Маркетинг жүйесіндегі тауар және тауар саясатын

 

Бір жылда  кадрлар құрамында көмекші жұмысшылар 162 адамға азайса, негізгі жұмысшылар 190 адамға артты (34,1%). Сонымен қатар  басқарушылар мен қызметкерлердің саны да 2006 жылы 2010 жылмен салыстырғанда айтарлықтай көбейген (20 адамға). Бұл комбинатта өткізу және жеткізу жұмыстарын диллерлер атқарғанымен, үгіт насихат, жаңа клиенттер іздеу және дегустациялау жұмыстарын жүргізуге бірнеше сауда өкілдері мен менеджерлар санын көбейтумен түсіндіріледі. Қазіргі таңда, 2011 жылдың мамыр айындағы мәліметтер бойынша комбинат жұмысшыларының саны 1082 адамға жеткен [16].

Кадрлар жағдайы келесі коэффиценттер бойынша  анықталады:

1. Істен  шығу коэффиценті (Кв.к) берілген  кезеңдегі (Sy.в.) барлық себептермен  жұмыстан шығарылған қызметкерлер  санының орташа тәуліктік қызметкерлер  санына (S) қатынасымен анықталады.

 

Кв.к = Sy.в./ S                                                                             (3)

 

2010 жылы Кв.к =42/950*100=4,42%

2011 жылы Кв.к =112/1076*100=10,41%

2010 жылы мамандар ағымдылығы айтарлықтай ұлғайды (6 %-ға).

2. Мамандарды  жұмысқа қабылдау коэффиценті  (Kn.к) берілген кезеңде (Sn) жұмысқа қабылданған жұмысшылар санының орташа тізімдік санына (S) қатынасымен анықталады.

Kn.к = Sn/ S*100                                                                           (4)

 

2010 жылы  Kn.к = 46/950*100=4,8%

2011 жылы Kn.к =260/950*100=24,2%

 

2010 жылмен  салыстырғанда 2011 жылы жаңа мамандарды қабылдау 19,3%-ға өсті. Бұл комбинат өнімдерінің сапасын жақсарту мақсатында негізгі жұмысшылар мен білікті мамандарды көбейтумен түсіндіріледі [17].

«Ақсай» НТК ЖШС-нің жұмысшыларына төленетін еңбекақы қорының 2010-2011 жылдарғы мәліметтері келесі кестеде көрсетілген (5-кесте).

Бүгінде «Ақсай» НТК ЖШС-де 1084 адам қызмет етеді (олардың 670-і әйел). Биылғы жылы коллектив құрамына жас мамандар, технологиялық және экономикалық институттардың түлектері қосылды. Сонымен қатар  жұмысшылардың жалақысы уақытылы әрі  үлкен көлемде төленіп отырады. Ал негізгі өндірістегі жұмысшылар 50 пайызды жеңілдікпен асханадан тамақтанады. Комбинат аясында үнемі коллективтерге арналған әлеуметтік яғни, материалдық құрмет көрсетіледі, лайықсыз саудалар беру, санитарлы-курорттық жолдамаларды жартылай төлеу, медициналық пунктке тегін стоматологиялық тексерулер сияқты іс-шаралар жүргізіліп отырады. Сонымен қатар спорттық – емдік тренажорлар кешені, сауда және т.б. бар. Комбинатты технологиялық-экономикалық сипаттауда ең алдымен шаруашылық қызметке көңіл бөлген жөн.

 

5- кесте - Еңбек ақы қоры (ЕАҚ) 2010-2011 жыл

 

Жұмысшылар категориясы	ЕАҚ-ын есептеудегі жұмысшылар саны		Тізімдегі және тізімде жоқ құрамдағы  жұмысшылардың ЕАҚ (мың тг.)		Орташа айлық жалақы, теңге (1*100/2*12)
	2010ж.	2011ж	2011ж.	2011ж.	2010ж.	2011ж.
Ұйым бойынша барлығы: Соның ішінде:	950	1076	106207,0	118620,2	18826	18984
ӨӨП	850	896	97173,59	90700,35	19084	19537
-жұмыс-шылар	774	802	89509	104504,3	16154	18263
-қызмет-керлер мұндағы- жетекшілер	74   12	94   16	16697,3   8915,8	14015,9 5313,7	31605   84553	27391   46280
-мамандар	62	78	7781,5	8702,2	19064	20144
ӨӨП емес жұмысшылар	100	180	9033,4	27916,7	15508	17900                  16870
Е с к е р т у – [ 20, 21] әдебиеттер негізінде автор құрастырған

