Инструментальды ортаның жұмысын сипаттау

2.4  Ұйымдастырушының  ортасын икемдеу

Delphi – ді  қосқан соң жоғарғы терезеде  компанент палитрасының иконкалары орналасады. Егер курсор бір иконкаға тоқтап қалса, оның астында сары төрт бұрышта көмекші пайда боладлы.

Бұл компонент палитрасынан қосымшаларды құрайтын копоненттерді таңдайды. Компонент құрамы визуальды және логикалық компоненттерден тұрады. Тетік редакциялау жазықтығы сияқты заттар визуальді компоненттер, ол кестелер логикалық болады.

Delphi-де программа  визуальді түрде жазылатындықтан, барлық осы компоненттер форма  жазықтығында өзінің графикалық  көрінісіне ие болады, олармен  тиісті түрде операциялану үшін қажет. Бірақ жұмыс істеп тұрған программаға көрініп тұрған тек визуальді копонент болып қалады. Копонент  қызметі бойынша палитра беттерінде топталған.  Мысалы, Windows “common-dialogs” көрсететін компоненттердің барлығы “Dialogs” деп аталатын палитра бетінде орналасқан.

Delphi ұйымдастырушыға  ортаны максимальді ыңғайлылық  үшін икемдейді. Компонент палитрасын, құралдар сызғышын оңай өзгертуге  және синтаксисті белгілеп, қоюларды  түспен икемдеуге болады.

Delphi –де компоненттің  өз тобын анықтауға болады, және оны палитра бетіне орналастыру мүмкіндігі бар, сондай-ақ компоненттерді топтау мен пайдаланбайтындарды жойып тастау мүмкіндігі де бар.

Интеллектуальді редактор. Программалар редакциялауды макростарды орындау мен жазуды мәтіндік блокнотпен жұмыс істеуді, икемделетін тетікті комбинацияны және жолдың түсті айырмасын пайдалану арқылы жүзеге асыруға болады.

Графикалық дұрыстағыш. Delphi –де қуатты редакторға енгізілген кодтағы қателерді тауып, оларды жоятын графикалық дұрыстағыш бар. Тоқтау нүктелерін анықтауға, үзілістерді тексеріп, өзгертуге адымдап басу арқылы программаны әрекетін дәл түсінуге болады. Ал егер өте жіңішке дұрыстағыш қажет болса, ассемблердегі нұсқауларды және процессор регисторын тексеріп, бөлек енгізу мүмкіндігі бар Turbo Debugger пайдалануға болады.

Объектілер инспекторы. Бұл құрал бөлек терезе бейнесінде көрінеді, онда сіз программаны жобалау кезінде объектінің жағдайлар мен қасиеттер мағынасын белгілей аласыз (Properties and Events) .

Жоба менеджері. Ұйымдастырушыға тиісті жобада барлық модульдерді қарауға мүмкіндік береді және жобаны басқаратын ыңғайлы механизм мен жабдықтайды. Жоба менеджері файл аттарын, таңдалған форма уақытты және т.б көрсетеді. Мәтін мен формаға тиісті атау үстіне тышқанмен сырт еткізу арқылы тез арада жетуге болады.

Объект навигаторы. Қол жетерлік объектінің кітапханасын көрсетеді және қосымшалар бойынша навигацияны жүзеге асырады. Объект иерархиясын, кітапханадағы компиляцияланған модульдерді және сіздің кодыңыздың глобальді атаулар тізімін қарауға болады.

Меню дизайнері. Менюді жасауға, шаблондар түріндегілерді сақтауға және кейін оларды кез-келген қосымшада пайдалануға болады.

Сарапшылар. Бұл сізге қосымшаларды оңай жобалау мен икемделуін қамтамасыз ететін құрал программасының тобы. Ұйымдастырылған сарапшыларды өз бетінше қосуға мүмкіндік бар. Потенциалды түрде бұл арнайы программаға жазылған Case – құралдарымен Delphi-ді кеңейте алатын үшінші фирмалардың мүмкіндігі. Оның құрамы мынадай:

• Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін форма сарапшысы.
• Қосымшалардың ұстаным мен шаблондар сарапшысы.
• Форма шаблонын сарапшысы.

