Пластикалық карточкалармен есеп айырысу

Altyn жергілікті дебет карточкасы - банк шығарған алғашқы жергілікті карточка. Шетелге саяхатқа шығуды жоспарламайтын жалпы көпшілікке арналған. Altyn карточкасы бойынша тек Қазақстан Республикасы аумағында қызмет көрсетіледі. [6]

АҚ «Цеснабанк» еңбекақы үшін жергілікті төлем карточкаларын ұсынады. Жергілікті төлем карточкалары ҚР – ның территориясында электронды түрде, яғни банкоматтарда және POS – терминалдарда қолма – қол ақшаны алуға мүмкіндік береді.

 Пластикалық карточканы ашу

Visa International, MasterCard International, American Express, Diners Club жүйелерінің карточкаларын  ашқысы келген әрбір адам «Маған  карта не үшін керек?» деген сұраққа жауап беруі керек. Егер: [8]

Жалақы алу үшін болса  – онда Сізге Жалақы карточкалары керек;

Шетелден аударым алу  үшін - Visa Electron/ Cirrus Maestrо жеке карточкалары керек;

Шетелге ақша әкету, тауарлар мен қызметтерге төлеу үшін - Visa Classic/ MasterCard Mass жеке карточкалары керек;

Ақшаны валюта бағамының  күрт ауытқуынан сақтау үшін – Мультивалюталық карточка керек;

Несие алу және бонустар жинақтау үшін - Бонустық карточка керек;

Интернеттегі тауарлаар  мен қызметтерге төлеу үшін - Виртуалдық карточкалар керек;

Іссапар, жөнелту және өкілдік шығыстарға төлеу үшін - Корпоративтік карточка керек;

Менің American Express карточкасын алғым келеді,

Diners Club карточкасын алғым  келеді.

Пластикалық карточканы ашу үшін:

Салық қызметі органы берген салық есебіне (СТН) қойылу фактісін растайтын құжат ұсыну;

Жеке басын растайтын  құжат ұсыну;

Өтінішке қол қою  арқылы «Халықаралық дебеттік карточкалар  шығару және оларға қызмет көрсету  туралы шарттың стандартты талаптарына» қосылуға өз келісімін білдіру;

Қамтамасыз етуді ұсыну - сақтандыру депозиті немесе банкте ашылған депозит кепілзаты туралы шарт -кепілдік хат;

Өтініш (сауалдама) толтыру.

 

1.2 Пластикалық карточкалардың мүмкіндіктері мен артықшылығы

Төлем карточканы ұстаушы  өзінің карточкалық шотына тәулік бойы кіре алады;

Кез келген мемлекетте қолма  – қол ақшаны алу мүмкіндігі;

Халықаралық карточкалар әлемнің әр елінде 30 миллионнан астам сауда орындарында, 820000 банкоматтарда және 410000 банк бөлімшелерінде қабылданады;

Сауда және сервис кәсіпорындарында жеңілдіктер алу мүмкіндігі;

Әуе көлік билетіне тапсырыс беру, қонақ үйіндегі нөмірлерді брондау және автокөліктерді жалға алу мүмкіндігі;

Қолма-қол ақшаларға қарағанда, төлем карточка, клиенттің қалтасында көп орын алмайды;

Төлем карточка банкомат арқылы ұялы байланыс операторының қызметін қолма-қолсыз төлем және коммуналдық қызмет жасауға рұқсат береді;

Төлем карточканы ұстаушы  өзінің карточкалық шотынан бірнеше  минут аралығында банкомат арқылы жақындары  мен туыстарының карточкалық  шотына ақша аудару мүмкіндігі;

Корпоративтік төлем  карточкалары

Корпоративті төлем  карточкасы келесі жағдайда қолайлы болып табылады:

Іс сапар және басқа  да шығындарды төлейді;

Кедендік төлемдер жүзеге асырылады;

