Тәрбиенің әдістері, құралдары

 

Мектеп басшылығымен жүргізілетін тәрбие жұмыстарының формалары көптеп саналады. Олар: ата – аналармен  жұмыс: сынып жетекшілерінің және мұғалімдердің  үйелменмен жұмысы; сыныптан және мектептен  тыс тәрбие жұмыстары. Осы жұмыстардың  барлығына мекиеп басшылық жасайды, көмектеседі, тиісті адамдармен, ұйымдармен бірігіп іске асыруды қамтамасыз етеді.

 

2. Отбасы адам баласы  тәрбиесінің ең алғашқы ұжымы.

 

Отбасы бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің құралы болып келді. Сондықтан ол адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.

 

Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралардың сақтаушысы. Онда бала алғаш рет өмір жолымен  танысады, моральдық нормаларын игереді. Сондықтан отбасылық өмір жеке адамның  азамат болып өсуінің негізі.

 

Отбасы оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің одақтасы. Ол бала тәрбиесі жөніндегі мектеппен  тығыз байланысты болуды өте жақсы  түсінеді. Өйткені, бала тәрбиесінің  отбасыда мектепте нәтижелі болуы осындай  ынтымақтастыққа негізделеді.

 

Отбасы тәрбиесі – бұл  қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі, мемлекет алдындағы ата – аналардың  борышы. Өкімет отбасына үнемі қамқорлық  жасауда. Оған дәлел: балалар мекемелері жөніндегі халықтың қажеттілігін толық  қанағаттандыру, балаларды еңбек, спорт  лагерьлерінің, жас натуралистер станцияларының, ғылыми – техникалық және көркем шығармашылық үйірмелерінің жұмысын кеңейту; ананы, балалық шақты қорғауға ерекше көңіл бөлу; отбасы мүшелерінің демалуы  үшін санаторийлердің, демалыс үйлерінің  жүйесін кеңейту; аналар жағдайын еске алып, әйелдердің халық шаруашылығына  қатысуын үйлестіру.

 

Отбасында басты мәселелердің бірі – баланың ттіршілік әрекетін ұйымдастыру. Бұған баланың күн  ырғағы, міндеттері қойылатын талаптар, оның үй еңбегіне қатысуы, оқу - әрекеті  бос уақытын ұйымдастыру жатады.

 

Бала өмірін және іс - әрекетін ұйымдастыруда негізгі жағдайлардың бірі – ұтымды ырғақ жасау. Күн  ырғағы өмір тәртібі, еңбекпен демалыстың парасаттылықпен, кезектесіп өтуі, талаптарды орындау, жақсы әдеттерді қалыптастыру.

 

Күн ырғағын жасауда ата  – ана баланың жасын, үй жағдайын, денсаулығын, мұғалімдер мен сынып  жетекшілерінің кеңесін, отбасы мен  мектеп ырғағының бірлігін еске алуы тиіс. Отбасыда күн ырғағының негізгі  құрамды элементтері – еңбек, демалыс, ойын, сабаққа дайындалу, тамақтану, ұйқы т.б. дұрыс алмасып отыруы қажет. Күн ырғағын сақтау негізінде  мидың үлкен жарты шарының  қабында шартты рефлекстер жүйесі (динамикалық  стереотип) пайда болады. Мысалы, бала белгілі бір уақытта ұйықтауға  үйренсе, оның ми қабында тежелу процесі  басым болады да тез ұйқыға кіріседі. Сондықтан, ата – аналар белгілі  бір уақытта сабаққа дайындалуға, ұйықтауға, тұруға үйретулері, яғни, ырғақ  элементтері берік орындалуы  тиіс.

 

Балалардың бос уақыты – бұл шығармашылық елігу, қызығу дүниесі. Бала бос уақытында қоғамдық пайдалы істерге, спорт ойындарына, кинофильмдерге, спектакльдерге қатысады. Көптеген отбасыларда ата – аналардың  балаларымен бірігіп серуендеуі ізгі дәстүге айналды.

 

Отбасыда балалардың тәрбие процесіне табысты ықпал жасауда  басқа да жағдайларды сипаттайтын  белгілерді атауға болады. Оларға мына мәселелері жатады:

 

1. Отбасының этикалық құрамы  және құрылымы: толық емес отбасы, бір балалы, көп балалы отбасы, бір ұлттық, көп ұлттық отбасы.

