Шағын және орта бизнес – экономика тұрақтылығының кепілдігі

    

Кесте 9 – Шағын бизнес кәсіпорындарының саны

 

Экономикалық  қызмет түрлері	Тіркелгендер				Жұмыс істейтіндері
	бірлік	қорытындыға %-бен			барлығы			Оның ішінде белсенді
					бірлік		қорытындыға %-бен	бірлік	Қорытындыға %бен
Павлодар облысы	6646      100		100		5132	100		2762	100
Аң аулау және орман шаруаш-ғы	284 4,3		4,3		212 4,1                 127 4,6	4,1		127	4,6
Кесте  9 -	жалғасы
Балық аулаушы-қ	19   0,3				13 0,3 3 0,1
Өнеркәсіп	883       13,3				753 14,7 286 10,4
Құрылыс	720       10,8				555 10,8 272   9,9
Сауда, автомобильдерді  жөндеу	3399      51,1				2567 50,0 1440  52,1
Мейрамханалар мен қонақ  үйлер	66   1				46 1                    39  1,4
Көлік пен байланыс	313      4,7				268 5,2 171  6,2
Жылжымайтын мүлікпен операц-р	586      8,8				438 8,5 274 9,9
Білім беру	70      1,1				56 1,1 27 1
Денсаулық сақтау	140      2,1				125 2,4                   62 2,2
Өзге де коммуналдық  және дербес қызмет	166      2,5				99 1,9 61 2,2

 

Шағын бизнеспен айналысатын  белсенді кәсіпорындардың ішінде саны 6 адамға дейін жұмыспен қамтылған  шаруашылық субъектілердің үлес салмағы 73,1%, 6-дан 20 адамға дейін – 17,6%, 21-ден 50 адамға дейін 9,3% құрады.

Аумақтық бөлікте шағын  бизнестің белсенді кәсіпорындарының басым саны Павлодар қаласы (71,7%), Екібастұз қаласы (19,5%), Ақсу қаласы (1,7%) шоғырланған.

Республикалық деңгейде 2004 жылдың сәуір айының басына жағдай бойынша Павлодар облысының тіркелген  шағын бизнес кәсіпорындарының үлесі 4,9% құрады, жұмыс істейтіндері  - 5,4 % , белсенділері – 5,8% құрады.

 

         Кесте 10 – Шағын бизнестің жұмыс істейтін кәсіпорындарының саны

                                                                                 2005 жылдың 1сәуіріне

 

Облыс аумақтары	Жұмыс істейтіндері		Оның ішінде белсенді
	бірлік	қорытындыға%-бен	бірлік	қорытындыға %-бен
Павлодар облысы	5132	100	2762	100
Кесте 10	жалғасы
Павлодар қ	3884	75,7	1980	71,7
Ақсу қаласы	62	1,2	48	1,7
Екібастұз қаласы	872	17	539	19,5
Ақтоғай ауданы	17	0,3	13	0,5
Баянауыл ауданы	44	0,9	28	1
Железин ауданы	26	0,5	19	0,7
Ертіс ауданы	51	1	31	1,1
Қашыр ауданы	31	0,6	14	0,5
Лебяжі ауданы	21	0,4	16	0,6
Май ауданы	7	0,1	7	0,3
Павлодар ауданы	49	0,9	19	0,7
Успен ауданы	29	0,6	19	0,7
Щарбақты ауданы	39	0,8	29	1

 

 

Қазақстан Республикасының  статистика жөніндегі Агенттігінің есептік деректері бойынша 2004 жылдың 1 сәуіріне жағдай бойынша облыстың шағын бизнес кәсіпорындарында жұмыс  істейтіндердің саны 21,9 мың адам  құрады  және өткен жылдың сәйкес күнімен салыстырғанда 4,8%-ға көбейді. 2004 жылдың қаңтар – наурызында өнімді өткізуден түскен табыс 6,9миллиард теңге сомасында қалыптасты, бұл 2003 жылдың сәйкес кезеңіне қарағанда 12,5 %-ға көп.

Павлодар облысының шағын және орта бизнесінің қазіргі кездегі жағдайы статистика бойынша мемлекеттік комитеттің ақпараттары негізінде талданған. Серпінділік деңгейін талдау үшін трендтік әдіс қолданылады. Шағын және орта бизнетің серпінділігі мен даму тенденциясын бағалау үшін шағын және орта бизнес құрылымын оңтайландыру үшін өткізілген жоспарлы шаралар мен қолдау бағдарламалары деректері қолданылады. Шағын және орта бизнес мәселелерін талдау экономикалық зерттеу институтының ақпаратына негізделеді.

1997 жылы Қазақстан  Республикасы «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау» және «Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті қорғау және қолдау» туралы заңдарына әйкес облыстық деңгейде «Жергілікті өзін-өзі басқару» туралы қабылданып, мемлекеттік қолдау шараларының сапасын, тиімділігін арттыру үшін 2003-2005 жылдары шағын және орта бизнесті дамыту және қолдау туралы бағдарлама қабылданып жүзеге асырылуда. 

 

2.3 Павлодар  облысындағы шағын және орта  бизнесті дамыту перспективалары  мен мемлекеттік реттеуін талдау. 

 

Отандық  шағын бизнестің белсенді дамуы 1992-1993 жылдары басталды. Өткен он жылдық ішінде кәсіпкерлер қатары едәуір артты. Қазіргі кезде шағын және орта бизнес экономиканың дамуында шешуші рөл атқарып, халықты жұмыспен қамту мәселесін шешуге ықпал етіп, нарықты отандық тауарлар мен қызмет көрсетулермен қамтамасыз етуге ықпалын тигізуде.