Компанияның ағымдық  шаруашылық төлемдерді жүзеге асырады;

Авиа және темір жол  билеттерін сатып алуға мүмкіндік  береді;

Қолма – қол ақша алуға қолайлы;

Сіздің компанияңыздың басқа да төлемдерін жүзеге асырады;[7]

Корпоративтік төлем  карточкаларды қолданудың пайдалылығы:

1.Уақытты үнемдеу: 

Іс сапарды хаттаумен  байланысты құжат айналымын айтарлықтай  азайтады;

POS – терминал арқылы  карточкалық шотқа ақша аударымын тездетеді (15 мин);

2. Бақылау: 

Кредиттік лимтті белгілеу мүмкіндігі;

Ай сайын карточкалық  шот бойынша көшірмелер алу;

Әр қызметкрлерге жеке шығын лимтін белгілеу мүмкіндігі;

Карточкалық шотты қолдану кезеңінде операция түрлерін азайту мүмкіндігі; [7]

3. Ыңғайлылық:

Жедел жағдайлар кезінде қызметкерлер корпоративтік карточкаларды қолдана алады;

Компанияның ағымдық  төлемдердің процедураларын жүзеге асырудың жеңілдетілуі;

Мемлекеттік бюджетке төлемдерді және кеден төлемдерін төлеу процедураларын жеңілдетеді;[7]

Пластикалық карточкалардың артықшылықтары:

Үлкен таңдау. Сіз төлем  жай «электрондық» карточкадан  – мәртебелі «алтын» карточкаға дейінгісін аша аласыз;

Жаңа ұсыныстар мен  мүмкіндіктер. Коммерциялық банктер  төлем карточкаларының иелеріне арналып жасалған жаңа бағдарламаларды Visa карточкалары клиенттердің сұраныстарына және халықаралық жоғары стандарттарға жауап беретін жаңа өнімдер мен қызметтердлі ұсынуға дайын. Коммерциялық банктер төлем карточкаларының иелеріне көтермелеудің түрлі жүйелерін және өмірлеріңізді ыңғайлы да тартымды ететін көптеген басқа да қызықты ұсыныстарды енгізуді қарастырып отыр;[9]

Қазіргі заман легіндегі  төлем карточкалар. Коммерциялық банктер  өз клиенттеріне VSDC (Visa Smart Debit Credit) технологиясына негізделген қазіргі заман легіндегі  төлем карточкаларын ұсынады. Visa карточкалары ең жоғарғы талаптарды қанағаттандырады: пайдаланудың өте қолайлығы және өнімді кеңінен қолдану мүмкіндігі, сондай – ақ уақыт және жері бойынша шекетелмеген қаражатқа кіру. Коммерциялық банктер клиенттерінің карточкалық шоттарын қорғауға арналған бақылау механизмдерін енгізуге мүмкіндік береді; [10,56б]

Халықаралық деңгейде танылу. Коммерциялық банктер Visa халықаралық  карточкаларының иесі болуды және әлемнің  кез келген елінде Visa логотипі бар  барлық сауда – сервистік кәсіпорындарда тауарлар мен қызметтер үшін қорлма – қол ақшасыз ақы төлеу мүмкіндігін ұсынады. Бұдан басқа карточкалық шотыңыз болса, сіз барғани еліңізде валютада теңге немесе АҚШ долларының қолма – қол ақша ала аласыз;[11]

Қарапайымдылық пен  ыңғайлылық. Коммерциялық банктер төлем карточкасына қатысты сізде, бар борлғаны қолма – қол ақшаны алумен, сақтаумен және аударумен байланысты мәселе туындамайтын болады. Сізге шет елге кетерде карточкалық шоттағы ақшаны мәлімдеудің керегі де жоқ;[12]

 Visa төлем карточкаларының пайдасына бірнеше салмақ дәлелдер:

Күллі әлем бойынша банктерді  біріктіретін Visa International ғаламдық төем жүйесінің микропроцессорлық карточкаларының 68 миллион иесінің бірі болуға мүмкіндік;

Visa карточкалары әлемнің  түрлі елдерінде 30 миллион сауда нүктесінде қабылданады;

Visa карточкаларын әр  әлемнің түрлі елдеріндегі 820000 банкомет пен 410000 банк бөлімшелері  қабылдайды;

Қажеттілікке қарай  ақшалай қаражатты қарызға алу  мүмкіндігі;

Ай сайынғы көшірмелер жеке қаражатты бюджеттеу мен қаржылық бақылауды жеңілдетеді;

Ыңғайлы, жеке қаражатыңызға  тәулік бойы қол жеткізуінізді қамтамасыз етеді;

Шотыңызға бекітіліп берілген қосымша карточкалар, жанұя мүшелеріне арналған және банктің көрсететін өзге де арнайы қызметтері;

Карточка қолма – қол ақшадан гөрі қауіпсіздеу;

Авиабилетті, қонақ үйдегі бөлмені күні бұрын алып қою және автокөлікті жалға алу үшін Visa карточкасын пайдаланыңыз; [15]

Қауіпсіздік шаралары:

Карточкаңызға ұқыпты қараңыз. Карточканы пайдалануға құқығы бар  жалғыз тұлға болып табыласыз және жүргізілетін барлық опреациялар үшін жауаптылықта боласыз. Карточкаңызды ешқандай жағдайда үшінші тұлғаға беруге болмайды. Карточкаға бөгде адамдардың қолы жетуіне жол бермеу, оны қауіпсіз жерде сақтаңыз. Бөгде адамдардың карточка нөмірін және қолтаңбаңыздың үлгісін түсіріп жаза алатын жерде карточкаңызды қалдырмаңыз; [16]

Сатып алған заттарыңызға ақыны төлем карточкаңызбен төлей  отырып, онымен барлық операциялардың өзіңіздің қатысуыңыз арқылы іске асырылуына ұмтылыңыз. Сатушының карточкаңызды басқа үй – жайға алып кетуіне рұқсат етпеңіз және оны көз алдыңыздан кетіріп алмаңыз;

Чектерді сақтаңыз және карточкалық шот бойынша көшірмесімен салыстырыңыз. Егер көшірмедле есіңізде жоқ төлем жазылған болса немесе қандай да болмасын басқа сәйкестіксіз пайда болса, банкпен дереу байланысыңыз;

Сатып алудан бас тартсаңыз  немесе чекті рәсімдеу кезінде қателер  жіберілген болса, онда бөлінген чекті  өзіңіздің көзінізше жоюды сұраңыз, ал екінші данасын өзіңізбен бірге  алып, бір ай ішінде сақтаңыз;

Отбасыңыздың мүшелерінің  қосымша карточкаларды қолданғанын  бақылаңыз. Карточкаңыз бойынша  және қосымша карточкалар бойынша  жүргізілген барлық опреациялар  бойынша сіз толық жауаптылықта боласыз;

Төлем карточкаңыз жоғалған немесе ұрланған кезде бұл туралы дереу хабарлаңыз. Сізге рұқсат берілмеген пайдаланушының жүзеге асырған транзакциялары үшін жауапкершілік жүктелуі мүмкін. Сондықтан, егер сіз төлем карточкаңызды жоғалтып алсаңыз немесе оны ұрлап алса, банкпен дереу байланысыз;

Төлем карточкаңызхдың  барлық нөмірлері және банктің байланыс телефонын шұғыл жағдай үшін жазып алыңыз;