Өндірісті басқаруды қарастыра отырып ерекше атап өтетін жайт, нан пісіру өнеркәсібі күн сайын халықты негізгі  тамақ өнімдерінің бірімен қамтамасыз ететін өндіріс саласы болып табылады. Сондықтан зауыттардың қуаттары нан өнімдерінің қажеттілігін толық қанағаттандыра аларлықтай болуы керек.

 

2.3 Ақсай» НТК ЖШС-нің тауар саясатын тиімді басқару

көрсеткіштері

 

Комбинат  мамандарының сапалы әрі дәмді өнім шығаруындағы жетістіктері өткізу және маркетинг бөлімі қызметінің тиімділігіне байланысты. Комбинаттағы маркетинг  қызметті коммерциялық департаменттің қарамағындағы клиенттермен жұмыс  істеу бөлімі жүргізеді. «Ақсай»  НТК-ының жеткізу қызметі толықтай дилерлердің еншісіне өткелі бері маркетинг  бөлімі клиенттермен жұмыс істеу  бөлімі болып қайта құрылды. Себебі олардың клиенттері ең алдымен дилерлер болып саналады, дилер арқылы тұтынушылардың тапсырыстары жүзеге асырылып қажеттіліктері қанағаттандырылады. Бөлім қызметкерлерінің ұйымдық құрылымын төмендегі 3-суреттен көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 3 - Клиенттермен жұмыс істеу бөлімінің ұйымдық құрылымы.

 

Бөлім қызметкерлері  Алматы қаласындағы дүкендерде, әмбебап  дүкендерде қоғамдық тамақтандыру орындарында  сату көрмелерін, жарнамалау арқылы сатуды, жеңілдіктер арқылы сатуды міндетті түрде жүргізіп отырады. Бұл жұмыстарды комбинаттың өткізу бөліміне қарасты  ванселлинг (ағылшын тілінен аударғанда жарнамалау арқылы сату немесе тікелей  тұтынушыға сату деген мағынаны білдіреді) топтарымен бірге жүзеге асырады. Олар өз ойлары мен арман-тілектерін айтып  отыратын тұтынушылармен тікелей бай ланыс жасап, тұтынушыларға «алғашқы қолдан» өнім сипаттамасын, химиялық құрамы мен колориялылығы, денсаулыққа пайдасы мен зияндығы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Маркетинг бөлімі тауар, баға, өткізу және жылжыту  бойынша жұмыстарды атқарады. «Ақсай»  нан-тоқаш комбинатының шығарылған өнімдерді өткізу көлемі орталық  жеткізу арқылы транспортталады. 2004 – 2006 жылдар аралығында комбинаттың  өткізу жұмыстарын дилерлар атқарғандықтан тұтынушылардан көптеген шағым түсулер  себебінен 2006 жылдан бастап комбинат өткізуді өз қолына алды. (Қосымша 1.).

Кестеде берілген графиктен көріп  отырғанымыздай, өткізу көлемі тұрақты  дамып отыр.   2005 жылы  барлығы 32884,45 тн. өткізілсе, ал 2006 жылы  – 34224 тн. жоспарланып,  нақты түрде 34469,44 тн. орындалды. 2004 жылғы орташа айлық  өткізу көлемі  2740,37 тн, ал 2005 год  айына 2852,2 тн өткізу жоспарланғанымен нақты түрде – 2872,45 тн өткізілді. Осыған орай  2005 жылғы өсу қарқыны 105%, ал жоспарлы жылғы 101%-бен орындалды. Орташа күндік өткізу көлемінің нақты  орындалғаны жоспарланғаннан 1,03%-ға немесе  0,67 тоннаға асып түсті.

