П.М.Эрдниевтің ДБІ теориясы негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамытуға бағытталған тәжірибелік эксперименті

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспар

 

 

Кіріспе..........................................................................................................................3                                                                                                 

 

1 П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясының негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың теориалық негіздері....................7                                      

1.1 Оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың зерттелуі................................7                                                                                        

1.2 ДБІ-де оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың тиімді жолы.............16                                                               

1.3 ДБІ негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамытуда математика пәнінің мүмкіндіктері................................................................................................21

1.4  П.М.Эрдниевтің дидактикалық  бірлікті ірілендіру технологиясын шағын комплектілі мектепте пайдаланудың  мүмкіндіктері.............................................27

                 

2. П.М.Эрдниевтің ДБІ теориясы  негізінде оқушылардың логикалық  ойлауын дамытуға бағытталған  тәжірибелік эксперименті..................................................44                                             

2.1 Анықтаушы эксперимент материалдары..........................................................44                              

2.2 Қалыптастырушы эксперимент материалдары................................................47

 

Қорытынды................................................................................................................56                                                                             

 

Пайдаланылған әдебиеттер......................................................................................60                                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Тақырыптың өзектілігі.

Бүкіл адамзат қазіргі  ғылыми-техникалық прогресс пен өркениеттің  даму дәуіріне бет бұрған кезеңде, жаңа қоғамға лайықты өмірден өз орнын  табатын жеке тұлғаны қалыптастыру – негізгі міндеттерінің бірі болып отыр.

«Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білім деңгейінен анықталады» - деп республика президенті Н.Ә.Назарбаев білім беру жүйесінің алдына нақты міндеттер қойды. (Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030» жолдауынан).

Әлемдік білім кеңістігіне толығымен ену білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз. Бұл үшін оқушыларды жоғары сатыда бейімді оқытуды көздейтін он екі жылдық білім беруге көшу қажет.

Қазіргі кезеңде оқу  жүйесінде негізгі мақсат – жан-жақты  білімді, өмір сүруге бейім, іскер, өзіндік ой – талғамы бар, адамгершілігі жоғары қабілетті жанды тәрбиелеу. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – баланың жеке басын қалыптастыру, ойлау деңгейін арттырып, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

«Бастауыш сынып оқушылары  өз бетінше шешімдер қабылдайтын  болашақтағы қол жеткізер мақсатына дайындап, оқушыларды жаңа кезеңнің талаптарына сай өмірге баулу үшін оларға бұрынғыдан да жоғары деңгейде білім беру керек».

Әлемдік психолого-педагогикалық  әдебиеттерде адамның ойлауын дамыту мәселесін А.Н.Леонтьев, С.П.Рубинштейн, М.Л.Гуров, Е.Н.канова-Миллер, Г.С.Костюк, Е.О.Зейлингер-Рубинштейн, М.В.Занков т.б. атақты ғалымдар теориалық тұрғыда қарастырылған. Зерттеу барысында «ойлау», «логикалық ойлау» ұғымдары бір-бірінің орнына қолданыла беретіні аңғарылды. Н.Н.Поспелов, Ю.А.Петров, А.Н.Леонтьев, И.А.Гибш логикалық ойлау ұғымына нақты анықтама берген. Олпрдың пікірлерін жүйелей келе, «логикалық ойлау» дегеніміз логика заңдылықтарын пайдалана отырып ұғымдарды, ой-пікірлерді, тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі беуге болады.

М.Жұмабаев: «Ойлау –  жанның терең, әрі қиын ісі», - деген  болатын,оқушылардың ойлау әрекетін өрістету-өте қиын іс. Соның ішінде, ойлаудың жоғары сатысы логикалық ойлауды дамыту – мұғалімдерді толғандырар іс. Себебі, оқушылардың логикалық ойлауын дамыту – қазіргі білім беру міндеттерінің бірі.

Жалпы білім беретін  мектептің бастауыш сатысындағы  білім мазмұны тұжырымдамасында: «...Педагогикалық психология бастауыш сатыда оқушылардың эмперикалық (көрнекі – бейнелі және көрнекі - әрекеттік) ойлау түрлерінің деңгейі жоғары болса, осыны тірек ете отырып, логикалық ойлауы да тиімді дамиды деп есептейді» - дей келе, ұғымдар жүйесінде ойлаудың барлық түрлері қамтылғанын атайды. Сондай-ақ, Қазақстан орта мектептерінің айқын (басым) міндеттерінің бірі ретінде:

-білім мазмұнында  білім, білік дағдыларды игеру  мен бірте-бірте олардың талдау, жинақтау, логикалық ойлау қабілеттерін  дамытуға қарай өтуге бағыт  алуына қажеттілігін атап өтеді.

