  табылады. Мұғалім оқыту әдістерінің  көмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін ұйымдастыруда  өзінің іс–әрекетін оқушылардың  таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады.

 

Мұғалім оқытудың нәтижесін  арттыруда оқыту әдістеріне қатысты  амал–тәсілдерімен қатар оның құралдарын да пайдаланады.

 

Оқу құралдарына оқу кітаптары, көрнекі және техникалық құралдар жатады.

 

Оқу кітаптары –оқулықтар, оқу–әдістемелік кітаптар, анықтамалар, сөздіктер, есептер жиыны т.б.

 

Көрнекі құралдар –кестелер, сызбалар, чертеждар, суреттер, фотосуреттер, альбомдар, тарихи, экономикалық–географиялық  карталар т.б.

 

Техникалық құралдар –  үнтаспа, телеарна, бейнетаспа, компьютер  т.б.

 

 

2. Оқыту әдістерін жіктеу

 

Оқыту әдістері педагогика саласында  талас тудыратын күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Соған орай бүгінгі таңда оқыту әдістерінің  анықтамасы және оларды топтастыру мәселесінде  ортақ пікір қалыптаспаған.

 

Бұл мәселені зерттеуші авторлар (С.И.Архангельский, С.И. Зиновев, Н.В. Кузьмина, Т.А. Ильина, Н.Д. Никандоров т.б.) оқыту  әдістеріне әдістеріне түрліше анықтама беріп, оларды әр түрлі негізде топтастыруды ұсынады.

 

Ғылыми педагогикалық  әдебиеттерде топтастырудың жиыриадан  астам түрі бар екен.

 

Оқушылардың таным белсенділігіне қарай (М.Н. Скаткин, И.Я. Лернер):

 

түсіндірмелі хабарлау әдісі;

 

репродуктивтік әдіс;

 

проблемалық баяндау әдісі;

 

эвристикалық әдіс.

 

Оқытудың мақсаттары мен  құралдарына қарай (М.А.Даниалов, Б.П. Есипов, Т.А. Ильина):

 

жаңа білім беру әдісі;

 

біліктілер мен дағдыларды қалыптастыру әдісі;

 

Техникалық құралдармен  жұмыс істеу әдісі;

 

Өзіндік жұмыс істеу әдісі;

 

білімді тексеру әдісі;

 

проблемалық, програмаланған оқыту әдісі.

 

Тұтас педагогикалық әрекеттің  тәсілдеріне қарай (Ю.К. Бабанский):

 

оқу –танымдық әрекеттерді  ұйымдастыру;

 

оқуға ынталандыру;

 

оқытудағы бақылау және өзін–өзі бақылау әдістері.

 

Әдістің логикалық және психологиялық  сипатына қарай (Р.Г.Лемберг):

 

ауызша баяндау әдісі;

 

есеп шығау әдісі;

 

өнер құралдарын пайдалану  әдісі.

 

Мұғалім мен оқушылардың  жасайтын әрекетінің ерекшеліктеріне  қарай (В.Оконь):

 

жаңа білімді игеру  әдәсі;

 

өзіндік білім әдісі;

 

проблемалық әдіс;

 

көркем әдебиет пен  өнер құралдарын пайдалану әдісі.

 

Солардың ішінде ең көп  тарағаны – білім берудің көздеріне  сәйкес

 

(И.Т. Огородников, С.И.  Перовский, Е.Я. Голант):

 

сөздік немесе ауызша баяндау  әдісі;

 

көрнекілік әдістер;

 

тәжірибелік әдістер.

 

Бұл әдістің ерекшелігі: егер мұғалім оқу материалын ауызша

 

Баяндаса, онда білім алу  көзі мұғалімнің сөзі болып табылады немесе мұғалім оқушыларға білім  беруде көрнекіліктерді қолданса, онда білім алу көзі көрнекіліктер  болып есептеледі т.с.с.

 

 

3 . Оқыту әдістеріне жалпы  сипаттама

 

Білімді меңгерту қандай жолдармен  немесе тәсілдермен іске асса да, оқыту  әдістерін таңдау негізінен, білім  берудің мазмұны сияқты, оқытудың жалпы мақсаттары және міндеттеріне сәйкес анықталады.