ОБЖ емтихан сурактары

23)Авариялық жағдайда  іс-әрекетке әзір болу.

Авария бұл технологиялық процестің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтар мен ғимараттардың бұзылуы. Авариялық ғимараттар бойынша зерттеу жұмыстарын авариялық ғимараттардың техникалық жағдайын зерттейтін тұрақты жұмыс атқару облыстық комиссиясы жүргізеді. Аталған комиссияның зерттеу жұмыстарының қорытындысы бойынша шешімді облыстық төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі комиссия төрағасы қабылдайды. Қауіпті өндірістік объектілердегі авариялардың себептерін тексеру тәртібін «Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы» ҚР 2002 жылғы 3 сәуіріндегі Заңына сәйкес өнеркәсіптік саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган мүдделі орталық атқарушы органдармен бірлесіп өздерінің құзыреті шегінде белгілейді

24) Өзін –өзі құтқару әдістері.

Қар көшкініне тап болған кездегі  өзін-өзі құтқару әдістері: 
- көшкін сырғыған жағдайда жүктерді лақтырып тастап бірінші кезекте мұзұрғыштан, қапшықтан, шаңғы мен таяқтан босаныңыз; 
- көшкіннің шетіне шығуға талпынып, негізгі қар массасын өзіңізден өткізіп жіберіңіз; 
- шаң тәріздес көшкінге тап болған жағдайда (құрғақ қар) одан тұншығып қалмау үшін ауыз бен мұрынды бас киіммен немесе бөкебаймен жабу керек; 
- қолдан келген барлық әдіспен (аяқ-қолды қозғалта) үстіңгі бетте қалуға тырысыңыз.

Дауылдың жақындағаны туралы хабарды  алған бойда мыналарды істеу  қажет: 
1. Панахананы, жертөлені әзірлеу; 
2. Есікті, терезені, шатырдағы (желдеткіш) люкті нығыздап жабу; 
3. Есік пен терезенің жел соғатын жағын ашық қалдыру, ғимараттың ішкі қысымының тепе-теңдігін сақтау үшін, оны сол қалпында бекіту; 
4. Төбеден, лоджиядан, самалдықтан жел ұшырып кету қаупі бар заттарды алу; 
5. Ауладағы заттарды бекіту немесе үйге кіргізу; 
6. Газды, электр энергиясын ажырату, суды жабу, пешті сөндіру және арнаулы органға бару; 
7. Өндірісте барлық сыртқы жұмыстарды тоқтату, қондырғыларды бекіту, агрегаттарды, механизмдерді ажырату және панаханаларға жасырыну; 
8. Ауылды жерлерде фермалардағы мал үшін жемнің, судың қорын даярлау. 
 
Халықтың дауыл кезіндегі іс-әрекеті: 
- бұқаралық ақпарат құралдарын ұдайы тыңдау; 
- ғимарат ішінде ұшқан шыны сынықтарынан сақтанған жөн; 
- жел баяулағаннан кейін панаханадан шығуға мүлдем тыйым салынады; 
- далада қалған кезде ең жақын шұңқырды іздеу немесе жерде етпетінен жату керек; 
- орманда болған кезде ең жақсысы ашық орынға шығу; 
- нөсерлі дауыл, найзағай жарқылдаған кезде жалғыз тұрған ағашқа жасырынбаңыз, электрберу желілерінің тіректеріне жақындамаңыз; 
- дауылды жел, қарлы боран кезінде үйден тек ерекше жағдайда ғана бірнеше адам болып шығыңыз.