Бүгінгі таңда, болашақта  да білім қажеттілігі адамның  белсенді өмірін қамтиды. Сондықтан бастауыш сыныптардан бастап математика сабағының негізінде логикалық ойлауды дамыту өзекті мәселенің бірі болады. Осыдан бастауыш мектепте математиканы оқытудың мына сияқты мақсаттарға жетуді көздейтіндігі туындайды.

-оқушының ақыл-ойының математикалық стилін, интеллектуалдық және ерік пен сезімге қатысты сапаларын дамыта түсу.

-баланың тұлға ретінде  қалыптасуына, оқушының ақыл-ойын  дамытуға, интеллектуалдық және ерік пен сезімге қатысты белсенділігін қалыптастыруға септігін тигізу.

Қоғамның қазіргі талабынан туындап отырған мақсаттар мен міндеттер оқушылардың логикалық ойлау дәрежесін дамытудың қажеттілігін көрсетеді.

Сондықтан оқушылардың  ойлауын дамыту, олардың бойында логикалық операцияларын қалыптастыру және тиімді жолдарын іздестіру мәселесі қазіргі таңда бастауыш мектептің алдында тұрған негізгі міндеттерінің бірі. Қазіргі бастауыш сынып оқушыларында оқушылардың логикалық ойлауын дамытуға бағытталған тапсырмалар түрлеріне П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру идеясы кең пайдаланылған. Бірақ мектеп тәжірибесіне талдау жасау автордың негізгіидеяларын оқушылардың ақыл-ойын логикалық ойлауын дамыту бағытында мақсатты жүйелі пайдалануға жеткілікті мән берілмейтінін байқатты. Логикалық ойлауға берілген тапсырманың орындалу – орындалмауы оқушы бағасына әсер етпейтін болғандықтан, кйде бұл тапсырмалар мұғалімнің назарынан шет қалатыны да байқалды. Сонымен қатар қазақ тілінде П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясы оны бастауыш сатыда қолдану әдістемесіне арналған әдістемелік құралдардың тапшылығы байқалып отыр. Осы қайшылықтардан «П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясы негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамыту» деп алынған зерттеу тақырыбының өзектілігі туындайды.

Зерттеу мақсаты. П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясы негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамыту теориясына талдау жасап, 4-сыныптың математикасын оқыту барысында қолданудың практикалық жолдарын, әдістемесін ұсыну.

Зерттеу объектісі Бастауыш сынып оқыту процесі.

Зерттеу пәні П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясы негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамыту.

Зерттеудің ғылыми болжамы Егер, оқушылардың логикалық ойлауын дамыту мақсатында

-П.М.Эрдниевтің дидактикалық  бірліктерді ірілендіру идеясы бастауыш сынып математикасын әрбір тапсырмасын орындау барысында жүйелі, мақсатты падаланылсв;

-дидактикалық бірліктерді  ірілендіруге бағытталған тапсырмалар  жүйелі жасалса;

-логикалық ойлауын  дамытуға бағытталған тапсырмаларды  орындау әдістемесі ұсынылса;

-онда оқушылардың  логикалық ойлау көрсеткіші артады.

Жоғарыда аталған мақсат болжамды орындау үшін төмендегідей міндеттер  белгіленді.

Зерттеу міндеттері

-оқушылардың логикалық  ойлауын дидактикалық бірліктерді  ірілендіру теориясы негізінде дамытудың теориясына талдау;

-оқушылардың логикалық  ойлауын дамытудағы математика  пәнінің мүмкіндіктерін, оқушылардың  логикалық ойлауының деңгейін анықтау;

-оқушылардың логикалық  ойлауын дидактикалық бірліктерді  ірілендіру арқылы дамыту жолдарын  анықтап, тиімділігін эксперимен жүзінде тексеріп, дәлелдеу;

-логикалық ойлауды  дамытуға бағытталған материалдарды  сұрыптау.

Зерттеу әдістері

-әдебиеттерге теориалық  талдау жасау;

-оқу бағдарламасы  мен 4-сынып математика оқулығын  талдау.