RAD Pack  құрамына Delphi фирмасындағы  Borland Pascal 7.0 жасалған  ресурстарды қайта құратын сарапшы  енеді. Қазіргі уақытта  DLL құрылысын  жеңілдететін және тіпті өзінің  сарапшыларын жасайтын сарапшыларда болды.

Интерфейсті оқу жүйесі. Delphi-ді кеңірек игеруге мүмкіндік береді. Ол тек көмекші жүйе ғана емес, сондай-ақ ол Delphi-дің мүмкіндіктерін ұйымдастырушының өз ортасында көрсетеді.

2.5  Delphi  және объектілі–бағытталған программалау

Объект – бұл қоршаған ортаның сипаттамаларына ие абстрактілі түсінік. Объектілерді түрлі категорияларға байланысты жүктеуге болады.  Әрбір класс кластар иерархиясында белгілі бір орын алады. Сонымен, класс қандай да бір объектілер категориясын анықтайды, ал әрбір объект белгілі бір класстың экземпляры болып табылады.

Объектілі-бағытталған программалау – программистің назарын объектілер арасындағы байланысқа аудартатын әдістеме. Delphi объектілі-бағытталған программалаудың жүйесі болғандықтан, оның даму тарихында маңызды роль ойнататыны анық.

Инкапсуляция

Инкапсуляция дегеніміз – бір объектте мәліметтер мен кодтарды біріктіру. Объектілі-бағытталған программалау терминологиясында объект мәліметтің мүшесі (data members), ал код объектілі әдіс немесе функциялар-мүшелер (methods,  member functions) деп аталады.

Инкапсуляция көмегімен объектті сыртқы ортадан максималды ажыратуға болады. Ол өңделіп жатқан программалардың сенімділігін арттырады, себебі объектегі функциялар программамен мәлімет алмасу жүргізеді және бұл мәліметтердің саны мен типі бақылауға алынады. Нәтижесінде объектінің инкапсуляцияланған функциялары мен мәліметтердің модификациясы программаны қолайсыз салдарға алып келмейді. Инкапсуляцияның артықшылығы  - объектілермен жеңіл алмасу. Объектілі-бағытталған программалаудың инкапсуляциясының қарапайымдылығы визуалды компоненттер кітапханасын кеңейтуге мүмкіндік жасайды.

Класстар, компоненттер және объектілер

Класстың  физикалық мәні  болмайды. Класс объектті құруға пайдаланғанда ғана жадыдан орын бөлінеді. Бұл процесс класс экземплярын құру (class instance) деп аталады.

DELPHI тілінде  бір классқа жататын объектілер  бірдей атрибуттарға ие болады. Әдетте, объектінің уникалды оның  атрибуттарының ағымдық күйі  анықтайды.

Delphi ортасында  компонент түсінігін арнайы класс ретінде еңгізеді. Оның қасиеттері объектілердің атрибуттарын білдіреді. әдіс ұғымы компонентті класс контекстінде қолданады. Delphi компоненттердің  түрін әдістер арқылы ғана емес, сонымен қатар оқиға мен қасиеттер көмегімен де өзгерте алады.

Қасиеттерді жариялау үшін Delphi-де property кілттік сөзі қолданылады. 

Оқиғалар көмегімен компонентке белгілі бір әсер етілгенін анықтауға болады. Delphi ортасында құрылған программада әдістерді қолдану сферасы – бұл оқиғаларды өңдеушілер (event handles). Олар программаның қандай да бір оқиғалардың пайда болуына реакциясын көрсетеді.

Компоненттер өзінің әдістері, қасиеттері мен оқиғаларын инкапсуляциялайды.

Компоненттердің DELPHI тілінің басқа объектілер класстарынан ерекшеліктері келесі түрде болады:

Компоненттердің көбісі қолданушы интерфейсін басқару элементтері болып табылады.

Компоненттердің барлығы ортақ TComponent класынын ұрпағы.

Компоненттер жаңа класс құру үшін базалық класс ретінде пайдаланыла алмайды.

Компоненттер  new операторы арқылы динамикалық жадыда (heap) орналасады.

Тұқым қуалау (мұрагерлік қасиет)

Табиғаттың ғажайып ерекшеліктерінің бірі – алдыңғы ұрпақтың сипаттамаларына ұқсас жаңа ұрпақтардың пайда болуы. Бұл қасиет объектілі- бағытталған программалауға бірнеше артықшылық береді. Тұқым қуалау арқылы шексіз көп класстарды құруға және кеңейтуге болады. Қарапайым класстан бастап, күрделі құрылымды туынды классты да құруға мүмкіндік бар. Туынды класс (ұрпақ) өз базалық класының барлық әдістері мен оқиғаларына ие болады.