Найзағай жақындаған кездегі сақтық шаралары:  
1. Егер сіз найзағай болардың алдында қала сыртында болсаңыз, алдын ала тоқтап, қауіпсіз орынды іздеңіз. Найзағай кезінде орманда жалғыз ағаштың және бір деңгейде орналасқан ағаштардың жанына тоқтауға болмайды. Биік емес, ұшар басы қалың ағаш арасына жасырынған жөн. Алайда найзағайдың еменге, терекке, талшынға, шегершінге жиірек, ал шыршаға, қарағайға, бүкке сирек түсетіндігін есте ұстау қажет. Ал үйеңкі мен қайыңға өте сирек түседі.Тоғайдың шеті мен үлкен егістікте болу да қауіпті. Сулы жер мен суаттардың жанында жүру мен тоқтау аса қауіпті.  
2. Таулы жерде найзағай болардың алдында биіктіктен - жотадан, төбеден төмен түсу керек. Жүрген немесе дем алған кезде жартасқа, қабырғаға сүйкенуге немесе ұстауға болмайды. Табиғи мекен – жартастағы үңгірде қабырғадан кемінде екі метр қашықтықта жасырынуға болады.  
3. Ашық алаңда найзағайдан құрғақ шұңқыр мен жырада жасырынуға болады. Егер олар суға толса, одан кеткен жақсы. Құм мен тас аралас топырақ таза топыраққа қарағанда қауіпсіз. 
4. Найзағай аймағында абдырап жүруге болмайды. 
5. Барлық металдық заттарды адамдардан 15-20 метр қашықтықта қою керек. 
6. Отырар алдында топырақ үстіне полиэтилен, киім төсеңіз. 
7. Арқаны еңкейтіп басты төмен қаратып, аяқтың табанын бірге қосып, қатарласа отырған жақсы. 
8. Найзағай болардың алдында жүзу құралында болған адам кешікпей жағаға ұмтылу керек. Егер бұл мүмкін болмаса, қайықты кептіріп, құрғақ киім киіп, діңгекті түсіру керек немесе оны суға ескек немесе бөрене арқылы төмен түсіру керек. Құтқару желетін, етікті киіп, жаңбыр суының қайықтың сыртына қарай ағатынды етіп полиэтилен жамылу керек. Ал бұл жағдайда полиэтилен діңгекке немесе суға тимеуі тиіс. Найзағай кезінде якорьді беруге немесе таңдауға болмайды, өйткені якорь арқаны найзағай соққысынан электөткізгішке айналады.

25)ТМД елдеріндегі ядролық  реакторлардың үлгілері.

Ең бірінші қолдан басқарылатын ядролық реактор АҚШ-тың Чикаго қаласының іргесінде Э. Фермидің басшылығымен 1942 жылдың 2 желтоқсанында  іске қосылды. Екінші реактор, бұдан  үш жыл өткен соң, КСРО-да Москва түбіндегі Серпухов қаласында И. В. Курчатовтың басшылығымен салынды.

Тізбекті реакция үздіксіз орындалуы  үшін ядролық материалдың (уран, плутоний, т.с.с.) белгілі бір массасы болуы  керек. Егер ядролық отынның массасы  аз болса, онда нейтрондар өз жолында  жеткілікті мөлшерде жарылатын ядроларды  кездестірмейді де, сыртқы ортаға тарап  кетеді. Сөйтіп, ядролық тізбекті реакция  жүрмей қалады.

Жапонияда қазіргі кезде 54 атом реакторның тек он тоғызы ғана істеп тұр. Қалғандары елде болған табиғи апатқа байланысты немесе техникалық тексеруге тоқтатылған. Әзірше олардың ешқайсысына жұмысын  қайта бастауға рұқсат берілген жоқ. Өкімет қоғамда кеңінен тараған  ядролық реакторларға қарсы көңіл-күйді  ескеріп, бұл мәселеге өте сақтықпен   қарап отыр. Осыған байланысты Жапонияда электр қуаты тапшы болуы мүмкін. Жалпы осыған дейін елде өндірілетін электр қуатының 30 пайызы атом электр стансаларының үлесіне тиетін. 

