Бөлім «Альянс Банкі» АҚ тәжірибесі негізінде корпоративтік борышкерлерді несиелеуді ұйымдастыру және оны жетілдіру бағыттары

Мазмұны

 

 

Кіріспе...........................................................................................................................5

 

1 Бөлім Корпоративтік борышкерлерді несиелеудің теориялық негіздері

1.1 Корпоративтік борышкерлерді несиелеудің негізгі мәні........................................................7

1.2 Корпоративтік борышкерлерді несиелеу шарттары мен этаптары......................................13

1.3 Несиелендіру мәселелері ғалымдар мен тәжірибешілердің еңбектерінде...............................................................................................................18

 

 

2 Бөлім «Альянс Банкі» АҚ-ның ұйымдық–экономикалық  сипаттамасы

2.1 «Альянс  Банкі» АҚ-ның ұйымдық–құрылымдық сипаттамасы....................23

2.2 «Альянс Банкі» АҚ-ның экономикалық нәтижелері........................................31

 

 

3 Бөлім «Альянс Банкі» АҚ тәжірибесі негізінде корпоративтік борышкерлерді несиелеуді ұйымдастыру және оны жетілдіру бағыттары

3.1 «Альянс Банкі» АҚ-да корпоративтік борышкерлерді несиелеу операцияларының ұйымдастырылуы......................................................................................................40

3.2 «Көктем» АҚ негізінде несиелік қабілеттілікті бағалау..................................50

3.3 Корпоративтік борышкерлерді несиелеудің даму перспективасы және несиелеу механизмін жетілдіру................................................................................................57

 

Қорытынды мен ұсыныстар......................................................................................64

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................66  

 

Қосымшалар...............................................................................................................69                                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазіргі таңда Қазақстан  экономикасы үшін банктік несиелеудің өте зор маңызы бар. Ол ұйымдардың тауар алмасуларына, сонымен қатар қарыздық ресурстарды даму мақсатында пайдалану үшін тиімді.

Несиелеу банктің аса тұғырлы қызметі ретінде өндірістік процестің үнемі даму жолында болуын, халық шаруашылық экономикасын дамытуда және де кіріс әкелетін өзге де операцияларды жүргізуде маңызды орын алады. Қазіргі кезде елімізде әлемдік өлшемдер бойынша өндірісті несиелеуді көбейтуге өте жақсы жағдайлар жасалған, бірақ олар шектеулі түрде қолданылады. Бұл экономикалық құрылымды тежеп ғана қоймай, банктік секторлардың несиелік және валюталық тәуекелдерге ұшырау мүмкіндігін күшейтетін банктік жүйе мен несиелеудің дамуына бірқатар теріс факторлардың әсерімен байланысты. Соңғы жылдары Қазақстанда банктік несиелеудің күрт өсуіне қарамастан, оның ЖІӨ-ге қатынасы әлі де төмен болып отыр.

Экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізіп, елдегі шаруашылық субьектілердің қаржылық жағдайының жақсаруын қамтамассыз ету  үшін несиелеуге байланысты тежеуші факторларды жойып, оны кеңейту мәселесін алдыңғы қатарға шығару керек. Осыған байланысты корпоративтік борышкерлерді несиелеуді жетілдіру механизмін қарастыру – қазіргі кездегі актуалды мәселелердің бірі болып табылады. Яғни, несиелеуді кеңейтіп, оның дамуына жақсы жағдай жасай отырып, корпоративтік борышкерлердің қаржылық қажеттілігін қанағаттандыру. Ал, бұл экономикалық өсуге тікелей әсер етеді.

Корпоративтік борышкерлерді несиелеу кезінде шешімін күтіп тұрғанда бірқатар қиындықтар кездеседі. Атап айтсақ, біріншіден, талап етілетін құжаттарды қарастырудағы кемшіліктер. Екіншіден, несие қабілеттілігін есептеулерді жүзеге асырудағы жетіспеушіліктер. Үшіншіден, экономика салаларының тек таңдамалы түрлерін несиелеп, кейбір аса қажетті салаларын олардың ұзақ мерзімді қажет ететіндігінен несиелемеу т.с.с. Осындай кемшіліктерді түзеп, несиелеу процесін жетілдіру керек.

