Үшінші тұлғалар түрлері, түсінігі

Меніңше, сот  залында судьяға, жалпы сот жүйесіне сыйластық қатынасты қалыптастыратын  сот приставтары болу керек. Бұл  үшін, әрине тиісті өкілеттіктер беру керек. Мәселен, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсек, оларда сот залында тәртіп бұзған, судьяны сыйламаған адамды сот приставтары кідірместен сол жерде қамауға алады. Бұдан кейін сотты сыйламаған адамға айыппұл төлетеді. Болашақта біздің де осы тәжірибеге көшуіміз керек.

Жалпы, судья  дегеніміз сот билігінің ғана емес бүкіл қоғамның абыройы, әділет өлшемі болғандықтан, ол өз бойында адамға тән ең биік, жоғары, жақсы қасиеттерді жинақтауы керек. Бұл соттардың тәуелсіздігін нығайту мен судьяларға деген сыйластықтың артуының да кепілі. 1996 жылы қабылданған Сот әдебі кодексінің судьялардың жүріс-тұрысының прнциптерін бекіткені белгілі. Аталмыш кодекске сәйкес әрбір судья демократиялық қоғамның ажырамас элементі болып табылатын сот жүйесінің тәуелсіздігі мен абыройын сыйлауға тиісті. Ал, бұл принциптерді бұзғаны үшін судья моральдық жауапкершілікке тартылады және мұндай жағдайда судьялар қоғамның алдында тәртіптік шара қолдану туралы мәселесінің қойылуы әбден мүмкін.

Жауапкершілікке тартылып жатқан жүріс-тұрысы дұрыс  емес судьялар баршылық. Алайда, жауапкершіліктен тайқып, қалтарыста қалатын судьялар да жоқ емес. Мәселен, сот саласында отбасының шырқын бұзған, жұбайынан ажырасқан судьялар істейді. Менің пікірімше, жақсы отбасын қалыптастыра алмаған судья өз қызметіне адал болып, әділдік жолымен қарай алмайды. Керек десеңіз, ажырасып, балаларына көмек көрсетуден бас тартқан судьялардың артынан әйелдерінің арызданып жүрген жағдайлары кездеседі. Ал, өз отбасына, баласына жанашырлық танытып, әділетті бола алмаған адам дүйім жұрттың дауына түсінікпен қарап, әділ болады деп ойлау қисынсыз. Мұндай адамдардың сот саласында болуы күмән тудырады.

Сот жүйесінде  бір апта жұмыста болып, екі, үш апталап  ауырып қалатын судьялар бар. Олардың  шын мәнінде сырқаттанып қалатындарына  күмән келмегенімен, бұл жағдайдың белгілі бір судьяларда жиі қайталануы шынында да түсініксіз. Бұл біріншіден, мемлекетке зиян, екіншіден басқа судьялардың жүктемесін ауырлататын жағдай. Айталық, заң жүзінде қылмыстық іс бір айдың көлемінде қаралып біту керек болса, істі қабылдап алған судья ауырып қалғандықтан, мұндай істерді басқа судьяға беруге тура келеді. Бұл істі қарау мерзімінің бұзылуына әкеп соғады. Ал, іс бойынша сотталушы үкім шыққанша сырылып күтуге мәжбүр болады. сондықтан, жұмыста болғанынан ауыратын кездері көп судьялар біздің жүйеде істемеуі керек деп ойлаймын.

"Судья –  сөйлеп тұрған заң" деген  қағида бар. ал біздің судьяларымыздың  сапалы жұмыс істеуі үшін заңды  жетік білуі бірінші кезектегі  міндет десек, сол білімі іс  қарау барысында жазылатын іс  қағаздарды дұрыс толтыруынан көрінеді. судьяның мемлекет атынан шығаратын үкімі мен шешімінің сауаттылық сапасы – судья деңгейін көрсетеді. Осы тұрғыдан қарағанда судьялармен әлі де көп жұмыс істеу қажеттілігі байқалады. өйткені, ойы орамсыз, тіл сауаттылығы мен біліктілігі төмен судьялар шығарған үкімдер мен шешімдерді оқығанда, еріксіз қынжыласың. Тіпті, мемлекет атынан жарияланған акт деуге ауыз бармайды. Сондықтан, судьялардың білім деңгейін үнемі көтерумен қатар олардың іс қағаздарын сауатты болуын баста назарда ұстап, сол бағытта тынымсыз тиянақты жұмыс істеуіміз керек. Осы бағытта біз облыс судьяларының назарына сот – іс қағаздар үлгісін ұсына отырып, құжаттардың сауатты жазылуы, судьялардың әжептілік нормаларды сақтай отырып, сот процесстерінде, қоғамдық ортада дұрыс сөйлеуіне де мән беруіміз қажет.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының төрағасы Қайрат Әдбіразақұлы 2003 жылы Мәскеу қаласында  өткен "Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясындағы сот-құқықтық реформа дамуының жағдайы мен  келешегі" атты ғылыми-практикалық  конференцияда "Құқықтық мемлекеттегі сот билігі" тақырыбына жасаған баяндамасында, 2000 жыл біз үшін қорытындылаушы жыл болғанын атай отырып, атқарушы биліктің соттарға ықпал етуін тоқтатуға қол жеткізгеніміз жөнінде айтып өтті.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 1 қыркүйектегі сот жүйесінің тәуелсіздігін күшейту шаралары туралы Жарлығы сот реформасының қағидатты жетістігі екенін атап көрсетті.

