Салауатты өмір салты

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Салауатты өмір  салтын қалыптастыру жұмыстары  және оның нәтижелері

        28.01.13-23.02.13 аралығында Теректі ауданындағы, Подстепный жалпы қазақ орта мектебінен диплом алдындағы машықтан өттім. Машық кезінде маған 5 «б» сыныбы берілді.

Курстық жұмысымның тақырыбы «Салауатты өмір салты – дені сау  ұрпақты тәрбиелеудің негізі»  болғандықтан сыныбымда және сыныпаралық топтық сайыстар және тәрбие сағаттарын ұйымдастырдым.

Ұлттық телеарнада салауатты  өмір салтын насихаттау мақсатында өтіп, көрсетіліп жүрген  жаңашыл әдістегі бағдарламалардың желісінде «Намыс дода», «Толағай», атты спорттық,ұлттық ойындар сайысын сыныбымда және сыныпаралық топтық сайыс түрінде  өткіздім. Себебі дене тәрбиесімен  айналысатын адам өзін әрқашан сергек сезінеді. Ал сергек адамның өмірге көзқарасы ерекше. Спорт қайратты қажет етіп, өмірге құштарлықты арттырады. Яғни, өмірді сүйіп өмірді қадірлей білуге, тек жақсылыққа ұмтылуға тәрбиелейді. Спорт және дене тәрбиесі жүйесіндегі  өзекті мәселелер бүгінгі келеңсіз тенденциялармен анықталады. Оларға біздің Республикамыздағы балалар  ауруларының көбеюі, балалар және жасөспірімдерге арналған спорт  мектептерімен бұқаралық дене шынықтыру  жұмысын қаржыландырудың азаюы,  дене тәрбиесінен оқушылар дайындығы  деңгейлері нашарлауы, т.б. жатады .

Бәсекеге қабілетті елдің  болашағы тек жалаң адамдар тобынан  ғана емес, сонымен бірге денсаулығы мықты,рухани дүниесі бай,жаны мен  тәні таза,танымдық белсенділігі мен  өзіндік білім алуға деген  ынтасы және шығармашылық қабілеті ерекше тұлғалардан тұруы тиіс. Салауатты  өмір салты-келеңсіз жағдайлардың алдын  алу, адамдардың денсаулығын күшейтумен олардың жан-жақты үйлесімді дамуына  қалыпты жағдайды туғызуды көздейді.

Қазақстан азаматтарының  өз өмірінің аяғына дейін сау болуы, және оларды қоршаған табиғи ортаның  таза болуы үшін көптеген ізгі істер  атқарылуда. Менің 5 «б» сыныбымда  оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында «Салауаттылық-денсаулық  негізі» атты тәрбие сағатын өткіздім, сынып ұжымы белсене атсалысты.

Адам мен табиғат әрқашан  егіз, табиғатты аялау,  одан алар сый-сыяпатты бағалай білуі оқушылардың  міндеті деп білеміз. Оқушылардың  денсаулығын сақтау мен нығайту  бүгінгі мектептердің басты мақсаттарының  бірі болып көзделуде.Адам экологиясы туралы білім және тәрбие беру

Салауатты өмір салты - ең әуелі  денсаулықты сақтауға және нығайтуға  бағытталған сауықтыру жолындағы  белсенді іс-әрекет.  Адамның салауатты  өмір сүру салты өздігінен қалыптаспайды. Салауатты өмір сүру салты өмір сүруде мақсатты түрде қалыптасады. Балалардың салауатты өмір сүруін отбасынан, балабақшадан бастап одан кейін мектептерде жалғастыруымыз керек.

Дені сау адамның көңіл - күйі көтеріңкі өмірге құштар,қандай іске болсын дайын, мақсатына жету жолындағы қиыншылыққа төзімді болады. Ал, ауру - адамның мүмкіндігін шектейді,көңіл күйі жабырқаулы адам ештеңені жоспарлап, алдына айқын мақсат қоя алмайды. Баланың денсаулық жағдайы көптеген факторлардың әсеріне байланысты. Мысалы: ата-ананың денсаулығы, үйдегі жалпы жағдай, білім алу мүмкіншілігі, әлеуметтік жағдай, т.б.

Сонымен қатар, салауатты  өмір салтын қалыптастыруда сынып сағатында  «СПИД – ХХІ ғасыр індеті», «Шынықтыр денеңді» деген тақырыпта  тәрбие сағаттарын өткіздім. Ондағы мақсатым адам экологиясына кері әсерін тигізетін  жазылмас дерттен сақтану,өзін-өзі  лас жолға бейімдемеу жолдары  туралы толық мағлұматтар беру. Оқушылардың  өз пікірлерін ортаға салу мақсатында, болашақ ұрпақтың сақталуына келеңсіз жағдайлардан әруақытта аулақ болуға жұмыстануды өрбітті.

