Дәрістің конспектісі

• Заңды тұлғалардың қаражат қожалығы қызметiнiң тексеруi

• Iшiнара бақылаудың өткiзуi

Мүмкiн, кеден бақылауы техникалық құралдар көмегiмен өндiрiп алады, адамның денсаулығы, малдар және өсiмдiк үшiн қауiпсiз.

Мамандар және сарапшылардың тартуы өте дәл есепке алу мақсаттарындағы және көлiк құралдары өндiрiп алады.

Мақсатпен құралдарының тауарлардың анықтауын шығарма және транпортныхы алаң болмауға өндiрiп алады, сол тауар мынау не тап, онда өзi декларациялайтын көлiк құрал.

Кеден бақылауының әдiстердiң бiрлерiнiң заңды тұлғаның қаражат қожалығы қызметiнiң тексеруi. Тексеру лауазымды тұлғалардан алу жолымен өндiрiп алады, тауарлар, көлiк құралы, мәлiмет, жазбаша және ауызша түсiндiрулерде кiмнiң жүргiзуiн болады.

Егер негiз тауар ресми сипатты тасысатынын және жалпы жан-жақты тексеруде ерекше қажеттiлiк жоқ болатынын далауға бар болса iшiнара кеден бақылауы өндiрiп алады. Мүмкiн, кеден органдары тауардың тiзiмi инвентаризазационную өткiзсiн, тасылатын тауардың сапасына бақылауды iске асырсын, тауардың тегi туралы сертификаттың көрсетуi осыған байланысты талап етедi.

 

Тақырып 10.Өндiрiстiң рынкасредствi инфрақұрылым

Қазынаның тауарлар, қызметтердiң ағын қызмет етушi өзара байланысты ұйымдарының бұл жүйесi, бағалы, қағаздар және жұмысшы күштiң өндiрiстiң құралдарының нарығының инфрақұрылымы.

Таралуы  бойынша өндiрiстiң құралдарының инфрақұрылым комплексоврынкаларының құрастыруы және өнiм тұрғыларына базарға бөлiнедi:

1. Топливтар және минералдық шикiзат;

2. Ауылшаруашылық шикiзат;

3. Металлдар, орман химия, өнiмнiң тағы басқа түрлерi;

4. Машиналар және жабдықтар, компьютер техникасын қоса;

5. Объекттердiң өнеркәсiптiк, құрылыстары;

6. Бiлiмдердiң ғылыми-техникалықтары.

Өндiрiстiң құралдарының нарықтың инфрақұрылым кешенiнiң құрамы бөлiнедi:

•  Жеке меншiк түрлерi бойынша: мемлекеттiк, мемлекеттiк емес предриятиелер:

• Бойынша ұйымдастыру - заңға сүйенген формаларға: жеке кәсiпорын, серiктестiк;акционерлiк қоғамдар:

• Шақталар:аз орташа, iрiсi.

• Түрлер бойынша: жабдықтауға және өткiзу бойынша мамандандырылған және әмбебап кәсiпорындар, бiрлескен кәсiпорынды қоса; жабдықтау кәсiпорындар;екiншi қорлардың iске асыруының загатовке, обработкеиi бойынша кәсiпорындар; делдалдық саудалық серiктестiктер және фирма;сауда үйлерi; сауда үйлерi; сауда биржасы және делдалдық кеңсе; лизинг компаниялары; ауда-өнеркәсiптiк палатасы; iскерлiк ынтымақтастықтың қауымдастықтары; заттық қорлардың тиiмдi қолдануына инспекциялары және тағы басқалар.

Тауарлық биржа экономикада үлкен роль ойнайды.  Классикалық түсінікпен биржа  бұл - кез -келген уақытта белгілі бір тауарлармен үздіксіз сауда жүргізетін орын; Сатушылармен биржалық делдалдардың сауданы ұйымдастиырудың шығындарын ашық түрде толеуінің, сауда ережелерін бекітуінің, бекітілген ережелердің орындалуын қадағалау және т.б іс-әрекеттердің жиынтығы. Биржаның көптеген түрлері, бұл пайда әкелмейтін ұйым, биржаның мүшелері оның құрылуынан емес өздерінің саудаға қатысуынан пайда табады.