 

2. Тіршілік әрекетінің  және ортаның жағдайлары: отбасы  мүшелерінің білім дәрежесі, еңбектену,  кәсіптік құрамы, бюджеті, жалпы  материалдық әл – ауқаты, селодық  және қалалық отбасы.

 

3. Отбасының мәдени потенциалы: күнделікті тұрмыстың жалпы мәдениеті,күн  ырғағы, демалыс, оның формалары,  кітапхананы, теледидарды, музыка  аспаттарын пайдалана білуі, спортпен  айналысу, отбасылық дәстүрлік мерекелер.

 

4. Ішкі отбасылық қатынастар  микроклиматының сипаттамасы, үйелменде  көзқарастың бірлігі және айырмашылығы, отбасы мүшелерінің өз міндеттеріне  көз қарасы.

 

5. Қоғамға көзқарасы: еңбек  және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық  тәрбие институттарына қатысы.

 

6. Отбасының тәрбиелік  потенциалы: отбасылық тәрбие, қолданылатын  әдістер, ата –аналардың және  басқа мүшелердің педагогикалық  мәдени дәрежесі.

 

Отбасының өзіне тән ерекше функциялары бар. Олар халықтың өсуі, адамзат ұрпағын әрі қарай  жалғастыру, қажетті шаруашылық функциясы, отбасы мүшелерінің өзара және туған  – туысқандарымен қатынас жасау  функциясы.

 

 

3. Отбасы тәрбиесінің кейде  сәтсіздікке ұшырауының себептері.

 

Отбасылық тәрбие бірқалыпты жағдайда іске асырылып, отырмайды. Зеттеу мәліметтеріне қарағанда отбасылық  тәрбиенің сәтсіздікке ұшырауының басты себебі – үлкен адамдардың педагогикалық көзқарастарының  қауқарсыздығынан болады.

 

Біріншіден отбасында  болатын өктемдік баланы өзін өзі  билеушілігінен айырады, әрбір қадамына бақылау жасайды, ол өз күшіне мүмкіншілігіне сенімсіз және ішкі жай – күйі төмен  болады.

 

Екіншіден, баланы еркелетушілік, бетімен жіберушілік ата –  аналардың бәрін кешірушілік  сүйіспеншілігіне байланысты. Баланың  жетегіне түсіп еркіне жіберушілік  өзімшілдікке тәрбиелейді.

 

Үшіншіден, әке мен ананың және басқа отбасы мүшелерінің тарапынан  бірыңғай талаптың жоқтығы. Осының нәтижесінде  ата – аналарды немесе ересек отбасы мүшелерінің көзқарастарындағы  алалықты пайдалнып, бала екі жүзді  және жағымсыз нәрсеге бейім болып  өседі.

 

Төртіншіден, ата – аналар балаларды еркімен қарым –  қатынас жасаудан, өмірден аулақтауға тырысады, бөгет жасайды. Бұл баланың  қалыптасуына, дамуына залалды әсер етеді.

 

Бесіншіден, егер әке мен  ана өз баласының іс - әрекетіне  немқұрайды, жауапсыздықпен қараса, онда соны пайдаланып, кездейсоқ, күмәнді  адамдармен танысуға мүмкіндік алады.

 

Біздің халқымыздың отбасы жағдайында жас ұрпақ тәрбиесіндегі  жетекші буын ата мен әже іс - әрекетінің төңірегінде шоғырланған. Себебі, отбасында әке мен шеше негізгі еңбек иелері, отбасы қажеттілігін қамтамасыз етушілер. Ал ата мен  әженің өмір тәжірибесі өз дәрежесіне даналық ақыл – ойдың, орында дүниетанымының, талғамның, денсаулық бағбанының, орынды тәртіп пен мінез құлықтық мектебі  болып табылады.

 

4. Мектеп пен отбасы  ынтымақтастығының формулалары.

 

Мектеп оқу – тәрбие жұмысының мазмұнын жақсартуға қамқорлық  жасайды, ата – аналарды, барлық жұртшылықты қатыстырады.

 

Мектеп пен отбасы ынтымақтастығының  бірнеше формалары бар. Мектеп пен  отбасы байланысының басты формасы  ата – аналар жиналысы. Онда көптеген мәселелер, мысалы, күнделік өмір, еңбек, демалыс, оқушылардың бол уақыты, кәсіптік бағдар, оқу және тәрбие жұмысы, т.б. талқыланады, оларды одан әрі жетілдірудің нақты формалары қарастырылады.

