Қазақстандағы жанармай өндірісі

Мазмұны

 

 

Кіріспе

1. Жанармайдың  түсінігі және құрамы мен қасиеттерінің  теориялық аспектілері

1.1. Жанармайдың сипаттамасы

1.2. Жанармайдың құрамы және қасиеті

 1.3 Жанармайды  өндеу технологиясы.

 

2. Қазақстандағы жанармай  кешенінің жағдайы мен келешегі

2.1 Жанармай  комплексінің  әлемдік экономикадағы маңызы

2.2 Дүниежүзінде жанармай  өндіру, оны өндіруші елдері

2.3 Мұнай өңдеу өндірісінің  жағдайы мен келешегі

 

3.   Қазақстан жанармайдың  қазіргі жағдайы мен оның сапасын жақсарту жолдары

3.1 Кен  орындары  мен жанба жанармай қорының   географиясы

3.2 Табиғи газ ресурстары  мен көмір кен орындары

3.3 Қазақстандағы мұнай-газ  ресурстарының өндіру бағыты

 

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қысқартылған сөздер

 

1. МӨЗ – мұнай өңдеу зауыты
2. МӨТ – мұнай өңдеу тереңдігі
3. БҰҰ – біріккен ұлттар ұйымы
4. ІЖӨ - ішкі жалпы өнім
5. ҰҚ – ұлттық компания
6. ТҚКЖ – тасымалдаудың Қазақстандық Каспий жүйесі
7. ММҚ – мемлекеттік мұнай құбыры
8. ГӨЗ – газ өңдеу зауыты

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Тақырыптың  өзектілігі: Қазіргі кезде жанар- жағармай материалдарына қылмысты сараптама жасау қажетті болып тұр. Бұл қажеттілік:қылмыс болған жерде, мұнай өнімдерінің қалған іздерін аңықтауға немесе заңсыз мұнай өнімдерінің ашуға, сырттан әкелуге, сапасыз мұнай өнімдерін сатуға болмайды. Сапасыз мұнай өнімдерін қолданған кезде апатты жағдайлар, апараттар мен двигательдердің істен шығуы мүмкін. Олар әр түрлі отындармен жұмыс істейді.Бұған байланысты:экспортқа шығатын заттарды, сырттан әкелінетін заттарды, ішкі айналымдағы заттарды сараптауға әкеп соқты.     

 Қазіргі автокөліктер  бензиндері кейбір талаптарға  сәйкес келу қажет. Олар: қауіпсіз  және экономды болуы керек.  Тасымалдауға байланысты: жақсы  булану керек. Одан бірқалыпты, кез келген температурада ауалы отын қоспасы болуы керек. Көмірсутекті құрамдық тобы болуы қажет. Тұрақтылықты сақтап, двигательдің барлық жұмыс режимінде тұтанбай жану процесін жүргізу. Өз құрамын өзгерпей, ұзақ сақтаған кезде қасиетін өз қалпында ұстау; Отын жүйесіндегі бөлшектерге, резервуарларға, резинадан жасалған заттарға және тағы басқа бөлшектерге әсер етпеуі қажет.

Двигательдің отынның  сапасына ғылыми талаптар түсініктемесі:барлық жаңғыш отындардың негізгі  деңгейлердің нақты көрсеткіші әр түрлі шикізаттың, одан алынатын отындардың қасиеттеріне байланысты тасымалдаудың басты бағасын беру – осы берілген сұрақтар мұнай өнімдерінің  сапасын сараптағанда және зерттегенде қойылады.

Жұмыс мақсаты. ҚР-да жанармайдың сапасын жоғарлату және халықаралық деңгейдегі жанармаймен безендендіру.

Әр түрлі маркалы  бензиндерді сараптау, олар:АИ-80, Регуляр-92, АИ-93-Н, АИ-96; және олардың МемСТ-қа сүйеніп, техникалық талаптарына сәйкес келуі.

Жұмыс істеу процесінде қолданылған материалдар:МемСТ Р 51069 Тығыздықты аңықтау әдісі. Детонациялық тұрақтылықты аңықтау әдісі («Октанометр»). МемСТ 2177-99 Фракциялық құрамын аңықтау әдісі. МемСТ Р 51069 Ареометрмен тығыздықты аңықтау әдісі. МемСТ 1567 Себепшартты шайырларды ағын ауада буландырудың  аңықтау әдісі. МемСТ 6321-92 мыс пластинасында зерттеу әдісі. МемСТ 6307-75 суда еритін қышқылдар мен сілтілерді анықтау. ASTEM D3237 бензинінде қорғасынның болуын анықтау. МемСТ 5985 қышқылдық және қышқылдық санын анықтау.

