Еңбек нарығы және оның түрлері

Бағдарламаны жүзеге асыру облыстағы жастар ұйымдарының  қызметтерін үйлестіруге, мемлекеттік  құрылымдардың жастардың қоғамдық бірлестіктерімен өзара қарым-қатынастың жаңа сападағы және пәрменді тетіктерін әзірлеуге мүмкіндік береді, бұл, өз кезегінде, облыстың барлық аймақтарында мемлекеттік жастар саясатын тиімді жүргізуге жағдай жасайтын болады.

Біздің облысымызда  да жастарды жұмысқа орналастыру, қазіргі  нарықтық жағдайда қолдау көрсету және бейімделу жүйесін қалыптастыру, кәсіби өсуге жағдай жасау үшін облыстық мемлекеттік жастар саясатын іске асыру бағдарламасына жастардың еңбек нарығына тұрақты мониторинг жүргізу және оларды жұмыспен қамтуға талдау мен болжамдар жасау туралы жеке тармақ қосу қажет.

Жастардың тағы бір өткір мәселелерінің бірі тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі болып табылады. Бұл ең алдымен, жастарға өз меншігіне баспана алуға да, тұрғын үй құрылысына жер алуға да арналған тұрғын үйді несиелеу тетіктерінің жоқтығына байланысты. Бұл проблеманы шешу көбінесе жастардың кепілдікке берер заемдық қаражатының, меншігінің немесе мүлкінің болмауымен қиындап отыр.

2009 жылы Жол картасын  іске асыру еңбек нарығындағы  ахуалды біршама тұрақтандыруға  мүмкіндік берді, 380 мыңнан астам  жұмыс орны құрылды, жұмыссыздық деңгейі 0,3 пайыздық пунктке төмендеп, 2010 жылдың 1 қаңтарына 6,3 пайызды құрады. 1 млннан астам адам жұмыс істейтін 8 мыңдай кәсіпорын жұмыс орындарын сақтау, қызметкерлердің еңбек құқықтарын және кепілдіктерін сақтау жөнінде меморандумға қол қойды, сонымен бірге олардың ұжымдық-шарттық қатынастар жүйесімен қамтылуы 2009 жылғымен салыстырғанда 2,5 есеге артты.

Облыста  «Жол картасы» аясында 758 инвестициялық  жобаларды іске асыруға жалпы 25820,4 млн.теңге бөлінді,оның ішінде республикалық  бюджет есебінен-17251,2 млн.теңге,облыстық бюджеттен-8569,2млн.теңге.

Жол картасының жоспарына  сәйкес жастар тәжірибесі бағдарламаларын  кеңейту аясында кәсіпорындармен  және ұйымдармен 8 816 шарт жасалып, оларға жұмыспен қамту органдары жұмысқа  орналастыру үшін 33 843 түлекті жіберді. Бұл жоспарлы көрсеткіштің 98,2 пайызын құрайды. Ал әлеуметтік жұмыс орындарын құру үшін жергілікті атқарушы органдар кәсіпорындармен және ұйымдармен 7 160 шарт жасасты. Жұмыспен қамту органдары Жол картасы аясында құрылған әлеуметтік жұмыс орындарына нысаналы топтар қатарындағы 51 089 адамды (жоспардың 83,4 пайызы) жұмысқа орналастырды

Облыста халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету Халықты жұмыспен қамту бағдарламасының іс-шаралары мен Жол картасы шеңберінде жүргізіледі. 2009 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша 26 мыңнан астам адам жұмыспен қамтамасыз етілген, соның ішінде уақытша жұмыспен қамту 33%-ды құрайды.

Жастарды еңбек нарығында  қорғау және оларға қолдау көрсету мақсатында жұмыс берушілермен ынтымақтаса отырып, биылғы жылы «Жастар практикасы» бағдарламасының арқасында оқу орындарының түлектерін жұмысқа орналастыру мүмкін болды. Бүгіндері еңбек жолын бастаған 1511 түлек облыстың 672 кәсіпорнында өздерінің кәсіби дағдыларын жетілдіріп, қолдануда.

Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев 2009 жылғы 14 мамырда «Нұр Отан» ХДП «Жас Отан» Жастар қанатының І Съезінде «Жастар - Отанға!» арнайы бағдарламасын жүзеге асыру қажеттілігі туралы тапсырма берген болатын, оның  элементі - біріңғай бір мақсатқа, яғни жастардың Отан игілігі үшін ізгілікті істер жасауы төңірегінде мазмұнды сабақтастырылған жобалар жүйесі болып табылады. Сонымен қатар мемлекеттік басқару, бизнес жүйесі және қоғамдық қызмет саласы үшін жастар кадрлық резервін қалыптастыру туралы тапсырмасына сәйкес, «Нұр Отан» Халықтық Демократиялық партиясы мен партияның «Жас Отан» Жастар қанаты «Жастар кадрлық резерві» жобасын іске асыруда. Жобаның мақсаты - 29 жасқа дейінгі қазақстандық және шетелдік жоғары оқу орындарын бітірген жас мамандар арасынан басқарушы кадрларын анықтау, іріктеу, даярлау және тәрбиелеу, әлеуметтік маңызды қызметке тарту жолдары арқылы Қазақстанның жастары арасынан кадрлық резерв қалыптастыру болып табылады.

