Инновация - экономикалык осу

 

 Инновациялық қызметті жандандыру үшін бірінші кезекте қолданбалы ғылыми зерттемелерді қаржыландыру әдісін және қолданбалы ҒЗТКӘ-ні қаржыландыру жүйесін өзгерту қажет.

2012 жылы 2000 жылмен салыстырғанда орындалған ғылыми-техникалық жұмыстардың көлемі 23490,8-ге (485,1%-ға) артқан. Орындалған ғылыми-техникалық жұмыстардың құрылымында жобалық-құрастыру және техникалық жұмыстардың (709,5%), құрылысқа арналған жобалық жұмыстардың (534,2%) осы жылдардағы өсу қарқыны басқалармен салыстырғанда жоғары (кесте-5).   

Қазақстан еліндегі қалыптасушы нарықтық экономикаға қажетті масштабтарда кәсіпкерлік қызмет еркіндігін және оның пайда болуы мен сәтті дамуын қамтамасыз ететін, шағын бизнестің берік құқықтық негізі құрылды. Осыған байланысты соңғы жылдары елімізде кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектілер санының тұрақты өсіп келе жатқандығы байқалады.

Кесте 9 - 2011 жылдың соңы мен 2012 жылдың бас кезеңі бойынша тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілері мен кәсіпкерлердің саны

 

Қазақстан республикасы және облыстары	Заңды тұлғалар		Кәсіпкерлік және фермерлік		Жұмысшылар саны (мың адам)
	2011ж.   соңы	20012ж. басы	2011ж.  соңы	2012ж. басы	Заңды тұлғалар		Кәсіпкерлік және фермерлік		Барлығы
					ж/с	ж/б	ж/с	ж/б	ж/с	ж/б
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
Республика бойынша:	106453	109041	214528	222418	536,1	549,8	710,0	731,1	1246,1	1280, 9
Оның ішінде: 1. Ақмола обл.	1519	1524	7224	7266	76,6	7,7	22,1	22,1	29,7	29,8
2. Ақтөбе	5429	5448	12440	12695	29,9	30,5	22,2	22,4	52,1	52,9
3. Алматы обл.	5043	5069	24630	27104	23,4	24,0	77,2	81,3	100,6	105,3
4. Атырау	2650	2631	8278	8330	11,5	11,5	14,7	14,8	26,2	26,3
5. Шығыс Казақстан обл.	13061	13178	27223	27223	27,5	27,5	126,1	126,1	153,6	153,6
6. Тараз қ.	2861	2863	14566	15051	14,1	14,3	54,3	55,6	68,4	69,9
7. Батыс Қазақстан обл.	3400	3450	6627	7220	20,1	20,3	40,5	42,1	60,6	62,4
8. Қарағанды	12799	12799	17606	17606	62,4	62,4	56,5	56,5	118,9	118,9
9. Қызылорда	1983	2028	5135	5158	20,1	20,1	28,2	28,2	48,3	48,3
10. Қостанай	2859	2833	16462	16799	22,8	23,0	43,9	44,2	66,7	67,2
11. Маңғыстау	3505	3354	2246	2312	16,6	16,7	3,4	3,5	20,0	20,2

 

 

Кесте 9 жалғасы

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
12. Павлодар	6265	8554	10045	10623	16,2	21,4	21,5	22,1	37,7	43,5
13. Солтүстік Қазақстан обл.	5824	5907	11730	11578	30,4	30,4	33,9	34,8	64,3	65,2
14. Оңтүстік Қазақстан обл.	12701	12211	35955	38070	123,6	129,9	129,0	137,7	252,6	267,6
15. Алматы қ.	22574	23144	10787	11715	88,6	88,6	32,4	35,3	121,0	123,9
16. Астана к.	3980	4048	3574	3668	21,3	21,5	4,2	4,4	25,5	25,9
Ескерту:  www.stat.kz мәліметтері негізінде құрастырылған

 

Мұны 2011 жылдың соңы мен 2012 жылдың бас кезеңінде  жеке кәсіпкерлер саны мен шағын кәсіпкерлік субъектілеріне (заңды тұлғаларға) қатысты статистикалық мәліметтер дәлелдейді. 2011 жылмен салыстырғанда шағын кәсіпкерлік субъектілер саны 36,7%-ға өскен. Оның ішінде, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Алматы облыстарында шағын кәсіпкерлік қарқынды дамып отыр. Тіркелген шағын кәсіпкерлік және фермерлік субъектілердің үлес салмағы аталған облыстар бойынша, сәйкесінше, 17,1%, 12,2%, 12,2% құрап отыр (кесте 9).

Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын құрылымдарда жоғары қарқынмен жұмыс орындарын құру және осының негізінде халықты мүмкіндігінше толық жұмыспен қамтамасыз ету елімізде және оның жекелеген аймақтарында жұмыссыздықтың салдарынан туындаған әлеуметтік шиеленістерді азайтады.

