Лекция по "Менеджменту"

Лекция  тақырыптары 

1. бөлім. Менеджмент психологиясы жайлы түсінік

     Глоссарий:

     Менеджмент  психологиясы - әртүрлі әлеуметтік құрылымдардағы адамдардың өзара әрекеті мен қарым-қатынас мәселелерін зерттейтін  қазіргі әлеуметтік психологияның маңызды саласы.

     Менеджемент психологиясының негізгі зерттеу пәні психологиялық білімдерді басқару іс-әрекетінің әртүрлі мәселелерін шешуде процесінде тиімді қолдана алу болып табылады.

     Әлеуметтік  психологияның басқару теориясының  объектісі әртүрлі құрылымдардағы, топтар мен ұжымдардағы экономикалық, саяси өндірістік міндеттерді шешудегі адамдардың өзара әрекеттік формасы болып табылады. 

       «Менеджер» ағылшын тілінен аударғанда басқарушы деген ұғымды білдіреді. Менеджер – бұл экономикалық және өндірістік құрылымдарда  басшылық іс-әрекетті жүзеге асыратын маман.

     «Менеджмент» - бұл нарықтық экономика жағдайында қолданылатын басқару принциптері мен құралдарының жиынтығы. 

       Бизнес - табыс алу мақсатындағы адамдардың сату, сатып алу және қызметтерімен байланысты белсенділіктері.

     Бизнес- бұл нәтижесінде пайда алу белсенділігі.

     Пайда - бұл «ақша-товар-ақша» коммерциялық операциясы нәтижесінде алған табыстар. 
 

1. тақырып. Менеджмент психологиясына кіріспе

 

     Дәріс мақсаты: Студенттерде менеджмент психологиясы пәні мен міндеттері туралы білімдерді қалыптастыру. 

     Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

     1.Менеджмент  психологиясы жайлы түсінік

     2.Менеджмент  психологиясына кіріспе. 

      Дәріс тезисі.

     1.Менеджмент  психологиясы жайлы  түсінік. Болашақ мамандықта психологиялық білімдерді пайдалануға мотивация қалыптастыру. Адам психикасының әлеуметтік-психологиялық көріністері.

     Менеджмент  психологиясының басқа ғылымдармен  байланысы. Менеджмент психологиясының  негізгі ұғымдары. Басқаруға методологиялық түсінік. Басқару мектептері. Басқару  деңгейлері.

     Менеджмент  психологиясы - әртүрлі әлеуметтік құрылымдардағы адамдардың өзара әрекеті мен қарым-қатынас мәселелерін зерттейтін  қазіргі әлеуметтік психологияның маңызды саласы.

     «Менеджер»  ағылшын тілінен аударғанда басқарушы  деген ұғымды білдіреді. Менеджер – бұл экономикалық және өндірістік құрылымдарда  басшылық іс-әрекетті жүзеге асыратын маман.

     «Менеджмент» - бұл нарықтық экономика жағдайында қолданылатын басқару принциптері  мен құралдарының жиынтығы. 

     Менеджмент  – мақсаты практика жүзінде басқарудың жалпы принциптерін қалыптастырып қолдануды көздейді.  Бұл принциптерге келесілерді жатқызамыз:

• басқарудың мақсаты мен міндетін анықтау;
• міндеттерді белгілі түрлер мен кезеңдерге бөлу;
• оларды шешу үшін нақты шараларды өңдеу;
• ұжым ішіндегі әртүрлі бөлімшелердің өзара әрекеттестігін реттеп міндеттерді бөлу;
• ұжымдағы формальды иерархиялық құрылымдарды жетілдіру;
• ұжымдағы формальды емес  кіші құрылдымдардың  талдауы мен есебі;
• шешімді қабылдау және коммуникация процестерін дамыту;
• іс-әрекеттің адекватты мотивацияларын, басшы стильдерінің тиімділігін, әлеуметтік жауапкершіліктерді іздестіру және қалыптастыру;
• басшы тұлғасының индивидуалды сапаларынан талаптарды белгілеу.

     Сонымен, аталған іс-әрекет түрлерін жүзеге асыруда басшы рөлі  маңызды  орын алады.

     2.Менеджмент психологиясына кіріспе.

     Менеджемент психологиясының негізгі зерттеу  пәні психологиялық білімдерді басқару іс-әрекетінің әртүрлі мәселелерін шешуде процесінде тиімді қолдана алу болып табылады.

     Әлеуметтік  психологияның басқару теориясының  объектісі әртүрлі құрылымдардағы, топтар мен ұжымдардағы экономикалық, саяси өндірістік міндеттерді шешудегі адамдардың өзара әрекеттік формасы болып табылады. 