Дипломдық жұмысымның мақсаты – корпоративтік борышкерлерді несиелеу механизмін қарастырып, несиелеу кезеңдері мен шарттарын таныстыру, несиенің берілуі мен өтелуін көрсету, ондағы жетілдірілуі тиіс жағдайларын анықтау. Сол арқылы қазіргі таңдағы несиелеу ерекшеліктерін анықтап, ұсыныстар беру.

Жұмыстың міндеттері:

1. Корпоративтік борышкерлерді несиелеудің теориялық аспектілерін;
2. Корпоративтік борышкерлерді несиелеу ерекшеліктерін, мәнін, механизмін;
3. Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі корпоративтік борышкерлерді несиелеу тәртібін;
4. Осы негізде заңды тұлғаның несие қабілеттілігін және несиелеу әдістерін;
5. Заңды  тұлғалардың  несиелеуді  жетілдіру  жолдарын  айқындау   болып  табылады.

Зерттеу объектісі болып –  «БТА Банкі» АҚ-ы болып табылады.

Теориялық және әдістемелік  негізі. Жұмыста қойылған мақсаттарға жету барысында нормативті және заң актілері, банк қызметкерлері мен мамандары еңбектері, статистикалық мәліметтер және мерзімді басылымдар қолданылды. Сондай-ақ, талдау кезінде Ұлттық банктің статистикалық бюллетеніндегі және Ұлттық банктің жылдық есебіндегі мәліметтері, «БТА Банкі» АҚ материалдары пайдаланылды.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші бөлімде  корпоративтік борышкерлерді несиелеудің мәні, несиелеу механизмі және несиелеудің этаптары мен шарттары келтірілген. Екінші бөлімде  Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі, яғни объект негізінде алынып отырған «БТА Банкі» АҚ-ның ұйымдық – экономикалық сипаттамасы қарастырылған. Үшінші бөлімде банктің  корпоративтік борышкерлерді несиелеу тәжірибелері және нақты кәсіпорын мысалындағы несиелеу процесі, сонымен қатар корпоративтік борышкерлерді несиелеуді жетілдіру жолдары анықталған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Бөлім Корпоративтік борышкерлерді несиелеудің теориялық негіздері

 

1.1 Корпоративтік борышкерлерді несиелеудің негізгі мәні

 

Корпоративтік борышкерлерді несиелеу қандай-да бір шаруашылық субьектілердің қажеттіліктерін алуға мүмкіндік беретін ақшалай ресурстарды белгілі-бір қағидалар мен шарттарға сәйкес беру болып табылады.

Кәсіпорындарды және басқа да ұйымдарды өндірістік және әлеуметтік қажеттіліктеріне байланысты банктік несиені беру несиелеу қағидаларын  қатаң сақтау негізінде жүзеге асыруға болады. Несиенің берілу процесі – бұл қоғамдағы экономикалық өзара байланыстарды алып жатқан күрделі құбылыстарды білдіреді. Сондықтан да, несиенің экономикалық категория ретіндегі мәнін тереңдей ұғыну несиелеудің негізгі қағидаларын анықтап білмейінше жеткіліксіз болып саналады. Несиелеуді ұйымдастыру негізі мынадай қағидаларға сүйенеді:

• несиенің мақсаттылығы;
• несиенің мерзімділігі немесе қайтарымдылығы;
• несиенің ақылылығы;
• несиенің қамтамасыз етілуі;
• несиенің сыйақылылығы.

Несиелеудің ең соңғы қағидасы шетелдік банктік тәжірибеде бірінші класты қарыз алушылар үшін жиі қолданылады. Мұндай жағдайда несие сыйақы ретінде ешқандай да қамтамасыз етілмеген түрде беріледі.

