Инструментальды ортаның жұмысын сипаттау

Көп функционалды ақпараттандырылған жұмыс орныр:

Жұмысшылардын өз бетінше Жұмыс орны алу қызметің ұйымдастыруға;

Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың мүмкіңдіктерін пайдалануға;

Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия жүйелерін пайдалануға;

Жұмысшылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, Жұмыс орны, дағды, іскерлік денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;

Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау процесің автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар беруге;

Жұмысшылардын өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;

Қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіңдік береді.

Оқытушы электрондық құралдарды компонеттері ретінде мыналарды қарастыруға болады:

• Сервистік программалық құралдар;
• Жұмысшылардың Жұмыс орны деңгейін, іскерлігі мен дағдыларын бақылау мен тексеруге арналған программалық құралдар;
• Электрондық тренажерлар;
• Математикалық және имитациялық моделдеу үшін  прграммалық құралдар;
• Автоматтандырылған оқтушы жүйелер (АОЖ);
• Экспертті оқытушы жүйелер (ЭОЖ);
• Интелектуалдық оқытушы жүйелер (ИОЖ);

Жұмысшылардың Жұмыс орны денгейін бақылау және тексеруге арналған програмалық құралдар құрылу жеңілдігіне байланысты кең қолданыс тапты. Тіпті, программалау негіздерімен таныс емес кез келген оқытушы өз пәні бойынша сұрақтар мен мүмкін болатын жауаптарын енгізе алатын бірқатар инструментальді жүйелер бар. Жұмысшының есебі ұсынылатын жауаптардын ішінен дұрысын тандау. Бұндай программалар оқытушыларды  бақылау тапсырмаларын беріп, олрадың дұрыстығын тексеру жұмысынан босатады. Оқу материалын бекіту үшін бұл программаларды бір неше рет қолдануға болады.

Электрондық тренажерлар практикалық іскерліктер мен дағдыларды бекітуге арналған. Сонымен қатар олар есепті шығару іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді . Бұл жағдайда олар теориядан қысқаша ақпарат алып, әр түрлі денгейлерде өз бетінше жұмысты ұйымдастыруды қамтамассыз етеді.

Математикалық және имитациялық моделдеу үшін арналған программалық құралдар, тәжірибелік және теориялық зерттеулерді кеңейтіп, физикалық тәжірбені есептеуіш тәжірибемен толықтыруға мүмкіндік береді. Бір жағдайларда зерттеу объектілері, екіншісінде - өлшеуіш тағайындаулар модельденеді. Бұндай құралдар қымбат лабораториялық құрылғыларды сатып алуға кететін шығынды азайтуға мүмкіңдік береді, оқу лабораторияларындағы жұмыс қауіпсіздігі төмендейді.

Автоматтандырылған оқыту жүйелері Жұмысшыларды теориялық материалмен таныстырып, Жұмыс орны деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін шағын көлемді оқытушы программалар.

Интеллектуалдық оқытушы жүйелер жоғарғы денгейлі жүйелерге жатады және жасанды интелект идеясында жүзеге асырлады.  ИОЖ есептің қойылымынан және оны шешу принципін іздеуден бастап, шешімнің тиімділігін бағалауға дейін, оқу есебінің барлық сатыларында басқаруды жүзеге асыруға мүмкіңдік береді. Бұндай жүйелер қарапайым тілге жақын тілде өзара диалогтық түрде қарым-қатынас ұйымдастыруға мүмкіңдік береді. Диалог барысында тек орындалатын әректтер дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешімді іздеу стратегиясы әрекеттерді жоспарлау және т.б.  талқылануы мүмкін.

 Жұмыс орынды  ақпараттандырудың актуальді есептерінің  бірі жұмыс орны беруші электрондық құралдарды классификациялау  проблемасы болып табылады.  Бұндай классификация бірнеше әр түрлі критерийлер негізінде жүргізілуі мүмкін. 

Жалпы оқу жүйесіне қатысы оқытушы электрондық құралдарды(ОЭҚ) келесі түрлерге бөлуге болады:

• Стандарттарға сәйкес дәстүрлі жүйеде оқытуға арналған ОЭҚ;
• Факультатив жұмыстарға арналған ОЭҚ;
• ОЭҚ - үй репетиторлары;
• Оқу қызметінің нәтижелерін бақылаушы  және бағалаушы ОЭҚ;
• Анықтамалық және энциклопедиялық сипаттағы ОЭҚ;

Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқытушы электрондық құралдарды қолдануға арналған программалық құралдардын барлық типтерін қамтуы мүмкін. Сонымен қатар, дәстүрлі оқыту жүйесі ОЭҚ-ды Жұмысшылардын өз бетінше жұмысында қолдануға үлкен мүмкіндіктер береді.

Факультатив жұмысында қолдануға  және бір пән бойынша Жұмыс орныін тереңдетуге арналған ОЭҚ дәстүрлі оқыту жүйесіне бағытталған ОЭҚ- ға ұқсас.  Негізгі ерекшелігі  ҚР БМ стандарттары мен программаларынан тыс оқу материалдарының болуы.