          Тақырыптың көкейтестілігі: Қазақстанның халық шаруашылығындағы энергетиканың маңызы, жанармай түрлері, жанармай- жағармай балансы, оның құрылымының өзгеруі, көмір, мұнай және газ өнеркәсібінің негізгі аудандары және жаңа кен орындарын игеру перспективалары қарастырылады. Сонымен қатар жанармай жағармай алғашқы даму тарихына сипаттама беріледі.    Жанатын қазбалар түрлері ( табиғи қуат көздері )- көмір, мұнай және табиғи газ адамзат баласын жылнамасына дейін мәлім. Ефрат жағалауынан б.д.д. 6-4 мың жылдықта мұнайдың өндірілгенін археологиялық қазбалар дәлелдейді. Ол әр түрлі  мақсатқа, оның ішінде дәрі дәрмек пайдаланылады. Кезінде Вавилон мұнарасын, Ұлы Қытай Қорғанын салушылар кірпіштерді бір-бірімен жабыстыру үшін «жерден шыққан  қарамайды» пайдаланған.   Семирамида аспалы бағы құрылысы мен Ефрат өзеніндегі көне бөгендерді салу үшін асфальтты қолданды.Мұнай тарихқа «грек оты «деген атпен енген жарықтандыру затының құрамдас бөлігі болып табылады. Каспий теңізінің оң жағалауында  қоныстанған халық мұнайды ежелден үйді жарықтандыру үшін қолданған. Мұны Александр Македонский жорықтарынан жазған көне рим тарихшысы Плутархтың еңбектері де куәландыра алады. Мұнай жөніндегі жазбалар ғасырлардағы  Таяу және Орта Шығыс, Орта Азия, Батыс еуропа жазушыларында  да кездеседі. XIII ғ-дағы Баку мұнай кәсіпшілігінің жайын Марко Поло  жазды. Ол Баку мұнайы жарықтандыру және тері аурулары  үшін дәрі ретінде қолданылғанын келтіреді.

     Мәселенің өңделуі: Жанба жанармайдардың өткен ғасырларда пайдалану ерекшеліктеріне тарихи шолу жасалынады. Сондай-ақ Әлем елдеріндегі мұнай, көмір газ ресурстарын өндірудің перспективалары қарастырылады. XVI – XVII ғ.ғ. Ресейдің аудандарына мұнай Бакуден тасымалданған. Ол медецинада, бояу дайындау үшін еріткіш  ретінде көркемсурет өнерінде, сондай-ақ әскери істерде гранат, сөнбейтін майлы шам, «оқпен атылатын» қарулар үшін, «жарық» ядролар жасауға пайдаланады.

Археологтар жанармайдың алғашқы пайдаланылу кезін тас кезеңіне (яғни 2 млн. жылға жуық  бұрын) апарып саяды. Грек философы  Аристотель көмірдің кейбір физикалық қасиетін ағаш көмірмен салыстырды. Аристотельдің шәкірті Теофаст көмірді «ыстық тас» - антракс деп атады («антрацит» атауы осыдан шыққан ), және қасиетін, сондай-ақ  оның сол кездегі белгілі кен қорларын жазып қалдырған. Көмірді тұрмыстық  жанармай ретінде XIII ғ-дан бастап алғаш Белгияда, содан кейін басқа Еуропа елдерінде қолданған.

       XIII ғ-дың 30-40 жылдары ағылшын инженері – металлург К. Дерби домна процесіне ағаш көмірді тас көмір кокспен алмастыруды ұсынады.

Кокстеу кезінде бөлінетін  газды жарықтандыруға және тұрмыс қажеттеріне («жанатын газ» атауы осыдан шыққан) пайдалана бастады.

     Ал тас  көмір қарамайынан бензол, силол,  антрецен және пек сияқты химиялық  заттарды бөліп ала бастады.  Петр – I тас көмірдің  пайдаланылуына  үлкен мән береді, 1722 жылы  Донецк  көмір аймағын ашу жөнінде жарлық шығарды. Д.И Менделеев көмірді «қара керемет» деп атады.

      Осы  күнге дейін жанба қуат  көздері  қазбалы энергетикалық  жанармай, яғни бастапқы  қуат көздері   ретінде  пайдаланылып келе  жатыр.   XX  ғасырда энергиялық  қуат көздеріне  су қуаты көздері және ядролық жанармай қосылды.

Жанба  қуат көздері  түрлерін өндірумен, тасымалдаумен, өңдеумен,  қайта құрумен, бөлумен айналысатан  өнеркәсіп салаларының  жиынтығын  жылу энергетикалық кешені (ЖЭК) деп  атайды. ЖЭК өзіне жанармай ( мұнай, газ, көмір, жертезек,  сланец ), мұнай өңдеу, мұнай – химия және энергетика (жылу, су және атом ) өнеркәсібін біріктіреді.