Бағдарлама аясында жұмысқа іліккен азаматтардың алды бүгінде өздеріне тиесілі көтерме ақшаларын алуда, ол 90,720 теңгені құрайды. Бұдан бөлек, алдағы жылдан оларға үй сатып алу үшін бюджеттік несиелер беріле бастайды. Несиенің қайтарымы оның жалпы сомасының 0,01 пайыз мөлшерінде болады, ал қайтарым мерзімі – 15 жыл. Бұл несие мөлшері 630 есептік көрсеткіш көлемінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтуды  жетілдіру жолдарын ғылыми зерттеу  нәтижелері қорытындылар мен ұсыныстар  жасауға мәмкіндік берді:

1. Еңбек нарығы мен  халықты жұмыспен қамтудың жалпы  теориялық -әдістемелік негіздері зерттеліп, еңбек нарығын реттеудің  қызмет ету тетіктері және әлеуметтік – экономикалық мазмұны мен факторлары анықталды.

2. Еңбек нарығын реттеудің шетелдік тәжірибесін зерттей келе, оның кемшіліктері мен жетістіктері айқындалып, Қазақстан өзінің ұлттық еңбек нарығы әлгісін жасаудың қажеттігі қарастырылды.

3. Еңбек ресурстарының  ұдайы өсу процесінің мониторингісін  құру негізінде экономикалық  белсенді халық санын, жұмыспен  қамтылғандарды, жұмыссыздарды есепке  алу жәйесін жетілдіру негізінде жасырын жұмыспен қамтылғандар, жасырын жұмыссыздар, өзіндік жұмыспен қамтылғандар айқындалды.

       4. Болжамды  зерттеулер жүргізу келесідей  шешім жасауға мәмкіндік береді:

• өмірдің қазіргі жағдайдағы ерекшелігі облыстағы жұмыспен қамту  және олардың өмірлік деңгейін жоғарылату мақсатында 
• кадрларды дайындау мен оларды жұмысқа орналастыру тиімділігін қамтамасыз ету  әшін нарық процесінде субъектілердің экономикалық өзарақатынасына толық талдау жасауды  талап етеді. Талдаудың тиімді әдістерінің бірі экономикалық-математикалық талдау. Сондай модельдік талдау кезінде алынған    сапасын тексеруден кейін экономикалық динамиканы болжау   әшін қолданылуы мәмкін.
• талдау барысында тұрғындарды еңбекпен қамту санын анықтайтын  бағыты есептелінді және бағаланды. Жиынтық өзара байланыс еңбекпен қамтылған тұрғындар санына әсер ететін факторларды ранжирлеу деңгейі бойынша бірінші кезекте экономикадағы  еңбекпен қамтылғандар санын талдауға мәмкіндік береді. 

5. ОҚО бойынша еңбек  ресурстарын пайдалануды жақсартудың негізгі шаралары келесідей болуы керек:

• облыс тұрғындары үшін жалпы ұлттық деңейдегі бос тұрған жұмыс  орындары мен жұмысшыларға қойылатын талаптар жөнінде ақпараттық жүйені қалыптастыру;
• болашақта еңбек нарығының тапсырысына еңбек ресурстарын қайта дайындау;
• елдің барлық аймақтарында оның ішінде ауылдық жерлерде еңбекке сұраныс пен ұсыныс  бойынша инфрақұрылымды дамыту;
• салааралық және кәсіпкерлік еңбек ресурстарын, еңбектің көші-қонын реттеп қайта орналастыруға өз әлесін қосатын іс-шараларын жасап қабылдау;
• мамандық, тұрақты кәсіп және  алдын-ала сұраныс бойынша, орнынан босап қалған жұмысшыны қайта дайындау жүйесін және  кәсіптік білім беру мониторингін жасау;

6. Облыстың еңбек нарығын  реттеудің әлеуметтік-экономикалық  және ұйымдастырушылық-институттық тетіктерін жетілдіру әшін келесідей бағыттарды іске қосу қажет:

• облыс тұрғындарын еңбек ресурстарының ұдайы өсу процесінің мониторингін құру негізінде экономикалық белсенді халық санын, жұмыспен қамтылғандарды, жұмыссыздарды есепке алу жүйесін жетілдіру;
• облыс бойынша шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту негізінде жаңа жұмыс орындарын ашу;
• жұмыссыздардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату, яғни экономика салалары бойынша мамандарды дайындау және қайта дайындау, кәсіптік бағдар беру жүйелерін жетілдіру;

7. Жастарды жұмыспен қамту жағдайының тұрақтылығын арттыруды қамтамасыз ететін бағыттарға жалпы білім беру және жастарды еңбекке кәсіби тұрғыдан дайындау жатады. Жастарды еңбекпен қамтуға ықпал етуге төмендегілер жатады:

• -жастар үшін жаңа жұмыс орындарын ашатын кәсіпорындарға қолдау көрсету;
• тұрақты жұмыс орындарын қалыптастыру;
• жасөспірімдер жастардың екінші рет жұмыспен қамтуды ұйымдастыруға мәмкіндіктер тудыру;
• жастарды жұмыспен қамтуға арналған мекемелер және кәсіпорындар инфрақұрылымын құру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. «Кәсіпорын  экономикасы»  А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов 
Алматы,  экономика 2003ж 
  2.«Кәсіпорын  экономикасы» Г.Ө. Жолдасбаева 
Алматы , экономика  2005.ж    

3. "ҚР  Еңбек кодексі" 2008-2009ж

4. Әкімбеков С, Баймұхамедова А.С, Жайнадаров У.А,      

"Экономикалық теория"   Астана 2002ж

5.  Әубәкіров Я.Ә, Байжұмаев Б.Б, Жақыпова Ф.Н, Табаев Т.П,           "Экономикалық теория",  "Қазақ университеті"  Алматы 199ж

6. Жүнісов Б.А, Мәмбетов Ү.  "Нарық экономикалық негіздері"  

Алматы 1999ж                        

7. Шеденов Ө.К , Байжұмартов  Ұ.С, Жүнісов Б.А,

"Жалпы экономикалық  теория"  Алматы, Ақтөбе  2002ж