Әдістемелік қызметіне қарай ОЭҚ-дар мен олардын компоненттерің былай классификациялауға болады:

• Оқытушы (Жұмыс орныдерді хабарлайды, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Тренажерлар  (Өтілген материалды қайталау немесе бекітуге арналған);
• Бақылаушы (Оқу материалын меңгеру деңгейің бақылауға арналған);
• Ақпараттық іздеу және ақпараттық анықтамалық (ақпаратты жүйелендіру бойынша  мәліметтер беріп, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Демонстрациялық (зерттелетін объектілер мен құбылыстарды визуализацилайды);
• Имитациялық (құрылымдық функционалдық сипаттарын зерттеу үшін нақты бір шындық аспектісін бенейлейді);
• Моделдеуші (зерттеу мақсатында объектілерді, құбылыстарды және  прцестерді моделдеуге мүмкідік береді);
• Есептеуіш (есептеулерді автоматтандырады);
• Оқытушы-ойындық (Жұмысшылардың қызметін ойын түрінде ұйымдастырады);
• Ойындық (жадыны, назарын дамытуға арналған).

Сабақты ұйымдастыру формасына қарай да ОЭҚ-рды топтауға болады. Оларды дәріс, лабороториялық, практикалық сабақтарда, ғылыми зерттеу жұмысында курстық және дипломдық проектілерге пайдаланылатын деп ажыратады.

 

1.2 Жұмыс орнын автоматтандыру принциптері мен оған қойылатын талаптар

Ақпараттандырылған жұмыс орнытарды дидактикалық ерекшеліктеріне қарай Жұмыс орныді қалыптастыру, мәліметтерді хабарлау, іскерліктер қалыптастыру, Жұмыс орныді бекітудің дидактикалық бағытталуына қарай классификациялауға болады. Сонымен қатар  ақпараттандырылған жұмыс орнытарды құруда технологиялық тұрғыдан негізделген танымдық әрекеттің төмендегідей сатылары ескерілуі керек:

• Қабылдау;
• Жұмыс орныді бекіту;
• Жеке тәжірибені қалыптастыру(іскерліктер, дағдылар);
• Зерттеу және іздеу қызметі.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытар және оларға қажетті материалдар дидактикалык денгейіне байланысты негізгі төрт топқа бөлінуі мүмкін.

Бірінші топқа баспа материалдары және олардың көшірмелері, аудио және видео касеталар жатады. Баспаға шығарылған басылымдар тақырып бойынша теориялық материалдардың оқыту текстінен және оларға сәйкес графикалық иллюстрациялардан, оқытушылар үшін ұсыныстардан, есептер жинағынан құралады.

Екінші топқа элетрондық оқулықтар, виртуальді оқу кабинеттері және  компьютерлік желілер жатуы мүмкін.

Үшінші топқа виртуальді оқу лабороториялары және сол сияқты басқа да компьютерлік жүйелер кіреді. Бұндай жүйелердің ерекшелігі – олардың жұмысында зерттелетін объект  немесе процесстердің математикалық моделдерінің қолданылуы. Үшінші топтағы ОЭҚ-рдың дидактикалық мақсаты объектілер және процесстердің қасиеттерін зерттеу. 

Төртінші топтың кәсіби қызметі автоматтандырудың компьютерлік жүйелері немесе олардың қолданбалы программалар пакеті түріндегі оқытушы аналогтары. Олар курстық немесе дипломдық проектілеу барысында әр түрлі есептер үшін қолданлыуы мүмкін. Бұл топтын  ОЭҚ-рын  қолдану негізінде оқыту процесі еркін зерттеу режимінде өтеді және сипаты бойынша маманның кәсіби қызметіне жақын болады.

Элетрондық оқу құралдарын құру кезінде психологиялық сипаттағы талаптар ролін деесепке алу керек. Осы принциптерге сәйкес электрондық оқу құралдарын құруда мыналарды ескеру қажет:

• Оқу процесінің есебі мен мақсатын нақты анықтау;
• Студенттердің қызметін детальді  түрде жоспарлау;

Оқу - әдістемелік материалдарды құру процесіңде студенттердің қабылдау, ойлау, есте сақтау сияқты психологиялық ерекшеліктерін ескеру;

Студент пен оқытушы, студент мен оқу материалы арасында кері байланысты ұйымдастыру;

Өз бетінше ақпаратпен жұмыс жасау іскерліктерін қалыптастыру.

Ақпараттық технологиялардың дамуы сабақты өткізудің жаңа  мүмкін-дігін – қашықтан оқытудың енуін берді. Ол біріншіден, үйренушінің өзіне оқу уақыты мен орнын тағдауына, еніншіден, қандай да бір себептермен дәстүрлі Жұмыс орны алудан шеттетілген адамдарға Жұмыс орны алуға, үшіншіден, оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдануға, төртіншіден, оқытуға кететін шығынды белгілі бір мөлшерде азайтуға мүмкіндік береді. Басқа жағынан қашықтан оқыту Жұмыс орны беруді жекешелендіру мүмкіндігін арттырады.