     Әлеуметтік  құрылымдардағы басқару өзіндік  ерекшеліктерге ие және  әртүрлі  білімдерді адам ақылының майыспалылығын, ес, ерік-жігер сапаларын  қолдануды талап етеді.

     Әлеуметтік  басқару психологиясының орталығында  басты зейін басқарудың  психологиялық  аспектілеріне бөлінеді. 

     Еліміздегі  нарықтық  қатынастардың дамуына  байланысты  басқару мәселесі ғылыми талдау мен практикалық іс-әрекеттің ерекше аймағына айналып, «менеджер», «менеджмент» терминдері қолданыла бастады.

     «Менеджер»  ағылшын тілінен аударғанда басқарушы  деген ұғымды білдіреді. Менеджер –  бұл экономикалық және өндірістік құрылымдарда  басшылық іс-әрекетті жүзеге асыратын маман.

     «Менеджмент» - бұл нарықтық экономика жағдайында қолданылатын басқару принциптері  мен құралдарының жиынтығы. 

     Менеджмент  – мақсаты практика жүзінде басқарудың жалпы принциптерін қалыптастырып  қолдануды көздейді.  Бұл принциптерге келесілерді жатқызамыз: 

      Өзіндік бақылау сұрақтары:

1. Менеджмент психологиясының атқаратын міндеттері қандай?
2. Қандай басқару мектептерін білесің?

 

     Әдебиеттер  тізімі:

     Негізгі әдебиеттер

1. Бандурка А.М., Бочарова С.П., Землянская Е.В. Психология управления. – Харьков, 1998. – 464с.
2. Жакенова Б.Қ., Тәмпішева Қ.Б., Мақсатова Л.М. Менеджмент негіздері – Астана, 2007.
3. Свенцицский А.Л. Социальная психология управления. - Л., 1986.
4. Попов В.А. Теория и организация американского менеджмента. – М., 1991.
5. Мескон М.Х., Альберт М. Основы менеджмента.  – М. 1992.

       Қосымша әдебиеттер

6. Психологические тесты./ Под ред. А.А.Карелина: В 2Т.- М., 1999. – Т.1.
7. Энциклопедия психологических тестов. Общение, лидерство, межличностные отношения. М., 1997.

 
 

     2-тақырып.  Менеджмент психологиясының теориялық негіздері 

     Дәріс мақсаты: Студенттерде менеджмент психологиясының теориялық негіздері туралы білімдерді қалыптастыру. 

     Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1. Менеджмент психологиясы жайлы түсінік.
2. Психологиялық-басқарушылық мәселелерінің деңгейлері.
3. Басқару іс-әрекеті.

 

Дәріс тезисі.

     1.Менеджмент психологиясы жайлы түсінік. Психологиялық-басқарушылық мәселелерінің деңгейлері. Басқару ғылымының пәні. Оның даму кезеңдері. Басқарушылық қатынастар. Басқару іс-әрекеті. Басқару іс-әрекетінің өнімі. Басқару қызметкерлері. Басқарудың классикалық теориясының пайда болуы және дамуы. Басқарудың қазіргі теорияларының пайда болуы және дамуы. Жүйелік бағыт. Жағдайлық бағыт. Эмпирикалық (прагматикалық) бағыт. Сандақ бағыт. Менеджмент психологиясының басқа ғылымдармен байланысы. Менеджмент психологиясының негізгі ұғымдары. Басқаруға методологиялық түсінік. Басқару мектептері. Басқару деңгейлері.

     Менеджмент  психологиясы - әртүрлі әлеуметтік құрылымдардағы адамдардың өзара әрекеті мен қарым-қатынас мәселелерін зерттейтін  қазіргі әлеуметтік психологияның маңызды саласы.

     2.Психологиялық-басқарушылық  мәселелерінің деңгейлері. Басқару «әртүрлі биологиялық, әлеуметтік, техникалық жүйелердің ұйымдасқан элементарлы функциясы, оның белгілі бір құрылымын сақтауды, іс-әрекет тәртібін қолдайтын бағдарламаларды жүзеге асыратын іс-әрекет мақсаттарын қамтамасыз етеді».

     Жүйелі  бағыт шеңберінде У.Росс-Эшпидің  көзқарасынша,  алдымен бір жүйені одан кейін екінші, үшінші және тағы басқаларды зерттегенше, қарама-қарсы принцип бойынша – алдымен көптеген жүйелер бойынша қарастырып, одан кейін  рационалды шектерге дейін қысқарту тиімді болады.

     Жүйелердің  ең күрделісіне мақсатқа бағытталған  және өзіндік ұйымдасушы түрлерін жатқызамыз. Мақсатқа бағытталған жүйе дегеніміз -   қызметкерлердің мінез-құлқы белгілі мақсаттарға жұмылдырылады, ал өзіндік ұйымдастырушы  жүйелер қызмет жасау процесі барысында өз құрылымдарын  өзгертуге, жаңа мақсаттар белгілеуге қабілетті.