Ең төменгі көрсеткіш екі  жылда да қаңтар айларында, себебі жылдың басы, мерекелердін кейін тұтынушылардың тұтынылу көлемі де төмендейді. Ал ең жоғарғы  көрсеткіш екі жылда да желтоқсан  айларында. 2006 жылға өсу қарқыны (желтоқсан айының қаңтар айына қатынасы бойынша)  121%-ды құрады.

Қыркүйек айы жаз мезгілінен кейінгі адаптациялық ай болғандықтан жоспар бұл айда айтарлықтай жоғары, ал желтоқсан айында керісінше төмендетілген.

Комбинаттың маркетинг бөліміндегі тауар  саясатына келетін болсақ, тауар  саясатының жұмыстарын тікелей тауар  категориялары бойынша менеджер орындайды. Менеджердің міндетіне  тұтынушының қажеттілігіне орай жаңа тауар ойлап шығару, ол тауардың өмірлік кезеңіндегі жағдайы, бар  тауарларды нарықта ұзақ ұстап тұру, тауар ассортиментін кеңейту  және т.б. міндеттерді орындайды. Ал талдаушы-маркетолог жаңа тауарлар шығаруға идеясын қосу үшін, тауар ассортиментін  кеңейту үшін және де баға саясаты  бойынша салыстырмалы талдаулар  жасап отырады. Жарнама бойынша  менеджер осы тауарларды нарыққа  жылжыту үшін насихаттау жұмыстары  мен жарнамалау жұмыстарын қатар  орындап отырады [18].

Тауар саясаты  – кез-келген кәсіпорынның қызмет аясындағы  тауар ассортиментін қалыптастыру, жаңа тауарларды құру, бәсекеқабілеттілікті және тауар сапасын көтеру, тауардың өмірлік кезеңі, тауар белгісін пайдалану, қораптама және сервистік қызмет көрсету бойынша шешім қабылдауды талап ететін көп факторлы сала. Олай болса «Ақсай» НТК ЖШС-нің  маркетинг қызметіндегі тауар саясатын, соның ішіндегі нан өнімдері бойынша  қарастырып көрелік.

2006 жылғы  есеп берулер бойынша кәсіпорын  цехтарында нан және нан өнімдері  келесідей көлемде өндірілген (қосымша  1).

- нан  өнімдері – 85,6%;

- ойық  тоқаш өнімдері – 7,4%

- булочка  өнімдері – 2,8%

- кондитер  өнімдері – 2,7%

- кептірілген  нан өнімдері – 1,5%

Қосымша мәліметтерден көріп отырғанымыздай ең көп көлемде өндірілетін нан  өнімдері болып табылады.

Кәсіпорынның  тауар ассортименті өте кең. Биылғы жылдың мамыр айындағы көрсеткіштер бойынша комбинат шығаратын тауар  ассортиментінің саны 200-ден асып отыр, соның ішінде нан өнімдері – 11 түрлі, булочка өнімдері – 19 түрлі, сдобный өнімдері – 12 түрлі, ойық тоқаш  түрлері – 33 түрлі, баранка өнімдері – 6, кептірілген нан өнімдері – 29 түрлі, пряник өнімдері – 8 түрлі, кондитер өнімдері соның ішінде торттар 57 түрлі  болды.

Жалпы «Ақсай»  нан комбинаты өндірген өнім көлемі  2000 жылы - 100, 2001 жылы -  120, 2002 жылы – 153, 2003 жылы -161, 2004 жылы – 198, 2005 жылы 215 болса, 2006 жылдың мамыр айына дейінгі  деректер бойынша 219 болып отыр. Комбинатта тауар ассортименті үнемі кеңейтіліп, әр жыл сайын 20-40 түрлі жаңа тауарлар қосылып отырады. Ассортиментті  жаңарту көбінесе өндіріске жаңа технологияны енгізу арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да комбинат бөлігіндегі  инвестицияның көп үлесі жаңа технологияларды енгізуге жұмсалады. Сәйкесінше өнім өткізу көлемі, тиімділігі, пайдалылығы төмен төмен өнім түрлері өндірістен шығарылады.

«Ақсай» НТК-ның  тауар ассортиментіне жаңа өнімдер енгізу үш бағытта жүзеге асырылады.

