Еңбек нарығы және оның түрлері

 

1991 жылдан 2008 жылға дейінгі  кезеңде облыс бойынша туылғандардың  жалпы саны 980,6 мың адамды құрады, барлық туылғандардың 65,2% (639,7 мың  адам) ауыл халқына жатады.     

Туылғандардың жалпы коэффициенттері 1000 адамға шаққанда 2008 жылы 32,0 болып,  1991 жылмен  салыстырғанда 1,7 артты. Республиканы тұтас алғанда бұл көрсеткіш жоғары күйінде қалып отыр. Әр 1000 қалалық тұрғынға 2008 жылы орта есеппен 37,4 туылғаннан келсе, 1000 ауыл тұрғынына 28,7 туылғаннан келді.

1991-2008 жылдары өлгендер  саны 267,0 мың адамды құрады, 2008 жылы  өлгендердің саны 16,5 мың адамды  кұрады. Қалалық елді мекендерде 7,9 мың  (жалпы өлім санының  47,9%), ауылдық жерде – 8,7 мың  өлім (52,7%) тіркелді.

Осы кезең ішінде халық өлім-жітімінің деңгейі әр 1000 адамға шаққанда 1991 жылы 7,0 өлгеннен, 1995 жылы 7,8 өлгенге дейін көбейді, содан кейін ұлғаю және азаю жағына қарай азғана ауытқулармен 2008 жылы  7,0 деңгейіне жетті.

Сәбилердің шетінеу  деңгейі төмендеді. Мәселен, бір жасқа дейінгі өлген сәбилер өлімінің коэффициенті 1000 туылған  балаға шаққанда 1991-2008 жылдар аралығында 30,8-ден 25,6-ға дейін кеміді.

Кесте 6

Ең  төмен күнкөріс деңгейінің шамасы орта есеппен бір айға есептелген жан  басына шаққандағы  ең төмен күнкөріс шамасы, теңгемен

 

	2005	2006	2007	2008	2009
Барлығы	5 246	7 316	8 681	10 630	11 184
оның ішінде:
азық-түлік тауарлары	3 672	4 390	5 209	6 378	6 710
азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтер	1 574	2 926	3 472	4 252	4 474

 

 

Кесте 7

Оңтүстік  Қазақстан облысының аудандары  мен қалалық әкімшіліктері бойынша  орта есеппен бір айға есептелгенжан  басына шаққандағы ең төмен күнкөріс шамасы

                                                                                                                                                                                         теңгемен

	2005	2006	2007	2008	2009
Облыс бойынша	5 246	7 316	8 681	10 630	11 184
Шымкент қ.	5 246	7 647	8 845	10 825	11 452
Арыс қ.ә.	4 726	7 147	8 663	10 461	11 012
Кентау қ.ә.	5 180	7 499	9 084	10 951	11 408
Түркістан қ.ә.	5 109	7 229	8 373	10 375	10 957
Бәйдібек ауданы	4 781	7 351	8 885	10 935	11 286
Қазығұрт	4 849	6 790	8 333	10 178	10 669
Мақтаарал	5 398	7 476	8 832	10 775	11 216
Ордабасы	4 624	7 143	8 512	10 327	10 944
Отырар	4 937	7 193	8 614	10 511	11 083
Сайрам	5 070	7 377	8 819	10 950	11 337
Сарыағаш	5 050	6 749	8 275	10 150	10 755
Созақ	4 831	7 222	8 716	11 055	11 578
Төлеби	5 139	7 265	8 656	10 595	11 264
Түлкібас	4 824	7 336	8 727	10 612	11 151
Шардара	5 051	7 181	8 631	10 341	11 133

 

 

 

 