Начало формыКонец форНачало формыЯдролық реактор, атомдық реактор – атом ядросы бөлінуінің басқарылатын тізбекті реакциясын жүзеге асыратын құрылғы. Оның негізгі бөліктеріне: ядролық отын (мысалы, уран не плутоний), баяулатқыш, шағылдырғыш, суытқыш), бақылау және өлшеу приборлары жатады. Ядролық  реактор атом ядроларының бөлінуіне  себепші болатын нейтрондардың  энергетикалық спектріне қарай: шапшаң (нейтрондардың энергиясы 100 кэВ-тан жоғары), жылулық не баяу (нейтрондардың энергиясы ~0,025 эВ) және аралық (нейтрондардың энергиясы 1 эВ-тан бірнеше кэВ-қа дейін) нейтрондар реакторы болып, ал баяулатқыштағы ядролық отынның таралу сипатына сәйкес гомогенді және гетерогенді ядролық реактор болып ажыратылады. ядролық реактор кейде пайдаланылатын баяулатқышына (мысалы, графит, бериллий, ауыр су, т.б.) не суытқышына (мысалы, сұйық металл, т.б.) қарай да бөлінеді. Өзін-өзі қуаттайтын тізбекті реакция уран-графитті ядролық реакторда Э.Фермидің басшылығымен 1942 ж. 2 желтоқсанда АҚШ-та алынды. Еуропадағы мұндай ең алғашқы ядролық реактор 1946 ж. КСРО-да И.В. Курчатовтың басшылығымен жасалды.[1]

Атомдардың ядроларын бөлетін  немесе біріктіретін реакциялар арнайы қондырғыларда орындалады. Ондай  қондырғыларды атомдық (ядролық) реакторлар немесе атомдық (ядролық) бомбалар деп  атайды.

Атом реакторларындағы ядролық  реакциялар басқарылатын жолмен іске асырылады, ал атом бомбаларында басқарусыз жарылыс түрінде орындалады.

Ең бірінші қолдан басқарылатын ядролық реактор АҚШ-тың Чикаго қаласының іргесінде Э. Фермидің басшылығымен 1942 жылдың 2 желтоқсанында  іске қосылды. Екінші реактор, бұдан  үш жыл өткен соң, КСРО-да Москва түбіндегі Серпухов қаласында И. В. Курчатовтың басшылығымен салынды.

Конец формы

26) Иондаушы сәулелену дегеніміз не?

Иондаушы сәулелену - сәулелену, ол ортадағы атом және молекулардың иондануына, химиялық байланыстардың ажырауына әкеп соқтырады. Иондаушыларға гамма-сәулелену, рентгенді сәулелену, электрондар мен позитрондар шоғы, протондар, нейтрондар, альфа-бөлшектер жатады.

27) Радионуклид пен радонға  сипаттама беріңіз

Радионуклид - ядролық сынақтардың  нәтижесінде түзіледі. Ол ағзаға асқазан  – ішек трактісі, өкпе, тері жабыны арқылы түсіп, қаңқа мен жұмсақ ұлпаларға  жинақталады. Стронциц қанада потологиялық құбылыстарды тудырады, ішке қанның құйылуына, сүйек кемігінің құрылысынның бұзылуына  әкеліп соғады. Зақымданған соң ұзақ мерзімнен кейін (келесі ұрпақтарда) ісіктер, ақ қан ауруы болуы мүмкін.

Радон - ауыр радиоактивті газ, құрамында  радий (немесе торий) бар тау жыныстары  бөліп шығарады. Rn-222 - негізгі изотоп. Радон Жердегі табиғи радиациялық  фонға барынша (шамамен жартысындай) үлес қосады.

28) Аумақтың радиактивті ластануы

Аумақтың радиактивті ластануы- радиоактивті өнімдөрдің тасталуына немесе иондаушы сәулеленудің РҚО аумағын  қалыпты пайдалануға арналған жобада қарастырылғандағыдан артық мөлшерде шығуына байланысты болған авария. Радиациялық аварияның салдары  олардың зақымдаушы факторларына байланысты. Радиациялық авариялардың негізгі  зақымдаушы факторлары радиациялық  әсер және радиоактивті ластану болып  табылады. Авариялар жарылыстар мен  өрттерді тудыруы мүмкін. Ядролық  реакторы бүзылған атом станцияларын-дағы авариялар өте ауыр салдарға алып келеді. Радиациялық авариялардың салдары  негізінен радиациялық әсер және радиоактивті ластанудың көлемімен  және деңгейімен, сондай-ақ радионуклид  қүрамымен және тасталған радиоактивті зат мөлшерімен бағаланады. Радиациялық  әсерге сәулеленуге сезімтал адамдар, малдар, өсімдіктер мен приборлар  үшырайды. ғимараттар, коммуникация, технологиялық  қондырғы, көлік қүралы, мүлік, материал мен азық -түлік, жайылым мен табиғи орта радиоактивті ластануға үшырайды. Ауылшаруашылығы кешеніне РҚО-дағы авария салдары жағымсыз әсер етеді. Оның қатардан шығуы ядролық отын, электр және жылу энергия, сондай-ақ ядролық  жанармайдан шыққан элементтерді үқсату және радтиоактивті қалдықтарды көму өндірісін тоқтатуға алып келөді. Ортаның радиоактивті ластануы радиоактивті заттың шектен тыс (көлөмді) тығыздығымен сипатталады және ауадан (көлем) бірлігіне орайлас радионуклид белсенділігімөн өлшенеді. Радиоактивті ластанудың нәтижесінде шаруашылық айналымынан өнеркәсіп кәсіпорындары, инфрақүрылым элементтері, түрғын үй, әлеуметтүрмыс объектілері, ауылшаруашылығы мен орман алқаптары, суаттар мен жер асты су көздері, әр түрлі табиғат объектілері бар бірқатар аумақ шығарылады