   Биржа- нарықтық инфрақұрлымның жүйелік ұйымдастырылуының бір бөлігі. Биржалық сауданың осы кездегі обьектілері болып халықаралық тауар айналымының 30% көлемінде үлес алатын шамамен өнімнің 70 түрі табылады. Ауылшаруашылығының үлесін биржаға кіретін тауардың үштен екі бөлігі құрайды.

• Бірінші орында май дәнектері тұрады, олардың өңдеуінің өнімдері – зығыр және мақта тұқым,соя бұрышы,соя майы
• Екінші орында – бидай, жүгері, сұлы, қара бидай, арпа, күріш.
• Үшінші орынды тірі мал мен ет алады.

Өнеркәсіптік шикізаттың тобы және өнімдерде жартысынан көп бөлігі оның өңдеуі жанармай тауарларға дәл келуі: мұнай шикізаттары, дизель отыны, мазут, газ-прпан, бензин.

• Қалған бөлігін түрлі түсті және қымбат металлдар құрайды: мыс, алтын, күміс, қорғасын, қалайы, мырыш, ақ алтын,палладий.

Биржаның есептері: Шикізатты экономиканың жабдықтауына, капиталмен, валютамен, реттелу,  ұйым,  шикізаттың  нарыққа бейімделуі,  капитал және валюталар.

 Биржалық  ерекше сұраныс  және ұсыныс биржаның қайраткерлерін жүзеге асырады – биржалық алыпсатарлар.

Биржалық сауда қамтамасыз етеді мүмкіндік сол,

• Бұрыннан бар бағалар дефицит те, тауардың астына алулар да бола алмайды.
• Биржада тауардың өзі емес айналатын, оның меншікті лауазымы немесе тауардың келсімшарт жабдықтаушысы.

Биржаның функциялары:

• Биржалық тетіктің көмегімен шикізат нарығының ұйымы: ең алдымен биржа шикізат сұранысын қамтамасыз етеді, оның  тура байланыссыз қолданылған. Заманға сай тауарлық биржа – нарық келсімшарты бойынша тауарды жеткізу салыстырмалы түрде үлкен емес көлемде нақты жеткізу болып табылады. Биржа тауарлардың үлкен массалы қозғалысын байланыстырмай, ұсыныс пен сұранысты тегістейді;
• Бұдан тағы бір нарықтық ұйым компаненті көрінеді – яғни тұрақты баға: тербеліс бағасы, нақты ұсыныс пен сұраныстың айырмашылығын шақыру, әлсіз икемді, тез арада өшірілмейді, тез комулятивті қожалық етуші – қабілетті айналдыру кенет тербелмелі бағаға.

Биржалық алыпсатарлық тетік урлеу бағалар емес болып табылады, олардың тұрақтануы;

Бағалардың тұрақтануын маңызды фактор мәміленің шешімінің жариялылығы болып табылады, биржалық күннің алды артына бағаларының ашық жаңаруы (биржалық баға белгілеу), шектеулердің күндізгі баға тербелісінің шектеуі,биржалық ережелерді енгізу. Бұған биржалардың ақпараттық қызметі байланыстырылғын.