Тұқым қуалау кезінде базалық класс жаңа атрибуттар мен амалдарды қабылдайды.

Базалық класты жариялау

Delphi өзінің  әдіс, қасиет, оқиға міәліметтерінің  аттарын инкапсуляциялайтын базалық  класс жариялауға мүмкіндік береді. Класс ішінде жариялаудың әрқайсысы  класс атына қатынау құқығын анықтайды. Әрбір секция private, protected және public кілттік сөздерінен басталады.

Сонымен, DELPHI-те базалық классты жариялау келесі қатынау құқықтарын анықтайды:

Жеке (private) есімдер ең шектеулі қатынауға ие. Туынды класстардың қатынауына тыйым салынған.

Қорғалған (protected ) есімдер тек ағымды және одан туындаған класстардың әдістеріне қатынауына мүмкіндік береді.

Жалпы қолдануға арналған есімдер (public) шектелмеген қатынауға рұқсат етеді.

Конструкторлар және деструкторлар

Кострукторлар дегеніміз – бұл жадыда берілген кластың объектісін құратын әдіс, ал деструктор – оны жоятын әдіс. Конструктор мен деструктордың басқа объектілі әдістерден ерекшеліктерін қарастырайық:

Өз классына сәйкес аты болады.

Қайтарылатын мәні болмайды.

Тұқым қуаланбайды.

Компилятормен автоматты түрде public деп жарияланады.

Класс объектілерін сәйкесінше құрылуын және жойылуын бақылау үшін автоматты түрде компилятормен шақырылады.

Бір класста бірнеше конструктор болуы мүмкін. Конструкторлардың үш түрі бар:

Үнсіз жағдайдағы конструкторлардың параметрлері болмайды. Егер класстың құрамында бірде-бір конструктор болмаса, онда компилятор автоматты түрде бір конструкторды құрады. Оның қызметі  - класс объектісін құру кезде жады бөлу.

Аргументі бар конструктор объектті құру мезгілінде инициализациялауға мүмкіндік береді (әртүрлі функцияларды шақыру, динамикалық жады бөлу, айнымалыларға бастапқы мәндер меншіктеу т.с.с).

Көшіру конструкторы класс объектісінен мәліметтерді көшіру арқылы осы класстың басқа объектілерін құрады.

Полиморфизм

 Полиморфизм (грек тілінен poly - көп және morphos - форма) формалардың көптігі деген мағынаны білдіреді. Полиморфизм – бұл туынды объектілердің программа орындалу барысында пайда болатын оқиғаларды әртүрлі жауап беру қасиеті. Басқаша айтқанда, полиморфизм – объектілі бағдарланған программалау тілдерінде қандай да бір программалық кодтың әртүрлі типті мәліметтерімен жұмыс істеу қабілетін көрсетеді. Объектілі программаның орындалуы кезінде сол әдіс аргументтің типіне тәуелді әртүрлі объектілерде қолданылады.

 

 

 

 

3  «Қабылдау комиссиясы»  бағдарламасының жұмысын сипаттау

3.1  Қабылдау коммиссиясы

Қазақстан Республикасында ақпараттандыру процессі басталған кезден бастап-ақ оны қолданудың тиімді жолдары іздестіріле басталды. Басында текст теру, электронды кестемен жұмыс жасау сияқты дайын программалардың көмегіне жүгінсе, қазіргі уақытта әр-түрлі салада өзіне әмбебап бағдарламалар дайындауға көшті.

Оған дәлел қай жұмыс орнына қабылдаған кезде компьютерлік біліміңізді сұрайды, тексереді. Міне, осыдан бастап-ақ бағдарламашылардың жұмысының өрісі кеңейюде деп айқын айтуға болады. Батыс Қазақстанда дәл осы жұмыспен айналысатын фирма жоқ, дегенмен де бағдарламашылар тобы осы жұмысты алысқа шаптырмай-ақ тындырып бағуда.