     Зерттеу жұмысының мақсаты:  Мұнай саласының еліміздің экономикасындағы маңызы. Энергетиканың жалпы мәселелері, жанармай-энергетика баланысы және көмір өндіру мәселелерінің қазіргі жағдайы. ЖЭК қазіргі әлемдік экономиканың негізі болып саналады. ЖЭК – тің даму деңгейі әлемдегі әлеуметтік және ғылыми-техникалық үрдісті айғақтайды.

Шынында да жанармайсыз, қуатсыз, жарықсыз, байланыссыз, радиосыз, телевизиясыз, көліксіз және тұрмыстық техникасыз, т.б. қазіргі адам өмірін елестету мүмкін емес.

      Диплом жұмысының жаңалығы: Жанармайдың сапасын сараптау нәтижесінде оның «Еуро-3», «еуро-5» стандарт сапа деңгейіне жету үшін  әрекеттер жасалды.

     Диплом жұмысының нысаны: Қазақстандағы жанармай көздерін зерттеу арқылы экономикалық ерекшелігін айқындау. Мұнай мен газдың қазіргі экономикалық мәні өте зор. Мұнай мен газ - өте сирек және айрықша пайдалы қазбалар. Олардың өңделіп алынған өнімдері іс жүзінде өнеркәсіптің барлық салаларында,  көліктің барлық түрлерінде әскери және азаматтық құрылыста, ауыл шаруашылығында, энергетикада, тұрмыста және т.б. қолдалынады. Кейінгі бірнеше он жылдықта мұнай мен газдан елеулі түрде және әр түрлі химиялық  материалдар; айталық  пластмасса, сантехникалық талшық, каучук, лак, бояу, жуғыш заттар, минералды тыңайтқыштар және көптеген  басқа нәрселер өндіре бастады. Мұнайды «қара алтын», ал ХХ ғасырды мұнай мен газ ғасыры деп бекер атамайды. Мұнай мен газ экономиканы  және  техникалық күш қуатты ғана емес, ол сондай-ақ елдің саяси бағытын айқындайды.

     Диплом жұмысының тәрбиелік құндылығы: Қазақстанның әлемдік рыноктағы орны. Жанармай кешенінің территориялық даму ерекшелігін айқындау. Оны өндіру барысындағы қоршаған ортаға тигізетін экологиялық әсерін анықтау болып табылады. Дегенмен, жанармай-энергетикалық кешенінің табиғатқа кері әсер ететінін атап айтқан жөн:

ауаның, судың және жердің қатты ұсақ тозаңдар мен (шаң, күл) механикалық ластануы;

ластанудың химиялық, радиоактивтік, иондану, жылу, электромагниттік,шу және басқа түрлері;

судың, жердің және ауадағы  оттегінің көп шығындануы;

ғаламдық булану, Жер  биосферасының орта температурасының біртіндеп жоғарылауы, планетадағы  ібілістің қаупі.

     Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе бөлімнен, 3- тараудан тұрады.  

 

 

 

 

 

1. Жанармайдың  түсінігі және құрамы мен қасиеттерінің  теориялық аспектілері

1.1 Жанармайдың сипаттамасы

Бензин бұл мұнайдан алынған өнім. Детонациялық сипаттамасы  төмен отын болады. Шикі мұнайдан 50%-ға дейін бензин өндіріледі. Оған жататын: табиғи бензин, крекинг процесіндегі бензин, полимерленген өнім, сұйытылған мұнай газдары және барлық мотор отындары жатады.

Бензин ол поршенді двигательдердің  ішкі жануына (жарқырау көмегімен) арналған. Қазіргі автокөліктер бензиндері кейбір талаптарға сәйкес келу қажет. Олар: қауіпсіз және экономды болуы керек. Тасымалдауға байланысты: жақсы булану керек. Одан бірқалыпты, кез келген температурада ауалы отын қоспасы болуы керек. Көмірсутекті құрамдық тобы болуы қажет. Тұрақтылықты сақтап, двигательдің барлық жұмыс режимінде тұтанбай жану процесін жүргізу. Өз құрамын өзгерпей, ұзақ сақтаған кезде қасиетін өз қалпында ұстау; Отын жүйесіндегі бөлшектерге, резервуарларға, резинадан жасалған заттарға және тағы басқа бөлшектерге әсер етпеуі қажет.

Отынның экологиялық қасиеттері соңғы жылдары бірінші орында тұрғаны белгілі болды.