• Тауарлық стандарттардың өндірілуі, сорттардың анықтауы, тұтынушы үшін қолайлы және де салыстырмалы өтімдікпен ие болатын, фирмалардың маркалардың тіркелуі, биржалық саудаларға мүмкінделген. Бұл фирманың шығаратын сапалы тауарларының бағасы өз түрі. Биржаның қызметтері маңызды тарап бір үлгідегі шарттарды бір үлгіге салу болып табылады, сауда дәстүрлерінің жаңаруының өзіндік түрі.
• Биржа тауар жеткізуші функциясын орындайды, т.ж.  ту функциялары.  Бастапқы кезде нақты тауарды сату және сатып алу үшін пайда болды.
• Шектеулі шикізаттардың тізімі және тауар бағаларының тұрақтандырылуы, биржа тұрақтандырады және басқа да өндіруші шығындар, тек қана биржалық тауарлар емес.
• Ақша айналымын және несие жеңілдетуді тұрақтандыру. Биржа ақша айналымының сыйымдылығын арттырады. Ол өзімен бірге ең үлкен сферадағы тауарлық өтемпаздықты көрсетеді. Биржа – қосымша сферадағы қарыз капиталдарының маңызды бір бөлігі, солай болғандықтан сенимди түрде қарызды қамтамасыз етуге және де  ең аз мөлшерде  тәуекелділікке апаруды көрсетеді.
• Торелік қызметі – барлық жағдайдағы дауды және жан-жақтағы келіспеушілікті ыңғайландыру.
• Әлемдик нарықтың құрылуы және жұмыс жасауы. Қазіргі жағдайдағы биржа бұл кезде тауарлық, валюталық және қор биржаларының жұмыс жасауын біріктіреді.

Тауарлық биржа – тауарлық нарықтың инфрақұрылымдық орталық бөлігі. Кеңседе тауарларды үлгі және стандарттары бойынша сату және сатып алуға арналған және де алдын ала биржалық сараптаманың негізінде келсімшарттар іске асады.

Тауарлық мамандандырылған және жан-жақты биржалар ажыратылады. Биржада өз клиенттерінің тапсырмасы бойынша келсимдерди делдалдар жасайды. Биржа құрылтайшылары делдалсыз да келсім жасай алады.

Тауарлық биржа мемлекеттік немесе акционерлік ұйымда бола алады.

Тауарлық биржа сатушы мен сатып алушыға ғимараттарды бере алады,анықталған кепілдіктер, ақпараттық есепті қызметтер және де ол үшін комиссиялық сыйақы алады, бағалар қозғалысы туралы мәліметтің қайнар көзі болады, әр түрлі тауарларға сұраным мен ұсынымдар жасай алады.

Бағаларды арнайы баға белгілеу комиссиялары қарайды.

Тауарлық биржа – нарықтық механизм, экономикадағы тұрақтанған функцияларды орындайтын қатар, оның ішінде қамтамасыз етеді:

• ең маңыздысы шикізат тауарларының ұтымды және өтімді үйлестірілуі.
• Бағалар және шығындардың тұрақтануы, валюта бағамы, ақша айналым және курс.

Биржада ең маңызды екі келсім болады. Олар: нақты тауарлық келсім және жедел келсім.

• Нақты тауарлық келсім бұл тауардың сатушыдан сатыпалушыға өтудегі бітімі, демек нақты тауарды биржалық қоймалармен алу-беруі. Бұл сатушы сатылған тауарды қолма-қол және нақты түрде сертті мерзімді келсіммен алуға міндетті дегенді білдіреді.
• Нақты тауарлық келсім мезгіліне байланысты келсімдерге бөлінеді, ол «кэш» немесе «спот», бұл дегеніміз жедел түрде жеткізілу,келесісі «форвард» бұл болашақ жеткізілу келсімі.
• Жедел келсім нақты тауарлық келсімнен айырмашылығы нақты тауарды жеткізілу мен қабылдауын қамтуды міндеттенбейді, тауарды сату мен сатып алу құқықтарын болжайды (қағаз келсімдері). Фьючерс шартын жай ғана жоя алмайды немесе ол жай ғана жойыла алмайды. Егер ол қарама-қарсы жақтың келсімінде тауардың саны тең болған жағдайда ғана немесе тауарды мерзімді уақытта шарты түрде жабдықталғанда және ескертілген шартпен ғана жойыла алады. Сатушы жедел түрдегі келсімді жасаған кезде оның сатып алған уақыттағы құндылығын алуды үміт етпейді,ал сатушы сатылған құндылықты оларға тапсырады.

Бұндай келсімдердің нәтижесі нақты тауарды беру болып табылмайды, төлеу немесе алудың айырмашылығы сол күнгі бағалы шарттың орындалуы және қортындылау болып табылады.