Қазіргі жоғарғы оқу орнындағы ақпаратты жүйелер немесе информатика мамандығы бойынша оқып жатырған студенттердің дипломдық жобасының өзі бір саланы автоматтандыруға немесе бір пән бойынша ақпараттандырылған жұмыс орны және тағы да сол сияқты үлкен жобаларды орындауды талап етеді. Бұл орайда менің де дипломдық жұмысымды айта кеткен жөн деп есептеймін.

Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде кейбір ЖОО-да принципті түрде әртүрлі әдістемелік және технологиялық салаларында Жұмыс орны мен талаптардың орындалуына күш салатын болса, оқу процессінің жоғарылығына керісінше әсер етеді. Сондықтан да ақпарат сапасы теория мен практикада тек қана ЖОО-да ғана емес, сол сияқты колледждер мен мектептерге де жетіспейді.

Көпртеген зертеулерге қарағанда ақпараттық технология негізгі жоспарланған және модельденген жаңа дамушы орта болып есептелініп “Ақпараттық ортасы” – деген атаққа ие болып отыр.

Ақпараттық Жұмыс орны беру ортасы түсінігі бойынша оның аумағын көптеген ережелеріне қарамастан нақты белгілермен жазылады. Осыдан ақпарраттық Жұмыс орны беру ортасынла мынадай тұжырымға келуге болады: жоспарлы коммуникатциялық ортада компьютер техникасын қолдану Жұмысшылар, оқытушылар, ата – аналар және оқу орындарында ақпарратты алу үшін үлкен маңызын тигізеді. Сондықтанда оқуда және одан тыс шараларға пайдалану көлемін үлкейтуге бағыт алу керек.

Қазірде республика бойынша осы тәрізді ақпарат комплексі теқ қана жеке кафедра, факультет, ЖОО-да ғана пайдаланылады. Осы салдардан ақпараттық Жұмыс орныді ақпараттық Жұмыс орны беру ортасында жеке облыстар мен республика деңгейінде біріктіру өте маңызды болып табылады. Осыған байланысты ҚР басшылығының 2001 жылдың 6-шы тамызында № 1037 “2002 – 2004 жылдарды ҚР-да Жұмыс орны жүйесін ақпараттандыру консепциясы туралы” қаулысы қабылданды.

3.2  Мамандықтарды  өңдеу

Бірінші беті ашылып болғаннан кейін, бағдарламаның негізгі беті пайда болады. Ол терезенің суреті төменде көрсетілген.

3.1-сурет. Бағдарламаның негізгі  формасы

Бұл терезеде мамандықтарды қосуға, оны өзгертуге және өшіруге болады. Одан басқа, іздеуге және есчеп беру деген сияқты қосымша функциялары да бар. Жаңа мамандық қосы үшін терезенің жоғарғы бөлігінде орналасқан «Жаңа мамандық» батырмасын басамыз. Ашылған терезеде қажет өрістерімізді толтырып, «Қосу» батырмасын басамыз.

3.2-сурет. Жаңа мамандық қосу терезесі.

Егер қосқан мамандықта қате кеткен болса, онда сол қосу батырмасының жанында орналасқан «Өзгерту» батырмасын басамыз. Тек мамандықтың шифры өзгертілмейді. Ал қалғанының бәрін өзгерте беруге болады. Осы әрекеттердің оды төменде көрсетілген:

procedure TForm3.SpeedButton1Click(Sender: TObject);

begin

if act then //Мамандық қосу

  begin

    with form1.Query1.SQL do

      begin

        clear();

        add('insert into mamandyk (Shifr, Nm, Grnt, P4, KSEkz, Otball, Uzk, Bg)');

        add(' values ("'+Edit1.Text+'","'+Edit2.Text+'",'+Edit3.Text+',"'+Edit4.Text+'","'+Edit5.Text+'",');

        add(Edit6.Text+',"'+Edit7.Text+'",'+Edit8.Text+');');

      end;

Form1.Query1.ExecSQL;

  end

else

  begin //Мамандық өзгерту

    with form1.Query1.SQL do

      begin

        clear();

        add('update mamandyk set ');

        add('Shifr="'+Edit1.Text+'", Nm="'+Edit2.Text+'", Grnt='+Edit3.Text+',');

        add('P4="'+Edit4.Text+'", KSEkz="'+Edit5.Text+'", Otball='+Edit6.Text+', ');

        add('Uzk="'+Edit7.Text+'", Bg="'+Edit8.Text+'" where  Shifr="'+Edit1.Text+'";');