Салауатты өмір салтын насихаттауда және сәбилердің, жасөспірімдердің, жастардың  өмір дағдыларын қалыптастыруда білім  беру жүйесінің рөлі айрыкша. Салауатты  өмір салтының негізін, оның нормалары  мен ережелерін қалыптастыру мектепке дейінгі және мектептегі тэрбиелеу  мен оқыту кезеңдерінде жүргізілу  керек. Осы кезеңде жеке тұлғаның әдептілік, адамгершілік, рухани, адалдық  қасиеттері мен гигиеналық дағдылары  қалыптасады.

Адам баласы өзін қоршаған ортаның құбылыстарын, оның пайда  болуы мен даму себептерін шындық тұрғысында танып білді. Ол ғылымда  ашылған әрітүрлі құбылыстардың  зандылықтарын ғылыми пәндер негіздерінде айқын таниды.Дүниетанымда адамның  сенімі мен мұраты үлкен рөл атқарады. Сенім болмаған жерде өмір болмайды. Сенім — терең, таиянақты ойланып  айтылатын идеялардан жиынтыты. Әртүрлі  идея адам сенімінің негізгі, шындықты терең тануы. Оның соңынан еріп отыру  қажет.Сенім жеке адамның өмірлік  ұстанымыныяң беріктігін анықтайды, мінез-құлқын сипаттайды. Дұрыс сенім, дұрыс іс-әрекет кепілі.Адам мұраты -адам баласының  жоғары мұрат-мақсаттары өмірге ұмытылушылығы, талаптанушылығы.

Жан және тән саулығы адамның  жалпы жеке денсаулығының ажырамас бөлігі болғандықтан ұдайы үйлесімді  бірлікте болуға тиіс. Тән саулығы  жан саулығына ықпал етеді  жэне рухани бақылау тән саулығын сақтау үшін қажетті шарттарды жасайды.

Жан саулығы - бұл біздің ақыл-ойдың, тәніміздің, денеміздің саулығы. 
Ақыл-ой - бұл қоршаған әлем мен өзіңді тану қабілеті, бұл болған оқиғалар мен құбылыстарды талдау, өз өміріңе негізгі ықпал ететін аса ықтимал оқиғаларды болжау, қойылған міндеттерді шешуге, өз мүдделеріңді, өміріңді және шынайы қоршаған ортаның саулығын қорғауға бағытталған үлгі (бағдарлама) жасай білу.

Дүниетаньмның қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс. Сондықтан да ол адам өмірін түгел қамтиды. Нәтижесінде  жеке көзқарастар және сенім жүйесі дамиды қалыптасады, олар жеке адамның әрекет жасауына басшылық етеу. 
Дүниетаным тек оқу процесінде немесе тәрбие процесінде ғана дамып қалыптаспайды. Ол күнделікті өмірде, тартыс-таласта, отбасында да қалыптасады. Бірақ ол ғылыми дүниетанымға сүйеніп таразыланады. Әрине, оған жоғарыда көрсеткеніміздей өзіндік көзқарас, сенімнің атқаратын рөлі ерекше.

Шәкірттердің дүниетанымын қалыптастыруда сол дүниетанымның  өзіндік атқаратын қызметін білгеніміз жөн.

Ең маныздысы оқушылар жас шамасның мүмкіндігіне сай дүниеде  мәңгі қозғалыста және диалектикалық  дамитын материалдан басқа ешнәрсенің жоқ екендігін міндет -оқушыларды жаратылыстан тыс күшке сенуді жоққа  шығаратын ғылыми атеизммен қаруландыру.

Оқушылар дүниетанымының қалыптасуда мектептің іс-әрекетінің басты бағыты зерттеу. Қоғам дамуының жаңа сатысында тәрбиеге ықпал жасайтын факторларға бір жақты, тиым салу тұрғысынан қарауға кейін қайта құру, жаңарту кезеніндегі болып жатқан жағдайды пайдалану.

Барлығымыз біретінде  әр адам өмірде белгілі принциптерді ұстанып өмір сүреді. Оларға байланысты жүреді, тұрады, бергілі бір күнтүзбе бойынша барлық өмірдегі жұмысын, қызметтерін  орындайды. Адамдардың ешқайсысы бір-біріне ұқсамайтын секілді, олардың өмірге деген көзқарасы да, психологиясы, ағзасының қажеттіктерін қамтамасыз ету жолдары да түрліше емес пе? Олардың өмірдегі көздеген мақсаттары, армандары сәйкес келе бермейді. Әр адамның өзінінің өмір сүру стилі  мен ұстанып жүретін принциптері  бар. Адамның физиологиялық мүмкіншіліктері 
мен психологиялық қасиеттеріне байланысты.