Ал 2012 жылдың бас кезінде экономиканың шағын  бизнес секторында жұмыс істейтіндердің саны 1280,9 мың адамды құрды, оның ішінде жеке кәсіпкерлер саны 731,1 мың адамға жетті. Шағын бизнес субъектілерінің өнім (жұмыс, қызмет) өндіру көлемі мен түрі және салалар мен шаруашылықтар бойынша таралымына қарағанда олардың көбісі сауда (72,8%),  өнеркәсіп (6,7%) және құрылыс (4,1%) салаларына шоғырланғандығы байқалады.

Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың нәтижесінде ұсақ және орта сериялы өндірістер негізінде нарықты тауар және қызметтермен толтыру, жергілікті шикізат ресурстары мен өндіріс қалдықтарын кеңінен пайдалану, қоғамның «орта сыныбын» қалыптастыру және халықты жұмыспен қамту мақсатында қосымша еңбек салаларын және жұмыс орындарын көбейту мәселелері тез арада шешімін табады. Әсіресе, жұмыссыздық деңгейі елеулі белең алған кезеңде кәсіпкерліктің қосымша еңбек салаларын және жұмыс орындарын көбейтуге ықпал етуі оның маңыздылығы мен артықшылығын елеулі дәрежеде арттырады. Инновациялық кәсіпкерлік қызметпен айналысатын құрылымдарда жоғары қарқынмен жұмыс орындарын құру және осының негізінде халықты мүмкіндігінше толық жұмыспен қамтамасыз ету елімізде және оның жекелеген аймақтарында жұмыссыздықтың салдарынан туындаған әлеуметтік шиеленістерді азайтады.

2.3 «Кентау трансформатор  зауыты» отандық электромашина  жасау инновациялық даму

 

«Кентау трансформатор  зауыты» отандық электромашина  жасау профилі бойынша 50 жылдық тәжірибесі бар жалғыз кәсіпорын.

Зауыт 2012 жылдан бастап «БРК-Лизинг» АҚ мемлекеттік лизингтік компаниясының көмегімен, лизингке батыс елдерінің жоғары технологиялық құралдарымен өндірісті қайтадан техникалық жағынан жабдықтады. 2007 ж.  «Кентау трансформатор зауыты» «БРК» лизинг арқылы 4,5 млн. евро сомадағы техникалық құрал-жабдықтар алды. Бұл бағыттағы негізгі серіктес Бельгия және Швейцария болып отыр, олардың үлес салмағы сәйкесінше 32%, 25,8% құрайды.

Зауыт бүгінгі таңда  электротехникалық заттар өндіріп  шығаратын ТМД елдерінің өндіріс  алпауыттарымен таза бәсекелестік қабілетпен жұмыс жүргізіп отыр. Зауыт 6-10 КВ-тық трансформаторлардың 10 пайызын көрші Ресей, Түркіменстан, Әзірбайжан, Өзбекстан және Қырғызстан елдері тапсырыспен алады. Қазіргі уақытта сұраныс жоғары болғандықтан, құрғақ трансформатор шығаруда.

Техникалық қайта жарақтандыру негізінде 2010 жылы өнім көлемі 28% артып  отыр,  сонымен қатар зауыт  айналым қаражатына зәру болып отыр. Өйткені ғылыми сыйымдылықты және экспортқа  арналған өнімдер үлкен шығын  қажет етеді. Кәсіпорынның инновациялық өнімдерінің үлесі 2010 жылдың  6 айында 35%-ға жетіп отыр.

 

Кесте 10 - «Кентау трансформатор зауыты» АҚ-ның экономикалық көрсткіштері

 

Көрсеткіш аты	өлшем бірлігі	2010ж.	2011 ж.	2012 ж. 6 ай месяиев
1	2	3	4	5
1.Өндірілген өнім көлемі	млн тг	5 382,5	6 898,4	3 564
Соның ішінде:
- қайтадан енгізілген немесе елеулі технологиялық өзгерістерге түскен өнімдер	%	-	15	35
-  жетілдіруге ұшыраған өнімдер	%	-	-	4
2.Өткізілген өнімнің өзіндік  құны	млн.тг	4548,2	5435,9	2754,9
3. Жалпы пайда	млн.тг	834,3	1462,7	809,0
4.Натуралды сан бойынша	т.кВа	1 874,6	2 027,6	915,44
5.Қызметкерлер саны	адам	968	1 041	881
6.Орташа айлық жалақы	теңге	62 648	67 906	59 288
7.Негізгі қорлар құны	мың.тг.	925 264	1938386	1961447
8.Қуаттылықты іске қосу	%	95	95	71
9.Экспорт	млн.тг.	765	2 085	404
10.Демеушілік көмек	мың.тг.	1 605	13 485	2 420

Кесте 10 жалғасы

1	2	3	4	5
11.Негізгі қорлардың тозу коэффициенті	%	36,4	36,7	32,0
12.Негізгі қорларды жаңарту коэффициенті	%	36,3	36,6	58,0
13.Инвестициялар	млн.тг.	210	918,3	64, 323
14 Электроэнергияға қажеттілік	мың.квтч.	9 885 730	10 496 880	4 509 600
15.Өндіріс рентабельділігі	%	15,5	21,2	22,7
Ескерту:  www.stat.kz мәліметтері негізінде құрастырылған

 

Көрсетілген оң көрсеткіштерді жүзеге асыру мақсатында индустриалды-инновациялық қызметтің құрамдас бөліктері ретінде «КТЗ» АҚ техникалық мүмкіншіліктерін жаңарту фаторлары ретінде нарықтық механизмдер лизинг, венчурлық қорлар, франчайзингілік және концессиялық  қызметтер автордың тікелей қатысуымен жүзеге асырылды.