Несиенің мақсаттылығы несиелеудің ең маңызды қағидасы ретінде, несиенің қандай мақсатқа сұралып отырғандығын сипаттайды.

Несиенің мерзімділігі – бұл белгілі экономикалық категория ретіндегі мәніне негізделетін несиенің ерекше бір белгісі. Бұл қағида несие берушінің қарыз алушыға берген қаражатының белгілі бір уақыт өткен соң қайтарылуға тиістігімен қорытындалады.Осыдан барып несиенің қайтарымдылық қағидасы туындайды.

Несиенің қайтарымдылық  қағидасы оны басқа тауарлы-ақшалай қатынастардың экономикалық категорияларынан ажыратады. Себебі, қайтарылмайтын несие болмайды.

Несиенің мерзімділігі – несиенің тек қана қайтарылып қоймай, сонымен қатар оның қатаң белгіленген мерзімде қайтарылуға тиістігін көздейді. Несиенің мерзімділігі ссуданың берілу жағдайын сипаттайтын басты көрсеткіш. Ол негізінен банк пен клиент арасында жасалатын несиелік келісім-шарт құжатында көрсетіледі.Егер де келісілген уақыт өтіп кетіп, ссуда қайтарылмаса, ол уақыты өткен ссудалардың қатарына жатқызылады. Уақыты өтіп кеткен несиелер көрсеткіші қаншалықты төмен болса, соғұрлым банк қызметі тұрақты және оның зиян шегу ықтималдығы біршама төмен болып келеді.

Несиенің ақылылығы  – бұл қарыз алушыға берілетін қаражатын қарыз берушінің қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылатындығын білдіреді. Іс жүзінде ақылылық – бұл несиені пайдаланғаны үшін төленетін пайыз түрінде беріледі. Қарыз алушының ссуданы пайдаланғаны үшін төлейтін пайызын несиенің бағасы деп атайды.

Қазіргі банктердің несие  үшін пайыз мөлшерін белгілеудегі ескеретін негізгі факторларына мыналарды жатқызуға болады:

• орталық банктің коммерциялық банктерге беретін ссудалар бойынша белгіленетін пайыздың базалық мөлшері;
• банкаралық несие бойынша орташа пайыз мөлшері;
• өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа пайыз мөлшері;
• банктің несиелік ресурстарының құрылымы;
• несиеге деген сұраныс;
• несиенің сұралатын мерзімі мен түрі;
• еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы.

Несиелердің материалдық жағынын қамтамасыз етілу қағидасы – пайда болуы несиенің экономикалық  категория ретінде шығуымен бірге келеді.

КСРО-да 1980-ші жылдардың аяғына дейін несиенің материалдық жағынан қамтамасыз етілуі тек қана тауарлы-материалдық бағалылықтарымен жүзеге асырылып келді. Ал, бүгінгі күнгі несиенің қамтамасыз етілу формасы ретінде: кепіл, кепілдеме, сақтандыру міндеттемелері, тапсырма қолданылуда.

Кепілге берілетін ссуда дегеніміз – бұл қарыз алушының активтерімен қамтамасыз етілген несие болып табылады. Бірақ, кепілге берілген активтер қарыз алушының иелігінде қалып, оның пайдалануында болады.

Қазіргі кезде банк өзінің бірінші класты қарыз алушыларына қамтамасыз етілмеген, яғни сенім немесе бланктік несие де береді.

Жалпы алғанда, несиелеуді мынадай 3 элемент арқылы ашуға болады:

1. субъект;
2. объект;
3. қамтамасыздандыру.

Осы үш элемент арқылы несиелік операциялардың, оның тиімділігінің түсінігін анықтайды. Банктің несиелеудегі қызметі осылардың бірін-бірі толықтыруының негізінде алға жылжиды. Ал, оларды біріктірмей, керісінше, ажыратсақ, бұл банк ссудасының қайтарылмауына, барлық жүйенің құлдырауына әкеледі.