Өмір сүру стилі менімше  бұл, мысалға алсақ адам белгілі  бір күнтүзбемен, принциппен өмір сүреді. Яғни өзіне белгілі бір уақытта  спортпен шұғылданады, мектепке барады, кітапханаға барады, жұмысқа барады, демалады, паркке немесе зоопаркке, бассейнге, түрлі үйірмелерге қатысады. Осының барлығы адамның өмір сүру принципін анықтайды. Ал ол өз кезегіне өмір сүру стилін құрудың негізгі критериясы.

Салауатты өмір салты - белгілі  популяцияның денсаулығын сақтап, нығайтуға, салауаттандыруға арналған мінез-құлқы, тәрбиесі. Салауатты өмір салты - тек  медициналық емес, сонымен қатар  өндіріс пен өндірістік қатынастардың  дамуына байланысты болып келетін  әлеуметтік-экономикалық категория. Салауатты  өмір салты жеке адамның тіршілік жағдайын денсаулығына сәйкес таңдауы, яғни жеке әлеуметтік топтар мен жалпы  қоғамның жоғары гигиеналық мәдениеті.

Организмнің қорғаныш қабілетін  жоғарылатуға жағдай жасайтын тәртіптер  және организмге зиянын тигізетін әдеттерге  қарсы тәртіптер - гигиеналық дұрыс  тәртіп болып саналады. Организмнің  қорғаныш қабілетін жоғарылатуға әр түрлі іс-әрекеттер мен демалысты  дұрыс пайдалану, рационалды тамақтану, жақсы қимыл-қозғалыс белсенділігі, денешынықтыру, шынығу, жеке бас гигиенасын сақтау, өзінің денсаулық жағдайына  ерекше көңіл бөлу, жақсы экологиялық  жағдай т.с.с. әсер етеді.

Бұл жағдайда балалардың өзіне  қажетті тіршілік ортасын қалыптастыра алмайтындығын ескеру керек. Сондықтан  бұндай жағдайларды қалыптастыру негізінен  ата-аналарға, ағарту жұмыстарын ұйымдастырушыларға, педагогтарға байланыстыі. Яғни, баланың  болашақтағы мінез-құлқы оның сәби кезінен бастап тіршілік ортасына байланысты болады.

Салауатты өмір зиянды әдеттермен үйлеспейді. Алкоголь және басқадай маскүнемдікке  әкелетін заттар, анаша, шылым шегу салауатты өмір салтын қалыптастыруға жан-жақты кедергі келтіреді. Зиянды әдеттер көптеген аурушаңдықтың  қауіптілік факторы болып саналады және балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайына кері әсер етеді.

Қазіргі кезде, жоғарғы сынып  оқушыларына жүргізілген эпидемиологиялық тексерулер шылым шегу, шарап ішу, анаша пайдалану жастардың арасында кеңірек таралып бара жатқанын көрсетеді. Әсіресе маскүнемдік бірінші орынға шығады екен.

Зиянды әдеттердің алдын  алудағы маңызды бағыт - жасөспірімнің  жеке адам болып қалыптасуына, оның қажеттілігінің, сұраныстарының жоғарылауына, адамзат баласының қастерлейтін мәдени құндылықтарына көзқарасын, яғни жасөспірімнің рухани денсаулығын  қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуі  тиіс.

Жасөспірімдер арасында алкогольге қарсы ағартушылық, тәрбиелік жұмыстар жүргізу - ішімдікке қарсы арнаулы  профилактикалық тәсілге жатады. Мектептерде алкогольге қарсы тәрбие жүргізген кезде төмендегі принциптерді басшылыққа алған дұрыс:

• Мектеп оқушыларын ерте жастан алкогольге қарсы тәрбиелеп, қалыптастыру. Алкогольге жеке көзқарас 9-10 жастың өзінде қалыптаса бастайтындықтан, ішімдікке қарсы тәрбиені бастауыш сыныптардан басталғаны жөн;
• Алкогольге қарсы тәрбие мен ағартушылық бір бағытта, бірізділікпен жүруі қажет; мұнда оқушының жас мөлшеріне сәйкес қарапайым мысалдан бастап, ішімдікке байланысты қоғамға да, өзіне де келтіретін зор кесапатты түсінідіру арқылы ішімдіктің зиянын ашып беру керек;
• Ішімдікке қарсы жұмысты балалар арасында қойылған фазалар мен кезеңдерге сәйкес жоспарлау;
• Ішімдікке қарсы жүргізілген жұмыстарда оқушылардың әр түрлі жас топтарының психикалық ерекшеліктерін ескеру;
• Оқушыларды ішімдікке қарсы тәрбиелеп, қалыптастыру жұмыстары гигиеналық және әдет-ғұрыптық, эмоционалдық және мазмұндық аспектерге сәйкес келуі тиіс;
• Балаларды әлеуметтік-гигиеналық пайдалы белсенділігін жоғарылату, толыққұнды демалыстар ұйымдастыру;
• Алкогольге қарсы жұмыстарды кешенді жүргізу. Педагогикалық ұжымдар мұндай жұмыстарды жанұялармен, маман дәрігерлермен, соның ішінде наркологтармен, мемлекеттік емес ұйымдармен бірлесіп жүргізгені тиімді.
• Жоғарғы сынып оқушыларын алкогольге қарсы жұмыстарға белсене араластыру. Оларға ішімдікке қарсы ағарту жұмыстарын жасату. Мұндай жұмыстар жоғарғы сынып оқушыларымен қатар бастауыш сынып оқушыларына да пайдалы болады. Өйткені бастауыш сынып оқушылары өзінің ата-анасымен, мұғалімдерінен гөрі жоғарғы сынып оқушыларына көбірек сенеді.

Жасөспірімдер аудиториясында алкогольдің ішкі ағзаларға тигізетін  зияны туралы дәрістер онша тиімді емес. Мұндай орталарда алкогольге қарсы жұмыстар балалар мен жасөспірімдер  үшін қажетті құндылықтарға, яғни оның қабілетін, мүмкіндігін ашу, олардың  жанұядағы, балалар арасындағы, қоғамдағы  орнын тауып беруге бағытталғаны дұрыс.

Ішімдікке қарсы жұмыстың мазмұны мәнді, түсінікті, адамзат  баласының қажеттіліктерін дұрыс  қамтитын терең ұғымға негізделуі керек. Балалардың салауатты өмір салты  көбінесе ата-аналарының тіршілігіне, өзі тәрбиеленіп отырған ортасына байланысты болып келеді.

Балалар мен жасөспірімдердің салауатты өмір салтын қалыптастыруды, олардың белгілі жас-жыныс, ұжымдық  ерекшеліктерін ескере отырып жүргізген  тиімді болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қазіргі таңда еліміздің  күн тәртібінде тұрған әлеуметтік-экономикалық маңызы зор мәселелердің бірі - салауатты  өмір салтын қалыптастыру.  
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша халықтың денсаулығы 49-53% өмір сүру салтына, 17-20% қоршаған ортаға, табиғи-климаттық жағдайларға, 18-22 % тұқымқуалаушылыққа, 8-10% денсаулық сақтау мекемелерінің жағдайына байланысты.

Қазіргі уақытта халықтың денсаулығының нашарлауы, аурулардың көбеюі адамдардың өздеріне, өмір сүру салтына байланысты болғандықтан, қоғамның алдында тұрған міндет – адамдардың салауатты өмір салттарын қалыптастыру.

Салауатты өмір сүрудің негізгі  қағидасы – еш ауруға шалдықпай, аурудың  алдын алу, денсаулықты нығайту, тұрақты түрде дене тәрбиесі жаттығуларымен шұғылдану.

Қазақстан Республикасының  «Білім туралы» заңының 37-бабында  былай делінген: «Білім беру ұйымдарында  оқу тәрбие үрдісі білім алушылардың, тәрбиеленушілердің денсаулығын ескере отырып жүзеге асырылады. Білім беру ұйымдарында білім алушылардың, тәрбиеленушілердің ауруына жол  бермеу, денсаулығын нығайту, дене бітімін  жетілдіру, салауатты өмір салтын ынталандыру  жөніндегі қажетті шаралардың орындалуы  қамтамасыз етіледі.

Сөз соңында қайра айтарымыз, халық  денсаулығы тек медицина қызметкерлерінің кәсіби тірлігі ғана емес, бүкіл  қоғамның тұтас денсаулық сақтауға және нығайтуға арналған үйлескен іс-қимыл  әрекеттерінің жемісі екенін баршамыз да ұғынуға тиіспіз. Сонда ғана қоршаған ортаны сақтай отырып, таза су ішіп, дұрыс  тамақтанып, иманды және салауатты  өмір салттарын тұрақты қалыптастырсақ болашақтың жарқын кепілі болмақ.

Бала тәрбиесіне қазақ халқы  ерте кезден көңіл бөліп, баланың  ақыл-ойының, дене бітімінің дұрыс  қалыптасуына ерекше көңіл бөліп  отырған. Бұған дәлел қазақтың спорттық ойындары. Жас кезінен бастап балаларға  дұрыс тәрбие беріп, асық атып, атқа мініп, теңге іліп, бәйгеге шауып, күреске түсіп өскен жастар шымыр да шыныққан, епті де икемді болғанын білеміз.