Кентау трансформатор  зауыты» АҚ ТМД электротехникалық  нарығында көшбасшы зауыттардың  бірі болып табылады. Зауыт номенклатурасына 300-ге жуық өнім түрі кіреді. Зауыт трансформатор  құрылғыларымен мұнай–газ саласындағы  кәсіпорындарды, құрылыс саласын, коммуналдық мекемелерді және теміржол мекемелерін жабдықтайды.

Зауыт 2010 жылдың аяғынан  бастап үлкен кернеулік (35 кВА) қуаттылығы жоғары (1000-нан 25000 кВА - дейін) трансформатор  шығара бастады. Бұл инновациялық жобаны іске асыруда цех шетел құрылғыларымен жабдықталған. Жобаны іске асыруда лизингтік құрал қолданылды.

Зауыттың 2011 жылы өндірілген өнім көлемі 5,3 млрд. теңгені құраса, ал 2008 жылы бұл көрсеткіш 6,8 млрд. теңгені құрады және табыс көлемі 20% өсті. Зауыттың 2010–2012 жылдары арасындағы экономикалық көрсеткіштерін 7-кестеден көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. ҚР-да индустриялды-инновациялық дамудың мәселелері  және жетілдіру жолдары

 

3.1 Индустриялды-инновациялық дамудың экономиканы тұрақтандырудағы маңызы

 

Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық  дамуын талдау - Қазақстанның экономикасының мәнін анықтайтын жаңа бағытын көрсету мақсаты мен жүйені институционалдық жаңарту және ондағы өндірістік күштердің қоғамның өсу дәуіріне сәйкестендіру сияқты мәселелерді іске асыру керектігінен туып отыр.

Жүйені жаңарту түсінігін, мемлекеттік экономикалық жүйе істерінің  түпкі бастамаларын өзгерту және сонымен қатар, шаруашылық құрлымының ұйымдастыруын негізге алатын тәсілдер мен қолтаңбалы міндеттерін кіргізу  деп те атауға  болады:

- бәсекелестік орталықтың  дамуы, экономика процестерінің  бостандығы, жеке кәсіпкерліктің  ықыластарын қолдау, экономиканың  төрешілдіксіздіру және басқа  да ұйымдастыру базалық негізгі  түпкі бастамаларын жетілдіру; 

- мемлекеттің экономикасын  толық жетілдіру аясында нақты жоспар мақсаттарын белгілеу. Былайша айтқанда, оның диверсификациясын, ЖІӨ-        жоғары бағаланатын өнімдерді өндіретін салалардың пайларының өсіруін, құрлымдылық өзгерістер арқылы мемлекеттің экономикасын индустриалды жетілген елдердің үлгілеріне жақындату.

Нарық жағдайындағы негізгі  бағыттардың бірі - өндіргіш күштерді технологиялық жаңарту мәселесі мұнда, саладағы кең өріс алған өзгерістеріндегі ЖІӨ-нің үлесін көтеру, «жаңа экономиканың»  салаларын жетілдіру, нақты секторлардың негізгі қорларын жаңарту,  өнім өндірудегі энерго және қорлардың сыйымдылығын төмендету, еңбек өнімділігін арттыру, қожайынды субъектілерінің инвестициялық белсенділігін жандандыру, сондай-ақ, отандық экономиканың технологиялық жағын  жаңарту  деңгейін көтеру мақсаттары болып отыр.

Экономиканың негiзгi секторы болып  саналатын өнеркәсiптi қайта және жанама индустрияландыру уақыт талабы болып отыр. Себебi, өнеркәсiп кез-келген мемлекет экономикасының түп қазығын  құрайды десек, оны жоғары деңгейге көтеру үшiн инновациялық-инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету бәсекеге қабiлеттi тауар өндiруге мүмкiндiк берерi сөзсiз.

Өйткенi егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу  байқалды. Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты орындардамыз.

Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды  қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және металл бағасының өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске өтiп кеткен, ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады екен. Елбасы атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды. Яғни елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеге қабiлеттi алдынғы қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап оң нәтижелер бере бастады. Стратегияның негiзгi мақсаты – бәсекелестiкке шыдайтын, импорт алмастырушы және экспортқа бағытталған тауар шығаратын өнеркәсiптер құрып, қызмет көрсету саласын мығымдау.