Кесте

Халықтың  атаулы ақшалай табысы                                              

орташа бір айда жан  басына шаққанда, теңге                                                    

	2005	2006	2007	2008	2009
Облыс бойынша	6 433	8 099	10 790	14 308	19 056
Шымкент қ.	9 944	12 349	15 215	18 465	23 239
Арыс қ.ә.	7 196	8 405	10 646	14 333	18 202
Кентау қ.ә.	4 702	5 397	8 019	10 581	15 217
Түркістан қ.ә.	5 424	6 155	7 913	10 630	15 222
Бәйдібек ауданы	4 333	5 028	7 634	10 560	14 723
Қазығұрт	4 281	4 912	7 458	9 694	13 955
Мақтаарал	6 649	6 922	8 306	11 155	15 021
Ордабасы	4 419	5 147	7 683	10 861	15 512
Отырар	4 747	5 275	8 247	11 117	15 625
Сайрам	4 817	5 375	7 882	10 993	14 691
Сарыағаш	4 435	4 965	7 396	10 371	13 949
Созақ	10 069	12 939	18 589	27 932	36 353
Төлеби	5 549	5 955	7 822	10 217	14 525
Түлкібас	5 077	5 657	7 806	10 912	14 936
Шардара	5 764	6 420	8 054	11 428	14 753

 

Табысты өлшеу теңсіздікті  бағалаудың  мəселесіне жиі айналып отыр. Бірқатар елдердің экономикасында «ресми емес» сектор мен сонда алынатын табыс едəуір маңыз алады, ол үй шаруашылықтары хабарлайтын табыстарда барабар көрсетілмейді де, теңсіздікке баға беруді бұрмалайды. Бұл жағдайда табыстардың орнына тұтыну немесе шығындар бойынша есептелген теңсіздік көрсеткіштерін қолданған жөн.                                                      

   Халықтың төлемдік  қабілетінің төмендеу факторлары  аз емес. Мысалы қандай тауар  немесе қызмет болмасын оған  шығынданушылар, яғни өндірушілер неше түрлі салықтарды төлейді. Ал ол салықтарда төлеу көзі өнімдердің бағасында және көрсететін қызметтің бағасы мен тарифінде.

 

Кесте

Ең төмен  күнкөріс шамасы                                                                   

жылына орта есеппен, теңге                                                                                                     

	2005	2006	2007	2008	2009
Облыс бойынша	4 691	5 431	7 316	8 681	10 630
Шымкент қ.	4 691	5 431	7 647	8 845	10 825
Арыс қ.ә.	4 381	4 928	7 147	8 663	10 461
Кентау қ.ә.	4 640	5 531	7 499	9 084	10 951
Түркістан қ.ә.	4 554	5 440	7 229	8 373	10 375
Бәйдібек ауданы	4 464	4 987	7 351	8 885	10 935
Қазығұрт	4 320	5 200	6 790	8 333	10 178
Мақтаарал	4 930	5 649	7 476	8 832	10 775
Ордабасы	4 321	4 897	7 143	8 512	10 327
Отырар	4 584	5 001	7 193	8 614	10 511
Сайрам	4 539	5 400	7 377	8 819	10 950
Сарыағаш	4 673	5 269	6 749	8 275	10 150
Созақ	4 432	4 885	7 222	8 716	11 055
Төлеби	4798	5139	7265	8 656	10 595
Түлкібас	4 433	5 063	7 336	8 727	10 612
Шардара	4 709	5 310	7 181	8 631	10 341

 

Кесте

Атаулы орташа айлық жалақы                                                                                                       

теңге                                                                                                                                                                            

	2004	2005	2006	2007	2008
Облыс бойынша	19 386	22 854	27 586	36 707	41 667
Шымкент қ.	22 817	26 686	30 990	39 803	44 597
Арыс қ.ә.	22 405	26 090	31 529	40 682	45 191
Кентау қ.ә.	15 242	17 632	23 366	31 620	34 582
Түркістан қ.ә.	17 489	20 505	24 901	33 063	37 539
Бәйдібек ауданы	15 105	17 004	19 771	26 957	28 649
Қазығұрт	13 954	16 737	20 714	27 489	29 412
Мақтаарал	14 772	16 602	20 144	27 876	30 449
Ордабасы	14 688	18 034	19 771	28 511	29 837
Отырар	15 745	18 234	26 743	36 700	41 871
Сайрам	14 216	17 243	20 935	28 659	31 565
Сарыағаш	14 470	16 822	19 785	27 897	30 883
Созақ	32 651	40 189	55 320	76 403	95 195
Төлеби	17 790	20 403	24 653	31 420	36 308
Түлкібас	16 811	18 980	22 509	30 840	34 921
Шардара	18 682	21 167	25 175	33 782	37 104

 

 

