Босқындар құқықтарын халықаралық-құқықтық реттеу проблемасы

- баспана  беруді қамтамасыз  ету; 

- жер аударуды болдырмау;

- қамаудан босату;

- жеке басының куәлігі  мен жүру құжаттарын беру;

- өз еркімен еліне  қайтаруға ықпал ету;

- жанұялардың қосылуына  ықпал ету;

- оқу орындарында оқу  мүмкіндігін қамтамасыз ету;

- еңбекке құқықты және  басқа да экономикалық және  әлеуметтік құқықтарды қолдануын  қамтамасыз етеді;

2) Көрсетілген ережелердің көбісі бірінші дәрежелі маңызы бар  ережелер болып есептеледі, ал non-refoulement қағидасы тұрақты шешімдер іздеудің ең маңызды бастапқы нүктесі қызметін атқарады. Дегенмен, босқындарға қатысты қабылданатын шаралар және олар өмір сүретін жағдайлар  жеке бастың қауіпсіздігі, отбасылардың қосылуы, шешімдерге жету үшін салынатын халықаралық күшке және көмек қойылатын  талаптарға үлкен мән береді.

3) Халықаралық құқық тұрғысынан қарағанда босқындарға қараудың дәл стандарты  олар тұрған мемлекет Конвенция мен Хаттаманы немесе басқа сәйкес шарттарды бекіткеніне тәуелді ерекшеленеді. Ол босқын ұғымы терминіне кең немесе тар мән берілуіне байланысты болады, тұлғаның ресми түрде босқын деп танылуы және мемлекет территориясында заңды тұруы да осыған байланысты. 

4) Босқын мәртебесін  анықтаудың ресми процедурасы  айтарлықтай дәрежеде 1951 жылғы Конвенция  мен 1967 жылғы Хаттаманың жүзеге  асырылуы мен қолданылуының тиімділігін  қамтамасыз етеді, сондықтан Қазақстан  Республикасының әрекеттегі заңындағы  процедураның бекітілуі  босқындар сияқты құбылыспен күресте мемлекет саясатын анықтайтын маңызды кезең болып табылады.

5) Қазақстан Республикасында  босқындардың саяси – құқықтық  мәртебесі арнайы заңда бекітілмеген, бұл әрине өз кезегінде ағаттық  болып табылады. Бұл жағдайға қатысты Ресей Федерациясын мысалға келтіруге болады, онда босқындардың құқықтық қатынастары жеке салалық заңдық актіде бекітілген. Біздің республикамызда ондай заң жоқ және босқындардың құқықтық мәртебесі заңдардың толық бір блогімен реттеледі. Ең алдымен, бұл ҚР «Халықтың көші – қоны туралы» заңы, одан соң әр түрлі  үкімет қаулылары, ведомстволық ережелер, нұсқаулар және т.б.

Осыған қарамастан, Қазақстан зерттелінген салада екіжақты және көпжақты келісімдерге келе отырып, өзінің бейбітшілікке ұмтылатын бағдарламаларын жүзеге асыруда.  Осыған байланысты  көптеген елдермен салыстырғанда, Қазақстанның босқындардың жағдайын құқықтық реттеу саласындағы қатынастары тұрақты болып қалатынын атап айту керек. Мысалы, атап айтқанда, АҚШ алдынғы президенті Д. Буштың өкіміне сәйкес, 2006 жылы Құрама Штаттар 70 мыңнан артпайтын саяси босқындарды қабылдайды, деп хабарлайды Қазақпарат. Бұл қудалауға ұшыраған немесе АҚШ-та тұратын өзінің жақын туыстарымен қауышқан адамдар. Квота 10 мыңға азайтылды, бұл иммигранттарды (көшіп келушілерді) қабылдауды шектеудің жалпы онжылдық беталысын көрсетеді. Р. Рейганның  кезінде квота 200 мыңды құрады. Бұрынғы Кеңестік Одақ елдерінің ішінен келесі жылы босқындар мәртебесін 17 мың адам ала алады.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Потапов В.И. Беженцы  и международное право. - М., 1986. – 211 c.

2. Гай С., Гилл Г. Статус беженца в международном праве. - М., 1997. – 274 с.

3. 1951 жылғы Босқындар  мәртебесі туралы Конвенция, Женева // http://www.e. gov.kz

4. 1967 жылғы Босқындар мәртебесіне қатысты Хаттама //www.e.gov.kz 

5. Сидхоф Б. Защита беженцев. – Женева, 2002. – 143 с.

6. Сарсембаев М.А., Сарсембаев К.М. Международное право. Алматы: Жеті жаргы, 2009. – 408 с.

7. 1997 жылғы Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы» Заңы //www.e.gov.kz

8. 1967 жылғы Территориялық баспана туралы Декларация // www.e.gov.kz

9. 1997 жылғы «Халықтың көші-қон туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // http://www.e.gov.kz

10. 1945 жылғы  Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы // www.un.org/ru/ documents/ charter/

11. 1995 жылғы  №2337 «ҚР шетелдік азаматтардың құқықтық жағдайы туралы» ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы // http://www.e.gov.kz

12. 1946 жылғы Босқындар істері бойынша Халықаралық Ұйымның Жарғысы // www.un.org/ru/

13. 1945 жылғы Халықаралық әскери трибуналдың Жарғысы // http://vivovoco.rsl.ru/

14. 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі // www.e.gov.kz

15. Бакаев Л.К. Международное  гуманитарное право. – Алматы, 1998. – 212 с.

16. 1946 жылғы Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының Жарғысы , Нью-Йорк //www.un.org/ru/

17. СБСЕ: Жаңа Еуропа  үшін Париж Хартиясы 21 қараша 1990 ж. //www.un.org/ru/ documents/ charter/

18. Регулирование правового статуса некоммерческих организаций в гражданских кодексах государств мира // Сборник материалов. Издание 2 - е, переработанное и дополненное. - Алматы, 2003. - 180 с.

19. Қазақстан Республикасында  шетел азаматтары мен азаматтығы  жоқ тұлғаларға саяси баспана  беру тәртібі туралы 15 шілде 1996 жылғы  №3057 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы // www.e.gov.kz

20. 30 қаңтар 1996 жылғы №23 Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси баспана беруге қатысты материалдарды ішкі істер органдарымен қаралуының жеке мәселелері туралы ҚР Ішкі Істер Министрлігінің Бұйрығы // www.e.gov.kz

21. 27 наурыз 1997 жылғы №430 «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси баспана беру туралы куәлік үлгісін және оның сипаттамасын бекіту туралы» ҚР Үкіметінің Қаулысы // www.e.gov.kz

22. 3 ақпан 1997 жылғы «Қазақстан Республикасында шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси баспана беру тәртібі туралы» ҚР Сыртқы Істер Министрінің Нұсқаулығы // www.e.gov.kz

23. Қазақстан Республикасы  Үкіметінің 1997 жылы 30 қыркүйекте «Босқын – оралмандардың қоныс аударуын ұйымдастыру бойынша қосымша шаралар туралы» Қаулысы // www.e.gov.kz

24. Құлжабаева Ж.О. Халықаралық  жария құқық. – Алматы, 2006. – 384 б.

25. Дипломатиялық баспана  туралы 1928 ж. Гавана Конвенциясы // www.un.org/ru