     Кез келген басқару жүйесі екі жүйеден  тұрады:

• басқарушы;
• басқарылушы, олардың әрқайсысын дербес жүйелер ретінде қарастыруға болады.

     Басқарушы субъект басқару іс-әрекетін жүзеге асырады. Басқарылушы жүйе немесе басқарылу  объектісі ұйымдасқан, жүйеленген, басқару субъектісінің жоспарлы әсерлері бағытталған басқару жүйесінің бөлімі.

     3.Басқару  іс-әрекеті.  Басқару жүйесінің бөлінбейтін бөлігі басқару функциялары болып табылады. Басқару функциялары басқару іс-әрекетінің нақты формалары мен бағыттары.

      Басқарудың  ұйымдастырушылық, жобалаушылық, материалды-техникалық,  есеп және бақылау, саяси құқықтық және стимулдау функциялары қарастырылады.

     Стимулдау функциясы – басқару жүйесінің  тиімділігін жоғарылататын маңызды  факторлардың бірі. 

     Стимулдау функциясы  орындаушылық әрекеттің  қажетті деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған.  Сол мақсатқа байланысты жүйеде орындаушылық құрылымның  алдыға қойылған міндеттерді  орындауда  моральды жән,е материалды қызығушылықтарына байланысты жағдайлар жасалады.

     Аталған функциялардың барлығы басқару  процесінде бір-бірімен  тығыз байланысты және жиі жағдайда бір уақытта жүзеге асады. Функциялардың жүзеге асуы басшының тәжірибесіне, кәсіби даярлығына, басқару міндеттерін шешудегі арнайы білімдері мен дағдыларының болуына, индивидуалды қабілеттеріне, денсаулық жағдайына және тағы басқаларға тәуелді.  

      Өзіндік бақылау сұрақтары:

1. Психологиялық-басқарушылық мәселелерінің деңгейлері қандай?
2. Басқару іс-әрекетіне сипаттама бер.

 

     Әдебиеттер  тізімі:

     Негізгі әдебиеттер

1. Бандурка А.М., Бочарова С.П., Землянская Е.В. Психология управления. – Харьков, 1998. – 464с.
2. Жакенова Б.Қ., Тәмпішева Қ.Б., Мақсатова Л.М. Менеджмент негіздері – Астана, 2007.
3. Свенцицский А.Л. Социальная психология управления. - Л., 1986.
4. Попов В.А. Теория и организация американского менеджмента. – М., 1991.
5. Мескон М.Х., Альберт М. Основы менеджмента.  – М. 1992.

Қосымша әдебиеттер

6. Психологические тесты./ Под ред. А.А.Карелина: В 2Т.- М., 1999. – Т.1.
7. Энциклопедия психологических тестов. Общение, лидерство, межличностные отношения. М., 1997.

 
 

     3-тақырып.  Басқару әлеуметтік феномен ретінде 

     Дәріс мақсаты: Студенттерде басқару әлеуметтік феномені туралы білімдерді қалыптастыру. 

     Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1. Ұйым туралы түсінік.
2. Басқару объектісі және субъектісі.
3. Америкалық басқару мәдениеті.
4. Жапондық басқару мәдениеті.
5. Еуропалық басқару мәдениеті.
6. Кеңестік басқару мәдениеті.

      

Дәріс тезисі.

     1.Ұйым туралы түсінік. Басқару объектісі және субъектісі. әлеуметтік басқару. Басқару және бағыну. Басқару жүйесі. Негізгі басқару мәдениеті: тән сипаттары мен ерекшеліктері. Әлемдік бизнес тарихы және оның негізгі бөлімдері.

     Негізгі басқару мәдениеттерінің салыстырмалы талдауы. Америкалық басқару мәдениеті. Жапондық басқару мәдениеті. Еуропалық  басқару мәдениеті. Кеңестік басқару  мәдениеті.

     2.Басқару  объектісі және  субъектісі. Объектінің  өзара әрекеттесуші компоненттердің жиынтығы ретіндегі сипаттамасы жүйелік бағытқа тән. Жүйелік бағыт білімдерді интеграциялауға және жүйелеуге ақпараттардың жинақталуындағы артықтарын шеттетуге локальді бағыттың кемшіліктерін жоюға, құбылыстарды интерпретациялауға  субъективизимді азайтуға мүмкіндік береді. Жүйелі бағыт берілген объект бойынша  білімдердің  кемшілігін анықтауға, жекелеген жағдайларда  болмаған бөліктерді толықтыруға көмектеседі.