Биржадағы келсімдерді қортындылай келе оның қатысушылары келесідей мақсттарды көздеуге болады:

• Нақты тауарды сатып алу;
• Алыпстарлық операциясын жүзеге асыру;
• Бағаның өзгеруінен сақтану.

Нақты тауарды сату және сатып алу. Бұл келсім шығарылатын тауарлардың өтімділігін қамтамасыз ету үшін тауар өндірушілердің арасында жасалады;

Озіне қажетті тауарлармен қамтамасыз ету мақсатында әрі қарай шикізатты өңдеу үшін тұтынушылармен келсім жасалады; Тұтынушыларға әрі қарай мақсаты бар соңғы тауарларды сату үшін сатушылармен келсім жасалады.

Операциялар – сату сатыпалу биржалық келсімшарттардан пайда табу мақсатында биржалықкелсімшарттың соңғы қортынды бағасы мен сатушы мен сатыпалушының біреуіне бағаның өзгеруі тиімді болуы арасындағы айырмашылықтың нәтижесінде биржада пайда болады.

Бағаның өзгеруін алдын – алу операциялары. Жедел мәмілелер әдетте мүмкін жоғалтуларды сақтандыру жағдайында  мәмілелерді тауарға бекіту кезіндегі нарықтық бағалардың өзгерісі кезінде қолданылады.

Сақтандыру ұстанымы егерде бір жақ сатушы ретінде шынайы тауарды жоғалтса, онда ол жедел сатып алушы ретінде дәл сол көлемде тауар ұтады және керсінше болуына негізделген.

 Бағаның өзгеруін алдын – алу механизмі нарықтың бағаларының фьючерске өзгеруі өздерінің көлемімен бағытталуы бірдей екндігімен негізделген. Шындығында бұл бағалар әркезде бірдей емес, алайда олардың тербелістерінің шектері шамамен бірдей көлемде болады. Шынайы тауардың келсімшарты бағасымен жедел келсімшарт бағасының арасындағы айырмашылық базис деп аталады.

Әр елдегі биржалық баға кесу айырмашылғы есебіне пайда табу мақсатында құрылатын арбитраждық мәміле деген бар. Бұл биржалық мәміленің түрі опциондық деп те аталады. Опциондар түсінігі ретінде шектелген биржалық мәмілердің қарапайым фьючерстік тәуекел операциялармен салыстырғандағы ерекше түрі. Бұл сату және сатып алу немесе алдын – ала бекітілген бағаға қаржылық құқық шегінде құрылған келсімдік міндеттеме. Опционды сатып алушы осындай құқықты иемдену үшін оның сатушысына белгілі бір сомманы төлейді.

Өткен кезеңдерде опциондар сыйақы мәмілелері ерекше жеңілдіктер зияндардан кепілдеме, бағаның жоғарлауынан бастап төмендеуіне дейінгі кепілдеме деп аталған. Тауар биржасында опциондар тауарлармен және фьючерстік келсімшарттармен қортындылануы мүмкін. Құрылу техникасына сәйкес опционның үш негізгі түрін қарастыруға болады:

• Сатып алу құқығы бар, баға көтерілу кезінде;
• Сатып алу құқығы бар, бағаның төмендеуі кезінде қолданылатын опцион;
• Сату және сатып алу опциондарының құрамалас бөлігін құрайтын опцион.

Қосарланған опцион өзінің сатушысына келсімшартты немесе басқада бағалы заттарды базистік бағасымен сату немесе сатып алуға мүмкіндік береді, сондықтанда нарықтың тұрақсыз конъюнктурасы кезінде , яғни баға қозғалысы бағытын анықтау мүмкін емес болған кезде қолданылады. Қосарланған опциондармен сауда жасау тек қана Англияда жүргізіледі.

Сатып алуға арналған опцион фьючерстік келсімшартты тауар немесе басқада бағалы затты белгілі бір баңамен сатып алуға құқық береді, бірақ міндет жүктемейді.