 

Байланыс формаларының бірі – педагогтардың оқушылар үйіне  баруы. Мақсат: оқушылардың үй жағдайымен, күнделік өмірімен, тұрмысымен танысу, оқу және тәрбиеге байланысты әртүрлі  тақырыптарда ата – аналармен  әңгіме өткізу, пікір алмасу.

 

Мектеп пен отбасы ынтымақтастығының  тағы бір формасы педагогикалық  насихат, яғни ата – аналарға педагогикалық  білім беру.

 

Қазір ата – аналар және қалын бұқара арасында психологиялық  және педагогикалық білімді насихаттаудың  маңызы өте зор. Насихат жұмысы оқыту  мен тәрбие міндеттерін шешуде болымды  әсер етеді. Н.К.Крупская өзінің еңбектерінде ата – аналарды педагогикалық минимуммен қаруландырудың қажет екенін бірнеше рет айтқан болатын.

 

Ата – аналардың тәрбие жұмысы процесінде жеке адамның қалыптасуына ықпалы, олардың жалпы және педагогикалық  мәдениетіне байланысты. Осы тұрғыдан педагогикалық – психологиялық  білім негіздерімен ата – аналарды қаруландыру мектеп алдында тұрған міндеттердің бірі.

 

Мектептің ата – аналар комитеті мұғалімдерге, ата – аналарға көмектеседі, балалардың демалысын, қиын отбасыларды шефке алуды, балалардың тұрған жеріндегі жұмыстарды ұйымдастыруға  қатысады. Ата – аналар жиналыстарын, олардың конференцияларын пікірталастарды, балалар мерекелерін өткізудің  дайындық жұмыстарына қатысады.

 

Мектептің, отбасының, бүкіл  халықтың және мемлекеттің негізгі  мақсаты қазіргі заманның талаптарына  сай балаларды және жастарды тәрбиелеу, оларды мамандық таңдауға, арнайы орта және жоғары оқу орындарына түсуге халық шаруашылығының салаларында  еңбек етуге даярлау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сынып жетекшісінің жүргізетін жұмыстары.

 

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

1. Сынып жетекшісінің қызметінің  – оқу тәрбие процесінде алатын  орны.

 

2. Сынып жетекшісінің негізгі  қызметі мен міндеттері және  сынып жетекшісі 

 

жұмысының мазмұны.

 

3. Сынып жетекшісінің жұмысын  жоспарлау және есепке алу.

 

4. Сынып жетекшісіне қойылатын  талаптар.

 

 

Пайдаланатын әдебиеттер:

 

Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Астана-1998ж.

 

Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова . Педагогика. Алматы-2004ж.

 

Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы-1999ж.

 

Б.А. Ақназаров. Сынып жетекшісі. Алматы-1980ж.

 

К. Б. Сейдалиев. Тәрбие теориясы. Алматы-1986ж.

 

Ж.Әбенбаев Тәрбие теориясы мен әдістемесі Алматы 2004

 

 

1. Сынып жетекшісінің қызметінің  – оқу тәрбие процесінде 

 

алатын орны.

 

Сынып жетекшісі өте маңызды  да әрі жауапты міндеттерді атқарады. Ол сыныптағы тәрбие жұмыстарының ұйымдастырушысы  және оқушылардың ұстазы болып табылады. Сынып жетекшісін тәрбиелі және беделді  мұғалімдерден мектеп директоры  тағайындайды. Сынып жетекшісіне  негізінен мынындай үш түрлі басты  мінде жүктеледі:

 

Өз сынып мұғалімдерінің жұимысын үйлестіріп отыру.

 

Сыныпта оқушылармен бүкіл  тәрбие жұмысын ұйымдастырып, жүргізіп, оған бағыт беріп отыру.

 

мектеппен отбасының байланысын жасау.

 

Сынып жетекшісі өз жұмысын  белгілі бір жүемен жүзеге асырған  жағдайда ғана өзінің мақсатына жетеді және ең жақсы нәтижелерге ие болады. Жан – жақты тәрбиенің мақсаты  мен міндеттернінен туындайтын өзара  байланысты тәрбие щараларының жиынтығы сынып жетекшісі жұмысының жүйесі деп аталады.Жүйе сынып жетекшісінің оқушылармен жүргізетін барлық жұмысының  бағыттарын қамтиды. Яғни саяси идеялық, адамгершілік, дене, эстетикалық, еңбек  тәрбиесі т.б.