ПИН – кодыңыз өзіңізге ғана белгілі болуы тиіс. ПИН –  кодыңызды басқа адмға соның  ішінде, банк қызметкерлеріне ешуақытта  тапсырмаңыз. ПИН – кодыңызды  жұртқа жаю мен басқаға беруді сізден талап етуге ешкімнің құқығы жоқ. Оны естеи қалдырыңыз және қандай да болмасын қосалқы таңбаларсыз жазып қойыңыз және мүмкіндігінше өзіңіз қолыңыз жететін жерде сақтаңыз. Жазылған жеке теңдестіру нөмірді (ПИН – код) төлем карточкасымен бір жерде ешуақытта сақтамаңыз;

Карточка операция жүргізу  кезінде ПИН – кодын енгізу сәтінде ПИН – кодыңыздың бөгде  адамға белгілі болып қалмауын қадағалаңыз;

Банктiк карточкаларды  колдану бойынша қатысты негiзгi субъектiлсрi: эмитент, карточка ұстаушы, сауда ұйымы, эквайрер, төлем ұйьмы, есеп айырысу банкi.

Банктік карточка эмитентi — бұл банктiк карточканы шыгарған және ұстаушыға бергсн несиелiк ұйым. Банктiк карточканы ұстаушы - оны қолданушы жеке тұлга. Сауда ұйымы — заңды тұлга немссс жскс кәсiпкер, оларлың және эквайрсрдiц арасьндағы келiсiмге сәйкес, эквайрсрдiң тауар (кызмет) ұстаушыға банктік карточканы колданьп ксзсктi төлсу үшiн тапсырылған кұжаттары бойынша жауаптылықта болады. Эквайрер - банктiк карточканы колданып жургiзiлген операция бойынша сауда ұйьмдарымен есеп айырысатын және ұстаушыға қолма-қол ақша қаржыларын беретiн несиелік ұйым болып табылады.[16]

Төлем ұйымы – төлем  жүйесi шегiнде банктiк карточкалармен операция бойынша ережелердi бекiтетiн  заңды тұлға болып табылады. Төлем  жүйесi — анықталган түрдегі банктік карточкалармен операцияларды демейтiн коммуникация және арнайы құрылғылар жүйесі. Төлем ұйымдары әдетте банктік карточка түрлерін сәйкестендiретiн кызмег көрсету белгілсрінiң құқынаине болады. Төлем ұйымы сондай-ак тиiстi төлем жүйесiнің техникалык қалыптасуын камтамасьгз етедi.

 

<h>ІІ-БӨЛІМ. Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің пластикалық карточкалар айналымы операцияларының ұйымдастырылуына талдау

2.1 Пластикалық карточкаларының айналым операцияларының  дамуының ерекшелігі

2012 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруды іс жүзінде 21 банк және «Қазпочта» АҚ жүзеге асырады. Аталған ұйымдар халықаралық жүйелердің төлем карточкаларын шығарады және таратады (олардың үлесі - 96.7%): VISA International, MasterCard Worldwide, American Express International және China Union Pay. Бұдан басқа Қазақстан банктері жергілікті жүйелердің төлем карточкаларын шығарады: Altyn Card – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ; SmartAlemCard – «БТА Банк» АҚ және Ситибанк Қазақстан жергілікті карточкасы  - «Ситибанк Қазақстан» АҚ.             

2012 жылғы 1 наурыздағы жағдай  бойынша банктер 10.3 млн. төлем  карточкаларын шығарды, ал бұл  карточкаларды ұстаушылар саны  –  9.5 млн. адам болды (2011 жылғы осындай күнгі жағдаймен салыстырғанда – тиісінше 17.1% және 17.5% өсу). Барынша таралған карточкалар дебеттік карточкалар болып табылады, олардың үлесі 84.3%, кредиттік карточкалардың үлесі – 14.1%. Кредиттік лимиті бар дебеттік карточкалардың және алдын ала ақысы төленген карточкалардың үлесәіне тиісінше 1.5% және 0.1% сәйкес келеді.             