 Біріншісі  – комбинат нарықта бар өнімді  шығарады. Бұл шығарылған өнімді  өткізу көлемі мен оған қойылатын  бағаны осыған ұқсас тауарлар  сататын көтерме сатушылардың  мәліметтері арқылы білуге болады. Комбинат осы ақпараттарды талдап, зерттеп, жаңа өніммен салыстыра  отырып, оны шығару туралы шешім  қабылдайды.

Екінші  бағытта - өнім танымал, бірақ қазіргі  кезде нарықта жоқ тауарларды шығарады. Бұл өнімді шығару мақсаттылығы дегустациялар жүргізу арқылы және де өнімнің дәмдік сапасына мән беру арқылы жүзеге асады. Мысалы, комбинат өндіретін пряниктердің жаңа ассортиментін (мята, малина, кокс қосылған) Алматы қаласындағы 2000-нан аса адамдарға дегустациялау  арқылы, өнім көлемін ұлғайтты.

Үшінші  бағыт бойынша – комбинат нарықта  ешқандай аналогы жоқ жаңа тауарлар шығарады.  Атап айтсақ, «Кокос» печеньесі, «Баварский» наны, «Таңқурай», «Жалбыз», «Кокос» қосылған пряниктер және т.б.Сонымен қатар бүгінгі таңда  НТК-ы жаңа емдік-диеталық және профилактикалық  қасиеттегі нандарды шығаруды жоспарлап  отыр.Себебі, қазіргі кездегі  экологиялық  жағдайдың бұзылуы  экологиялық  жағдайдың бұзылуы адамдар тұтынатын  тағамдар құндылықтарының сапасын  төмендетіп, «өркениет ауруларын» тудырады. Қазақстан тұрғындарының талаптарын ескере отырып  жасалған бұл жаңа тауар түрлеріне ең алдымен Қазақстан нан нарығында ешбір теңдесі жоқ «конфет-нандарды» жатқызуға болады. Нанның ең басты ерекшелігі конфет тәріздес болғанымен ешқандай қант, май және мал өнімдері қолданылмайды. Бұл нан түрін шығарудың негізгі мақсаты – адам осы нанды сорып жеу арқылы клеткалардың тынысталуына және дем алуына ықпал жасайтын сілекей бөледі, осы арқылы адам өзін-өзі жұмыс істетеді, физиологиялық қажеттілігін қанағаттандырады, сонымен қатар денсаулығын  емдейді. Бұл нан түрін жоспарлау кезеңінің екінші сатысында, яғни, концепциялар жасалынып, комбинат мамандары арқылы тестіленіп жатыр [19].

 «Ақсай»  НТК ЖШС-де жаңа өнім түрлері  маркетинг бөлімінің ұсынысымен  емес, өндірушілердің ұсынысымен  шығарылады. Сондықтан да олардың  өмірлік циклдері қысқа болып,  комбинатқа ешқандайда пайда әкелмейді (6-кесте ).

 

6-кесте - «Ақсай» НТК ЖШС-дегі 2010 жылғы жаңа нан түрлерін өткізу             көлемі.

 

	«Береке» нан	Жарты нан	«Солнечный» наны	«Чабатта» наны	Корншпиц наны	«Айтнан» күлшесі
Қаңтар	12,537					2,313
Ақпан	22,339	14,591				2,107
Наурыз	22,351	14,533				2,23
Сәуір	21,078	13,483				1,811
Мамыр		9,458	1,707	0,391	0,113	1,922
Маусым			0,797			1,864
Шілде				0,001		1,874
Тамыз						2,202
Қыркүйек						2,071
Қазан						1,773
Қараша						0,007
Желтоқсан
Барлығы:	78,305	52,065	2,504	0,392	0,113	20,174
Топтағы үлесі	1,4%	0,9%	0,2%	2,8%	0,8%	44,9%
Жалпы үлесі	0,73%	0,47%	0,04%	0,01%	0,00%	0,07%
Жалпы комбинат бойынша	10777,62	11104,24	5674,716	2925,014	2925,014	28374,62
Жалпы топ бойынша	5664,626	5831,901	1125,568	14,138	14,138	44,92
Е с к е р т у – [21] әдебиеттер негізінде автор құрастырған