Қашықтан оқытуда электронды оқулықтар қолданылатыны белгілі. Ақпараттандырылған жұмыс орнытарды құру ақпараттық материалдардың әркез жаңарып отыруына байланысты мәселені шешуге мүмкіндік береді. Оларда, сонымен қатар, жаттығулар мен мысалдардың мол болуы және ақпараттың әр түрінің көрнекі түрде берілуі мүмкін. Сонымен бірге ақпараттандырылған жұмыс орнытар көмегімен Жұмыс орныді тексеру – компьютерлік тест орындалады.

Жұмыс орны беру саласында "ақпараттандырылған жұмыс орнытарды" пайдалану Жұмысшылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытарды қолдану тәжірибесі студенттер мен Жұмысшылардың берілген материалды сапалы түрде меңгеретінін көрсетті. Бұған тестілеу қорытындылары куә. Олай болса ақпараттық технологияның дамуы Жұмыс орны беруде жаңа әдістер мен әдістемелерді ойлап табуға және сол арқылы оның сапасын арттыруға толық мүмкіндік береді.

Электрондыќ оќулыќтыњ тиімділігі олардың ќашыќтыќтан оќытудаѓы µз м‰мкіндіктерін жетілдіріп, казіргі жаѓдайда барлыќ Жұмыс орны алатын ‰йренушілерге ±сынылуында.

Ақпараттандырылған жұмыс орныты пайдалану Қызметкернің де ғылыми-әдістемелік потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Оқытудың әр сатысында компьютерлік тесттер арқылы Жұмысшыны жекелей бақылауды, графикалық бейнелеу, мәтіндері түрінде, мультимедиалық, бейне және дыбыс бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көп көмегін тигізеді. Ақпараттандырылған жұмыс орнытарды қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы және оларда өзін - өзі тексеру жүйесі бар. Осы ақпараттандырылған жұмыс орнытың артықшылығы болып табылады. Сондықтан, өзін - өзі тексеру жүйесі Жұмысшы мен оқытушының арасындағы байланысын алмастырады да, оларды ауылдық жерлерде, Қызметкер жетіспейтін жерлерде көбіне қажет етеді.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытарды пайдалану Жұмысшылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Осы уақытқа дейінгі Жұмыс орны беру саласында тек Қызметкернің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес.

Ақпараттандырылған жұмыс орны мазмұны жағынан толық, жоғары деңгейде ақпараттанған және дарынды жазылуы қажет. Қашықтан Жұмыс орны алуда оқулықта барлық электрондық-методикалық құралдары кіруі керек.

Дәл осындай оқулықты кез-келген Жұмысшыға ұсынуға болады және студенттердің өз бетінше дайындалуы кезінде жақсы көмекші құрал болып табылады. Сонымен қатар сынақтарға және әр пәннен өтетін емтихандарға дайындалуға да көмектеседі.

Қазіргі уақытта оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша ақпараттандырылған жұмыс орнытар құрылуда. Мұндай оқу көздеріне деген қызығушылықтың артуы мультимедиалық технологиялардың пайда болуымен және коммуникациялық құралдар, Интернет желісінің дамуымен байланысты.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытар жасаудың педагогикалық технологиясының құрылымы оқыту процесінің заңдылықтарына негізделіп, бір-бірімен байланысты 4 компоненттен тұрады: мотивациялық-мақсатты, мазмұндық, операциялық және бағалы-нәтижелік.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытың мотивациялық-мақсатты компоненті модульдер мен шағын модульдерді құрастырудан тұрады. Модуль – пән саласындағы жүйелік және қызметтік Жұмыс орныдердің жиынтығы. Ол ақпараттандырылған жұмыс орны арқылы оқытуды ұйымдастырудың «қызметтік түйіні» болып табылады.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытың мазмұндық компоненті гипертекст арқылы жүзеге асырылады. Гипертекст – терминдерден, ұғымдардан, әртүрлі концепциялардан, кестелерден, графиктерден және диаграммалардан тұратын мәліметтер базасы ретінде берілетін ақпараттық оқыту ортасы. Мәтіндерді қазақ, орыс, ал кейбірін ағылшын тіліндегі дыбыстар арқылы айтуға болады. Гипертекст бейне материалдарымен толықтырылған.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытың операциялық компоненті интерактивті формада берілген тапсырмаларды орындау арқылы іске асырылады.

Ақпараттандырылған жұмыс орнытың нәтижелік бақылау компоненті тест алу жолымен жүргізіледі. Ақпараттандырылған жұмыс орныта тестердің екі түрі берілген: бір дұрыс жауабы бар. Тест соңында Жұмысшы өзі қате жіберген сұрақтарды тексеріп көре алады, әрбір тестен соң сұрақтардың реттік орны ауыстырылып отырады.

Қызметкер үшін ақпараттандырылған жұмыс орны бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады. Сол себепті ақпараттандырылған жұмыс орнытарды әзірлеп оны дамытудағы ұсыныстар мен пікірлер арқылы тиімділігін бірте-бірте арттыратынын көрсетеді.