2012 жылғы ақпанда қазақстандық  эмитенттердің төлем карточкаларын  пайдалана отырып жасалған транзакциялардың  көлемі 390.6 млрд. теңге болды (2011 жылғы  ақпан айымен салыстырғанда өсу 39.6%). 2012 жылғы ақпан транзакциялар саны 13.7 млн. транзакция болды және 2011 жылғы ақпан айымен салыстырғанда 29.3% ұлғайды. Бұл ретте қолма-қол жасалмайтын төлемдер санының және сомасының өсуі 31.5% (2.9 млн. транзакция) және 18.8% (52.7 млрд. теңге), ал қолма-қол ақшаны алу бойынша операциялардікі тиісінше 28.8% (10.8 млн. транзакция) және 43.6% (337.9 млрд. теңге) болды.

Қолма-қол жасалмайтын  төлемдердің негізгі үлесі POS-терминалдар (қолма-қол жасалмайтын төлемдердің  жалпы санынан және көлемінен 42,6% және 71,9%) және банкоматтар (тиісінше 43,8% және 17,4%) арқылы жасалды. Қолма-қол ақшаны беру операциялары негізінен банкоматтар арқылы жасалды (қолма-қол ақшаны беру бойынша операциялардың жалпы санынан және көлемінен 97,5% және  88,2%).

2-кесте             

 Қазақстандағы төлем  карточкалары нарығының жағдайы

Көрсеткіштер	01.03.11	01.03.12
Айналымдағы карточкалар  саны (мың бірлік), оның ішінде	8 762.6	10 263.3
Visa International, оның ішінде:	7 139.4	8 484.0
2-кестенің жалғасы
Көрсеткіштер	01.03.11	01.03.12
дебеттік	6 331.9	7 002.7
кредиттік	616.3	1 380.4
кредиттік лимиті  бар дебеттік және алдын ала  ақысы төленген	191.2	100.9
MasterCard Worldwide, оның ішінде:	1 440.1	1 406.2
дебеттік	1 338.5	1 289.5
кредиттік	61.2	53.8
кредиттік лимиті  бар дебеттік және алдын ала  ақысы төленген	40.4	62.9
Карточка ұстаушыларының саны (мың адам), оның ішінде	8 050.4	9 456.8
Visa International, оның ішінде:	6 556.2	7 813.1
дебеттік	5 941.7	6 477.0
кредиттік	437.7	1 247.4
кредиттік лимиті  бар дебеттік және алдын ала  ақысы төленген	176.7	88.8
MasterCard Worldwide, оның ішінде:	1 321.4	1 293.4
дебеттік	1 231.0	1 179.4
кредиттік	53.3	51.7
кредиттік лимиті бар  дебеттік және алдын ала ақысы  төленген	37.1	62.3
Қолданылған карточкалардың саны (мың бірлік), оның ішінде	3 818.1	4 883.0
Visa International, оның ішінде:	3 147.4	3 948.0
дебеттік	2 910.9	3 653.3
кредиттік	162.4	246.7
кредиттік лимиті бар дебеттік және алдын ала ақысы төленген	74.2	48.0
MasterCard Worldwide, оның ішінде:	572.8	725.6
дебеттік	544.9	658.5
кредиттік	20.6	29.1
кредиттік лимиті бар  дебеттік және алдын ала ақысы  төленген	7.3	38.0
POS – терминалдар саны (дана), оның ішінде	25 743	28 929
сауда кәсіпорындарында	20 994	23 989
банктерде	4 749	4 940
Импринтерлер саны (дана), оның ішінде	670	659
сауда кәсіпорындарында	397	406
2-кестенің жалғасы
Көрсеткіштер	01.03.11	01.03.12
банктерде	273	253
Банкоматтар саны (дана),  оның ішінде.	7 613	8 190
қолма-қол ақшаны беру функциясымен	6 030	7 283
қолма-қол ақшаны беру және қабылдау функциясымен	1 583	907
Сауда кәсіпорындарының саны (бірлік)	10 970	12 191
Банк киоскілерінің  саны (бірлік)	1 131	1 434