-эксперимент жүргізу;

-сауалнама, тест.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, мақсаты, объектісі, пәні, ғылыми болжамды, міндеттері көрсетілді.

«П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясының  негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың теориялық негіздері» деп аталатын 1-тарауда оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың зерттелуіне дидактикалық бірліктерді ірілендіру негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамыту жолдарына, оқушылардың логикалық ойлауын дамытуда математика пәнінің мүмкіндіктеріне теориялық талдау жасалды.

П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теориясы негізінде  оқушылардың логикалық ойлауын  дамытуға бағытталған тәжірибелік  эксперимент: тарауында анықтаушы, қалыптастырушы эксперимент материалдары беріліп, тиімділік көрсеткіштері анықталды.

Жұмыстың кіріспе бөлімінде  зерттеудің өзектілігі, мақсаты, объектісі, пәні, ғылыми болжамы, міндеттері, көрсетілді.

П.М.Эрдниевтің ДБІ теориясы негізінде оқушылардың логикалық  ойлауды дамытуда көзделген мақсаттар зерттеліп, талдау жасалды. Математика пәні бойынша оқушылардың логикалық ойлауды дамыту мүмкіндіктері қарастырылды.

Оқушылардың логикалық  ойлау деңгейін анықтау және оны  дамыту бағытында 4 «А» сынып оқушыларымен эксперимент жүргізіліп, оқушылардың логикалық ойлау қабілеттері анықталды.

Қорытындыларда жоғарғы  бөлімдерде айтылған мәселелер жинақталып, қорытынды жасалды. Пайдаланылған  әдебиеттер тізімі берілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру теорисының негізінде оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың теориялық негіздері

 

1.1 Оқушылардың логикалық ойлауын дамытудың зерттелуі

 

Европада формалдық логика өзінің пайда болу және даму барысында философия  мен математика ғылымдарымен тығыз  байланысты. Оны ойлап тапқан б.э.д. 384-322 жылдары өмір сүрген грек философы Аристотель. Кейінгі жылдарда бұл формальдық логика мен өзге ғылымдардай басқа да көптеген философтар айналысқан, бірақ Аристотель құрған формальдық логика өзгеріске ұшыраған жоқ. Бұл логика кейде «дәстүрлі логика» деп те аталған. Өткен жүз жылдықтың орта тұсында ғана бұл ғылымның дамуы және одан әрі шарықтау шегі басталады. Математикадағы логикалық қиындықтар, математиктерге логикамен айналысу керектігін көрсетті, бұл математикадан логиканы бөліп қарауға әкеп соқты. Оған үлес қосқан Готтлоб Фреге (қазіргі логиканы құрушы) еңбегімен Аристотель еңбегінде логиканың дамуы математиканың қажеттілігімен анықталып отыр. Математиктердің арасында қазір формальдық логиканы «математикалық логика» деп атайды.

Логика сөзі гректің «логос» - сөз, түсінік, ой (идея), сана сөзінен шыққан.

Математикадағы кез келген есепті шешу әр уақытта талданудан басталады. Азайту, түрлендіру,құрастыру сияқты жиі қолданылатын есеп шығару жолдары  логикасыз болмайды. Ендеше, математика логикасыз болуы мүмкін емес [1]. 

Математиканы негіздеудегі қазіргі  зерттеулерде математикалық логика негізгі атқарушы роль алады. Оның базасы негізінде математикада логикалық  тұрғыда құрастырылуы мүмкін.

Формальдық логика негізінде түрлі символдар мен формулаларды зерттеген Аристотель еңбегі формальдық логикадан гөрі математикалық логикаға жақын. Математикалық логика қазіргі зерттеулерде ерекше орын алып отыр.

Д.С.Милля: «Логика қараңғы және шырамытылған ойлаудың ұлы аңдушысы, ол бізден надандықтың тұманын сейілтеді және сол уақытта түсінбей тұрған затты түсініп тұр деп ойлауға мәжбір етеді» деген еді. [2].

Логика құрамын кеңейтіп, логикалық  есептерді графикалық жолмен шешу, т.б. ойлап тапқан Льюс Кэрроль (шын  – Чарльз Доджсон) болды. Ол: «Бағынбайтын өзімшіл логика қазір тұсалды», - деген. Кез келген аумақтағы пәнді рациональдық тану үшін «логиканы – ойдың жалпы мағыналы формалары мен жолдары туралы ғылымды» білу керек [4].