 

Сынып жетекшісі өз сабақтарында және басқа сабақтарға қатынасып, сынып  жиналыстарында, сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға зер сала бақылау арқылы, оқушылардың өзімен және оның жолдастарымен, ата – аналарымен әңгімелесу арқылы және оқушылар жайлы неғұрлым толық, мағлұмат алады.

 

 

2. Сынып жетекшісінің негізгі  қызметі мен міндеттері және  сынып жетекшісі жұмысының мазмұны. 

 

Басты міндетті шешу үшін, сынып  жетекшісі оқушыларды зерттеп, оларды жақсы білуі керек.

 

К.Д. Ушинский “Адам - тәрбие нысанасы ” – деген еңбегінде  былай деп жазды: “Егер педагогика адамды жан – жақты етіп тәрбиелегісі келсе, онда педагогика ең алдымен сол  адамды барлық жағынан білуі керек”.

 

Сынып жетекшісі жеке шәкірттер  жайлы мынадай мәліметтерді білуі  қажет:

 

А) Баланың денсаулығы;

 

Ә) Отбасындағы баланың  өмірі мен тұрмыс жағдайы;

 

Б) Баланың ішкі жан дүниесі, рухани байлығы;

 

В) Мінез – құлқын, темпераментін, қабілетін, қызығушылығын, еркін, зейін  т.б. психологиялық ерекшеліктерін;

 

Г) Үлкендермен, кішілермен, ата – анасымен, жолдас – жораларымен  қарым – қатынасы;

 

Д) Морльдық бейнесін, адамгершілік қасиеттерін;

 

Е) Еңбекке көзқарасы;

 

Ж) Эстиетикалық талғамдарын, қызығуларын, өнерге, әдебиетке дем  қоятындығы;

 

З) Интеллектуалдық дамуын;

 

И) Саяси сауаттылығын;

 

Сынып жетекшісі оқушыларды зеттеп, білуде әртүрлі тәсілдерді қолданады:

 

А) Бақылау тәсілі (сабақта, сенбіліктерде, сыныптан тыс жұмыстарда);

 

Ә) Әңгімелесу тәсілі (пән  мұғалімдерімен, дәрігермен, ата –  аналармен,

 

кітапханашымен, оқушылардың  жолдастарымен, өзімен);

 

Б) Анкеталарды толтыру  тәсілі;

 

В) құжаттармен танысу (оқушының жеке ісімен, күнделігімен, үлгерім 

 

журналымен);

 

Г) Оқушының шығармашылық жұмысымен  танысу тәсілі (шығарма, сурет);

 

Д) Табиғи экспиримент;

 

Сынып жетекшісі отбасымен  жиі қарым – қатынас жасайды, ол ата – аналарға балалардың оқу - жұмыстарытуралы мәлімдеп отырулары  керек.

 

Сынып жетекшісі ата –  аналармен мынандай жұмыстар жүргізулері  тиіс:

 

А) оқушының отбасына барып  тұру, отбасы дағдайын зерттеу;

 

Ә) Ата – аналарды мектепке шақыру, жеке әңгімелесу ата – аналармен  хат алысу, ата – аналар жиналысы;

 

Б) Сұрақ – жауап кештері;

 

В) Ата – аналарды педагогикалық  әдебиеттермен таныстыру;

 

Г) Ашық есік күндері;

 

Д) Пікірталастар;

 

Е) Ата – аналар комитетімен  жұмыс жүргізу т.б.

 

 

3. Сынып жетекшісінің жұмысын  жоспарлау және есепке алу.

 

Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының  жоспары – педагогикалық құжат. Тәрбие жоспарын құру, оның орындалуындағы жауапкершілік сынып жетекшісіне  жүктеледі. Жоспар мынандай имедагогикалық талаптарға жауап беруі керек.

 

Жоспардың белгілі мақсатқа бағытталуы;

 

Сыныптағы тәрбие жұмысы мазмұнының, формаларының, әдістерініің әртүрлі  болуы;

 

3) Оқушыларды тәрбиелеудің  сабақтастығын, жүйелілігін, дәйектілігін  қамтамасыз ету.