өркениетті елдерде азаматтардың және заңды тұлғалардың құқығын сот жүйесі арқылы қорғау қалыптасқан. Сонымен қатар, әділ билікті жүзеге асыру сот органдарына жүктелген және оның сапалы түрде жүзеге асырылуына қатаң назар аударылады. Демек, сот ешкімге жалтақтамайтын, тәуелсіз орган болуы керек. Судьялардың тәуелсізігі, олардың тек Конституцияға және заңға бағынуы сот төрелігін жүзеге асырудың басты алғышарты, яғни қандай да бір қаралған істің әділ шешілуінің кепілі болып табылады.

Сот беделінің құндылығы  қабылданған сот шешімінің уақытында  орындалуында, азаматтардың өз құқықтарын қорғау үшін соттарға сенім артуында болып отыр. Сондықтан судьялардың істі сөзбұйдаға салып, кернеаулық танытуына жол беруге болмайды. "Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы" конституциялық заң қабылданғаннан кейін судьялардың сот төрелігін мантиясын киіп жүзеге асыруы қалыптасты. Сот ғимараттарында, сот мәжіліс залдарында Қазақстан Республикасының көк байрағы желбіреп, мемлекеттік елтаңба бейнесі қойылды. Жергілікті соттардың материалдық-техникалық жағдайы да жақсарып, бөлмелер мен сот мәжілісінің залдарына жаңа жићаздар беріліп, компьютерлер қойылды, модем байланысы орнатылды, автокөліктермен қамтамасыз етілді.

Жергілікті соттардың  сапалы жұмыс жасауына Қазақстан  Республикасының Жоғарғы соты және Жоғарғы сот жанындағы Сот  әкімшілігі жөніндегі комитет тарапынан жағдай жасалды. Судьялардың еңбекақысы өсті. Енді, тек қана соттарға заң талабына сай әділ билікті жүзеге асыру ғана қалды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер.

 

I. Нормативтiк  актiлер.

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылғы 30-тамызда респубикалық референдумда қабылданған (1998 ж. 7 -қазандағы № 284-1 ҚР Заңымен енгiзiлген өзгерiстермен толықтырулар).
2. Қазақстан Республикасының 2000 ж. 25-желтоқсандағы «Қазақстан Республикасындағы сот жүйесi мен судьялардың мәртебесi туралы» Конституциялық заңы.
3. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шiлдедегi Азаматтық iс жүргiзу кодексi (2000ж. 29-наурыздағы №42-II; 2000ж. 5 шiлдедегi №75-II; 2001ж. 2-наурыздағы №162-II; 2001ж. 11 шiлдедегi №238-II; 2001ж. 6-қарашадағы №276-II; 2001ж. 24-желтоқсандағы №276-II ,2005 жылғы 8-шілдедегі № 67-ІІІ ҚР Заңдарымен енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар).
4. Қазақстан Республикасының Президентiнiң «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы» заң күшi бар Жарлығы. 1995ж. 21-желтоқсанда қабылданған (1997ж. 2-шiлдедегi №266-I, 1999ж. 7-сәуiрдегi №374-I, 1999ж. 23-шiлдедегi №454-I, 2000ж. 29-наурыздағы №24-II, 2000ж. 5-мамырдағы №48-II ҚР Заңдарымен енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар).
5. Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты Пленумының 2000ж. 30-маусымдағы №9 «Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңдарының кейбiр нормаларын қолдануы туралы» қаулысы.
6. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының 2003ж. 20-наурыз №15 «Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының «Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңдарының кейбiр нормаларын қолдануы туралы» 2000 жылғы 30 маусымдағы №9 қаулысына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» қаулысы.
7. Қазақстан Республикасының Президентінің 1994 жылғы "Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасы туралы" қаулысы
8. Қазақстан Республикасының Президентінің "Қазақстан Республикасының құқықтық саясат тұжырымдамасы" 2004 жыл қаңтар.
9. Указ Президента Республики Казахстан «О Концепции правовой политики Республики Казахстан»  от 20.09.2002 г. № 949. // Казахстанская полиция. – Астана, 2002 г
10. Выступление Н.А. Назарбаева на III съезде судей Республики Казахстан «Правосудие – это справедливость». –Астана, 06 июня 2001 г. Справочная система казахстанского законодательства «Юрист».
11. Указ Президента Республики Казахстан от 1 сентября 2000 года № 440 «О мерах по усилению независимости судебной системы Республики Казахстан». Справочная система казахстанского законодательства «Юрист».

 

 

2. Арнайы  әдебиеттер.

 

1. Азаматтық процессуалдық комментарий М. Заң әдебиетi, 1991.
2. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право.   Том 1. Алматы, ҚазГЮА. 2001.
3. Гурвин М.А. Судебное р<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_0