Кәсіпкерліктің дамуы халықтың жұмыспен қамтылуы мен өзін-өзі жұмыспен қамтамасыз етуге тікелей әсер етеді. суретке сәйкес Павлодар облысының шағын және орта бизнесте қамтылғандар саны 52780 адам құраған, өткен жылдың сәйкес кезеңінде 112,9 %-ды құрайды. 2002 жылдан бастап жұмыспен қамтылғандар саны үнемі артады, өнім сомасы артады, 2004 жылдан 2003 жылға дейін 2379 адамға дейін артқан; 2003 жылдан 2004 жылға дейін 3180; 2004 жылдан 2005 жылдары 6020 адамға дейін артқан.

 

 

                   60000

                                                                                                                                    52780

                    50000

                                            41201 43580  46760

                    40000

 

                    30000

 

                    20000

 

                    10000

           0

        2002ж                   2003ж                  2004ж                  2005ж 

 

Сурет 4 – Шағын және орта бизнес кәсіпкерлігі аясында жұмыспен  қамтылғандар саны

 

 Павлодар облысында  шағын және орта кәсіпкерліктің оң даму серпіні байқалады. Оны 11-кестеде көрсетілген көрсеткіштерден байқауға болады. Статистика басқармасының мәліметтері бойынша 2006 жылдың 1 қаңтарында Павлодар облысында 18327 шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері болып, өткен жылдың сәйкес кезеңіне 106,1% құрайды. Заңды тұлғалар – шағын бизнес кәсіпорындары үлесі 27 %, жеке кәсіпкерлер – 60,5% , шаруа қожалықтары – 12-5% құрайды. 2003 жылдан 2004 жылға дейінгі кезеңде жалпы шағын кәсіпкерлік субъектілері 1717 бірлікке артты.

       Кесте 11 – Шағын кәсіпкерліктің оң даму серпіні

 

Субъектілер	2003	2004	2005	2006
Шағын және орта бизнестің  жұмыс істеп тұрған субъектілері,бірлік	16214	17272	18327	20907
Оның ішінде: -Заңды тұлғалар	5397	6041	4962	5478
-жеке тұлғалар,соның  ішінде	10816	11231	13365	14365
Жеке кәсіпкерлер	7866	8115	11080	14108
Шаруа қожалықтары	2950	3116	2285	3568

 

Келесі сурет 5 – тен осы кезеңде өсумен қатар жұмыс істейтін субъектілер санының төмендеуін де көруге болады. 2001 жылы жұмыс істейтін шағын және орта бизнес кәсіпкерліктері 16610-нан 16214 бірлікке төмендеп, яғни 396 субъектіге сәйкес көрсеткішті білдіреді. Одан кейінгі екі жылда кәсіпорындар саны 18327-ге дейін артқан, өсу – 2113 бірлікті құрайды. Бұны 2002 жылдан бастап мемлекеттің шағын және орта бизнесті белсенді түрде қолдануымен және соның нәтижесінде алдыңғы жылдарға қарағанда кәсіпорындар құру мен қызмет етуі экономикалық жағдайдың қолайырақ болуымен түсіндіруге болады. График түрінде былай көрсетуге болады:

 

 

           18500

                                                                                                                       18327

           18000

 

           17500

                                                                                           17272

           17000

                                         16610

           16500

                                                                   16214

           16000

 

           15500

 

           15000

                              2000ж               2001ж               2002ж               2003ж

 

          Сурет 5 – Шағын және орта бизнесте жұмыс істейтіндердің динамикасы

 

Егер шағын және орта кәсіпкерліктің салалық құрылымын  қарастырған болсақ, 90-жылдардан бастап елеулі өзгерістер болмағанын байқалады. Кәсіпорындардың негізгі бөлігі сауда мен қызмет көрсетумен айналысқан. Шағын және орта бизнестің ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарға қызмет көрсетуге бағытталуы кездейсоқ емес. Бұл ұсақ кәсіпорындардың өз ерекшелігіне қарай қарапайым өндіріспен ғана айналыса алдында, күрделі технологиялық циклмен өнім шығаруға қазіргі кезде олардың шамасы жетпейді. Оларды басты қолдану аймағы – сауда және тұрмыстық қызмет көрсетулер, шағын кәсіпорындар жүйесінің кең дамуы мемлекет тарапынан материалдық-қаржылық қолдаудың жоқтығынан өріс алмауда.

Ал келесі суретте  салалық қызмет бойынша шағын  және орта бизнес кәсіпорындарының санын  көрсетемін.

Қазіргі кезде жұмыс істеп тұрған шағын және орта бизнес кәсіпорындарының салалық құрылымдары төмендегідей қалыптасқан.

 

Сурет 6 – 2004 жылдың 1 қаңтарында шағын және орта бизнестің жұмыс  істеп тұрған кәсіпорындарының салалық құрылымы.

 

62,9 %– сауда;

15,8%  ауыл шаруашылығы;

5,8% – көлік және  байланыс;

3,7% – өнеркәсіптік өндіріс;

3,1%  құрылыс;

1,1% – қонақ үйлер  мен мейрамханалар;

7,6%– басқадай қызмет  түрлері.

62,9%  кәсіпорындар, яғни жартысынан көбі сауда және қызмет көрсету саласында қызмет етеді. өнеркәсіптегі шағын және орта бизнес үлесі төмен. Бұл осы уақытқа дейінгі қолданылып келген мемлекеттік қолдаудың түрлері мен әдістерінің шағын бизнестің салалық құрылымын сапалы оң бағытта өзгертуге тиімділігі жеткіліксіз дәрежеде екенін дәлелдейді.