Жанармайды  алуда шикізат ретінде мұнай болады. Мұнай – табиғи сұйық қоспа, әр түрлі көмірсутектермен біраз органикалық қоспалар қосындысы. Бағалы жер қойнауында сақталып, газ тәрізді көмірсутектер қоспасы (табиғи газ, ілеспе газ). Шикі мұнай қоспасы – бұл күрделі заттар, бес элементтен тұрады –С, Н, S, О және N, олардың мөлшері: көміртек - 82-87%, сутек – 11-15%, күкірт – 0,01%, оттегі – 0-2%, азот – 0,01-0,03% болады.

Көмірсутектер мұнай  және табиғи газдардың негізгі компоненті болады. Барлық көмірсутектер алифатты (ашық молекулалық тізбек) және тұйық (циклді), ал көміртек байланысты қанықпаған дәрежесі бойынша – парафиндер, циклопарафиндер, олефиндер, ацетилен және ароматты көмірсутектер. Шикі мұнай – бұл қоңыр-жасыл түсі бар, өткір иісті, тез тұтанатын майлы сұйықтық.

Химиялық құрамы бойынша  мұнай әр түрлі болып, парафинді  түрден нафтенді және асфальтенді түрге  ауысады. Парафинділерде – парфинді көмірсутектер, ал нафтенді және асфальтендіде – циклопарфинді көмірсутектер болады. Аралас типтер болуы мүмкін. Парафинді мұнайларда нафтенді немесе асфальтенділермен салыстырғанда бензин көбірек болады және күкірті аз және жаққымайлармен парафиндерді алуда басты шикізат көзі болып табылады. Нафтенді мұнай шикізат түрінен аз бензин алынады, бірақ күкірт, мазут және асфальт көбірек болады.

Автокөліктердің бензиндері химиялы  бейтарап және сыйымдылық пен металға, бөлшектерге коррозия бермеуі керек. Бензинде белсенді түрде коррозия туғызатын – меркаптанды күкірт, қышқылдық, су еріткіш қышқылдар және сілтілер, судың болуы жатады. Бұл көрсеткіштер жанармайдың  нормативті – техникалық көрсеткіште нөмірленген. Мыс пластикасында зерттелетін бензин шыдауы тиіс.

Отын аппаратарын коррозиядан  қорғау үшін, бензинге арнайы антикоррозиялық  немесе көпфункциональды қоспаларды қосу арқылы қорғайды.

Жанармайдың  компонентінің  құрамына байланысы жоқ болса  да (спирт қоспалы және эфирлер  құрамында жоқ) төменгі температуралы қасиеттері көп болады. Бензинге спирт және эфир қоспасын қосқанда, лайлану температурасын азайтады. Авиациялық бензиндерге нормативті-техникалық документацияға байланысты бастапқы кристализация температурасын белгілейді. Отын кристалды мұз пайда болмау керек,олар самолеттің төменгі температурада ұшқан кезде, отын филтрлері бітелмеу керек. Сондықтан бастапқы кристализация -60°С-та басталу керек.

Қолданғанда жанармайдың  құрамын жоғарлату үшін октан  санын көбейтеді. Бензинға жоғарғы октанды компонеттер қосу арқылы жүзеге асырады.

Октан саны-мотор отынының детонациялы қоспасының көрсеткіші. Детонациялық жану дегеніміз-ол цилиндрлердің  кейбір жерлерінде жанармайдың жануы  және барлық көлемде жануын айтамыз.

Октан саны-жанармайдың  басты сипаттамасы. Егер жанармайдың  октан саны 95-ке тең болса,онда қоспа ретінде детонацияға ұшырауы изоктан 95% және гептан 5%-ға тең. Мұнайды бірінші рет айдағанда октан саны 70-тен аспайды. Төменгі сұрыпты жанармайдың  сапасын жоғарлату үшін компаудирленгеннен басқа, антидетонаторлар қолданады(0,3%-ке дейін).

Карбюраторлардың отының фракциялық құрамынан оталдыру, жылудың  ұзақ ұстап тұруы, двигателдің көпке  шыдауы, отынның толық жануы жатады. Фракциялық құрамның басты көрсеткіш  ретінде айдау температура 10,50 және 90% бензин болып,жанармайдың соңы болу керек. Жанармайдың 10% айдау температурасы-бастапқы отынның құрамымен сипатталады. Жанармайдың 50% температурасы –двигательдің жылу жылдамдығына,қызып тұрған двигательдегі ауа-отын қоспасының пайда болуы,двигательдің бір режимнен келесі режимге тез өтуі, двигательдің цилиндрлеріне отынның тепе-тең бөлінуі жатады. Жанармайдың  90% айдау температурасы-отынның толық жануын және қайнау соңын анықтауға болады.