Несиелеу субъектісі несиелік мәмілелерді жасауға материалдық немесе басқа кепілдігі бар, әрекет қабілеттілігі бар заңды немесе жеке тұлғалар болып табылады. Оларды келесідей сыныптауға болады:

• мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар;
• кооперативтер;
• акционерлік қоғамдар;
• жеке еңбекпен шұғылданатын азаматтар, жалға берушілер;
• банктер;
• билік органдарын, біріккен кәсіпорындар, халықаралық бірлестіктер мен ұйымдарды қоса алғанда басқа шаруашылықтар;

Субъектілері бойынша несиені бөлу несиелеу жүйесінде тағы бір сыныптама түсінігін тудырады – несие түрлері бойынша бөлу. Ол экономикалық және ұйымдастырушылық қатынаста белгілі-бір нақты несие мәмілесіне тән жиынтық белгілерін көрсетеді. Несиелік мәміленің экономикалық белгілері – бұл несиенің өзінің белгілері, олар бірегей болады. Ұйымдастырушылық белгілер әрбір жеке жағдайларда әр түрлі болуы мүмкін. Осы салалық бағытталушылыққа қарай өнеркәсіптік, сауда, банкаралық несиелерді бөлуге болады. АҚШ-та ссудаларды сыныптаған кезде ауыл шаруашылық несиелерді бөледі.

Корпоративтік борышкерлерге берілетін несие түрлері мыналар: лизингтік, ломбардтық, овердрафт, овернайт, контокорренттік, факторингтік, форфейтингтік, онкольдық, бланктік және т.б. Әрқайсысына түсінік беретін болсақ, лизингтік несие өндіріске керекті құралдарды сатып алушыларға берілетін несие.

Ломбардтық несие –  құнды заттарды, бағалы қағаздарды кепілге алу арқылы берілетін несие.

Овердрафт – банктің қысқа мерзімді өтімділігін қамтамасыз етуге арналатын бір күндік несие.

Овернайт – тек бір түнге берілетін несие түрі.

Контокоррентік –  несиелік желі арқылы активті-пассивті шот бойынша берілетін несие түрі.

Факторингтік – жабдықтаушының дебиторлық қарызын алу арқылы берілетін несие. Ол қысқа мерзімге, 180 күнге дейін беріледі.

Форфейтингтік – импортердің экспортерға төлеуге тисті төлем талабын сатып алуын білдіреді. Бұл тек халықаралық қатынаста вексель және чекті пайдаланып жүзеге асырылады.

Онкольдық – банктің бірінші класты клиенттеріне талап етуге дейін берілетін несие.

Бланктік немесе сенім  несиесі – қамтамасыздандырусыз берілетін несие.

Несиелеу объектісі – несиенің пайдалану заты, яғни несиенің іске асырылу аясы деп түсінуге болады.

Қазақстан Республикасының банктік тәжірибесінде қысқа мерзімді несиелеу объектісіне «Экономиканы қысқа мерзімді несиелеу Ережесіне» сәйкес, банк несиесі есебінен құралатын өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларының бір бөлігі жатады. Несиелеу объектісі материалды құндылықтар, өндіріс және айналыс шығындары түрінде, сол сияқты, егер несие материалдық жағынан қамтамасыз етілмеген жағдайда, банк алдындағы шаруашылық ұйымның міндеттемесі ретінде де болады. Материалды қамтамасыз етілген несиелеу обьектісіне өндірістік шикізат қорлары, негізгі және көмекші материалдары, жанармай, ыдыстар, сатып алынатын жартылай өнімдер, азықтар және басқа да материалды құндылықтардың маусымдық жинағы және өнеркәсіптегі дайын өнімдердің және сауда ұйымдарындағы тауарлардың маусымдық қорлары жатады. Мұндай қорларды жасау өндіріспен және өнімдерді сату процесімен тығыз байланысты.