    Халық капиталдары  (немесе олардың өтімділік қорларының) егесі жанұя (отбасы) бюджеті.  Жанұя бюджетіне құқылы қаржы  өтімділік қорларынан болу ең негізгі алғашқы мақсаты күн көру немесе жан бағыс шығындарын, тұтыну дорбсын қамтамсыз етудегі төлемдік қабілетінің артуы. Осыдан барып әртүрлі дәрежедегі әлеуметтік топтар пайда болады. Әрине әлеуметтік топтардың ең әлсіздері қоғамдық бюджет қорларынан қаржыланады. Ал нарықтық экономикада біреудің кедей өмір сүруіне қоғам емес, оған алғаш өзі кінәлі екендігін құқықтық негіздерде тануға болады. Әрбір жанұя бюджетінің өтімділік қорлары әртүрлі дәрежеде болуына байланысты, олардың төлемдік қабілеті толық қамтамасыз етілген жанұя бюджеті, жанұя бюджетінің өтімділігі жоқтығына байланысты төлемділік қабілеті өте төмен болуы мүмкін. Халықтың төлемдік қабілетінің жүргізілу операциясының негізінде оны басқару сауаттылығы керек.

 Халықтың төлемдік қабілетінің менеджменті:

• өткен шақтағы төлемдік қабылет менеджменті;
• осы шақ төлемдік қабілет менеджменті;
• болашақ төлемдік қабілет менеджменті болып бөлінеді.

    Халықтың өткен шақ төлемдік қабілетінің төмен болғанына қарамастан оның осы шақ және болашақтағы төлемдік қабілеттілігін арттыруды жетілдіру шешімін табу күрделі мәселелердің бірі.

 

2.2 ОҚО еңбек  нарығының негізгі көрсеткіштерін  талдау

 

 

 

 

Кесте

Оңтүстік-Қазақстан  облысы бойынша экономикалық тұрғыдан белсенді және енжар халық                                                                                    

мың адам                                                                                                                                                      

	2005	2006	2007	2008	2009
Экономикалық тұрғы  дан белсенді халық	1 005,7	1 013,1	1 050,0	1 081,5	1 118,6
соның ішінде:
жұмыспен қамтылған  халық	927,0	937,6	974,3	1 006,5	1 044,6
жалдамалы жұмысшылар	438,6	444,9	466,4	507,6	558,0
өздігінен жұмыспен қамтылғандар	488,4	492,7	507,9	498,9	486,6
жұмыссыз халық	78,7	75,5	75,8	75,0	74,0
жұмыссыздық деңгейі,%	7,8	7,5	7,2	6,9	6,6
Экономикалық тұр-ғыдан  енжар халық	422,2	452,4	446,4	450,7	448,3

 

 

Кесте

Оңтүстік-Қазақстан  облысы бойынша жалдамалы жұмысшылардың  саны                                                                                                                                                                     

мың адам                                                                                                                                                        

	2005	2006	2007	2008	2009
Облыс бойынша	253,2	264,2	275,1	284,7	292,4
Ауыл шаруашылығы, аң аулау және орман  шаруашылығы
	14,3	12,2	10,9	8,9	7,2
Балық аулау және балық  өсіру	0,03	0,03	0,03	0,03	0,03
Өнеркәсіп	43,2	43,1	43,1	43,4	43,6
кен өндіру өнеркәсібі	4,2	4,8	4,2	4,4	5,4
өңдеу өнеркәсібі	31,8	31,1	31,4	31,3	30,0
электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлу	7,1	7,3	7,5	7,6	8,3
Құрылыс	8,1	9,4	9,4	8,8	9,4
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық  бұйымдарды және жеке пайдалану заттарын жөндеу	3,4	4,2	5,3	7,1	9,0
Қонақ үйлер мен мейрамханалар	0,1	0,1	0,1	0,2	0,2
Көлік және байланыс	13,3	13,6	14,0	14,1	14,3
Қаржы қызметі	2,0	2,6	3,1	4,3	4,5
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалдау және кәсіпорындарға қызмет көрсету	8,6	10,3	11,8	12,4	13,7
Мемлекеттік басқару	22,4	23,4	24,9	26,0	27,1
Білім беру	94,3	100,8	106,4	111,8	113,9
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер көрсету	35,7	36,2	37,5	38,3	39,4
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызмет көрсету	7,8	8,2	8,6	9,2	10,2