На тэрыторыі Беларусі ў канцы XVIII ст.
папулярнымі былі ідэі фізіякратаў, якія
адстойвалі тэзіс аб натуральнай роўнасці
людзей і крытыкавалі прыгоннае права.
Іх прыхільнікамі былі І.Храптовіч, І.Страйноўскі,
М.Карповіч і інш. Шырокую вядомасць меў
філосаф і царкоўны дзеяч Георгій Каніскі (1717 - 1795),
які высока цаніў прыродазнаўчыя навукі
і іх ролю ў пазнанні прыроды. Папярэднікам
матэматычнай логікі, адным з першых інтэрпрэтатараў
філасофскай сістэмы І.Канта быў С.Майман (1753 - 1800). Яго ведалі
і высока цанілі І.В.Тётэ і Ф.Шылер. Знаёмства
з многімі французскімі асветнікамі меў Антоній Тызенгаўз (1738 - 1785). Гродзенскі
мецэнат прапанаваў нават Ж.-Ж.Русо пераехаць
у Беларусь, абяцаў пабудаваць яму ў Белавежскай
пушчы ідылічную хатку.
71. Архітэктура
другой паловы ХІІІ - першай палове
XVІІ ст.
У развіцці архітэктуры на беларускіх
землях спалучаліся нацыянальныя і заходнееўрапейскія
традыцыі, якія прынеслі на Беларусь гатычны,
раманскі стылі і стыль барока. Творча
пераасэнсоўваючы гэту спадчыну, беларускія
майстры стварылі самабытныя і арыгінальныя
помнікі дойлідства.
У сувязі з пастаяннай знешняй небяспекай
у гэты час было пабудавана шмат крэпасцяў
і замкаў. Адным з моцных абарончых збудаванняў
стаў замак у Наваградку, які быў абнесены
мураванымі сценамі і шмат'яруснымі вежамі.
Адначасова з'явіліся замкі ў Лідзе, Крэве,
Гародні, якія разам з мураванымі і драўлянымі
замкавымі пабудовамі іншых гарадоў і
мястэчак Беларусі стваралі абарончую
сістэму агульнадзяржаўнага значэння.
Абарончы характар насіла архітэктура
замкаў у Смалянах і Койданаве. У пачатку
XVI ст. магнацкім родам Ільінічаў была
пабудавана жамчужына беларускага каменнага
дойлідства - Мірскі замак.
Дойліды дасягнулі высокага мастацкага
ўзроўню ў культавай архітэктуры. Быў
створаны новы стыль - беларуская готыка,
узорамі якой сталі цэрквы абарончага
характару ў Сынкавічах, Мала-Мажэйкаве
(Мураванцы), Супраслі і Заслаўі. У другой
палове XVI ст. на Беларусі пачалі з'яўляцца
культавыя пабудовы ў стылі рэнесансу
(пратэстанцкі сабор у Смаргоні і каталіцкі
касцёл у Нясвіжы). 3 канца XVI ст. узводзяцца
барочныя помнікі - езуіцкі касцёл у Нясвіжы,
які быў пабудаваны архітэкта- рамітальянцам
Дж.М.Бернардоні. Барочнай архітэктуры
ўласціва прасторавая разгорнутасць,
ансамблевасць і дынамічнасць кампазіцыі.
72. Выяўленчае
і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва,
кніжная графіка XIV - першай
У выяўленчым мастацтве Беларусі
пашыраюцца іканапіс, фрэскі, дэкаратыўная
скулытгура палацаў і культавых пабудоў.
Найбольшую цікавасць сярод твораў жывапісу
таго часу выклікаюць абразы "Адзігітрыі
Іерусалімскай" з пінскай Варварынскай
царквы, "Замілаванне" з Маларыты.
У другой палове XVI ст. у іканапісе адчуваюцца
рысы Адраджэння, кампазіцыі вызначаюцца
прасторавасцю пабудовы, з'яўляюцца элементы
бытавога характару (абраз "Нараджэнне
Маці Боскай" Пятра Яўсеевіча з Галынца,
1649). Фоны абразоў часта ўпрыгожваліся
разьбяным залачоным арнаментам, які надаваў
твору дэкаратыўнасць.
У XV ст. з'яўляюцца творы свецкага жывапісу
- партрэты княгіні Ганны Радзівіл, слуцкага
князя А.Алелькавіча, вядомага магната
Аляксандра Хадкевіча і інш. Структура
сістэмы размалёвак становіцца больш
адвольнай, насычанай канкрэтнымі дэталямі.
3 канца XVI ст. у жывапісе акрамя партрэтнага
ўзнікаюць гістарычны, батальны і іншыя
жанры.
У скулыпуры гэтага часу назіраецца цікавасць
да рэальнага чалавека, вобразам надаюцца
рысы індывідуальнасці. Выразнасць пластычнай
мовы вызначае кампазіцыю "Марыя з дзіцем"
у Нясвіжы.
У XV - XVII стст. пры Слуцкім, Супрасльскім,
Пінскім, Ляшчынскім манастырах існавалі
бібліятэкі. Ствараліся яны таксама пры
калегіумах у Гародні, Бярэсці, Менску,
Наваградку і інш., фарміраваліся буйныя
прыватнаўласніцкія зборы - наваградскага
ваяводы, канцлера Вялікага Княства Літоўскага
Альбрэхта Гаштольда, Радзівілаў, Сапегаў.