29)Адамға сәуле алудың  қауіпі. Сәулелену дәрежелері

Іс жүзінде иондаушы сәулелену  үшін адам организімінде кедергі  жоқ. Организмге еніп, өз энергиясын бере отыра олар денедегі заттың кез келген молекуласын иондайды, олардың химиялық байланысын бүзады, бүл организмдегі биологиялық процөстердің қалыпты  ағысы мен зат алмасуын бүзады. Бүл, өз кезегінде мидың, асқазанның, қалғанша бездің, орталық нерв жүйесінің  және басқалардың жүмыс істеуін  тоқтатуға алып келеді. 
Адам сәуле ауруына үшырайды, оның ауыртпалық деңгейі сәлеленудің қуаты мен мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар организм клеткаларында қауіпті ісіктердің пайда болуына алып келетін өзгерістөр өтеді.

Сәулелену дәрежелері I дәрежелі сәуле ауруы (жеңіл) - 100 - 200 рад сәлелену дозасы кезінде. Жасырын мерзімі 3-5 апта, бұдан кейін әлсіздік, бастың ауруы, температураның көтерілуі, лоқсу, пайда болады. Ауруды емдеуге болады. 
II дәрежелі сәуле ауруы (орташа) - 200 - 400 рад сәулелену дозасы кезінде. Жасырын мерзімі 3-4 апта. Ауру белгілері анық білінеді. Өте жақсы емделген жағдайда екі—үш ай ішінде сауығады. 
III дәрежелі сәуле ауруы (ауыр) - 400 - 600 рад сәлелену дозасы кезінде. Алғашқы белгісі анық білінеді әқ-сы 30 минуттан кейін қайта-қайта қүстыртып, дененің температурасы 33 градусқа жетеді. Ауру жедел және ауыр өтеді. Алғашқы аптаның өзінде ауыз кілегейі зақымдалып, гиперемия болуы мүмкін (қан белгілі бір орынға немесе үлпа учаскесіне қатты аққанда оның бір жердегі мөлшері артады немесе оның ағуы қиындайды), ауыз бен жүтқыншақ зақымданады, тері қабаттары қызарады. Терінің жәй немесе шөктен тыс қызаруы. Жасырын мерзімі 10-20 апта, бүдан кейін бас қатты ауырып, іш өтеді, есінен айрылады. Сәтті жағдайда бірнеше айдан кейін сауығуы мүмкін. 
IV дәрежелі сәуле ауруы (өте ауыр) - 600 - радтан жоғары сәлелену дозасы кезінде 20-30 минуттан кейін алғашқы белгілері біліне бастайды. Дене температурасы 40° градустан асып, тері зақымданады. Дәрет сүйылады. Емдеусіз екі-үш апта бойында өледі. Аурудың барлығы дерлік өліммен аяқталады.

30) Хайуанаттардағы сәулелену ауруы

Малдың радиациялық заттармен  ішкі зақымдануы организмге ең алдымен  олардың тамақпен бірге өтуінен  болады. Радиациялық заттардың біршама бөлігі ас қорыту жолына түскен кезде сорылады, ал қалған бөлігі шекке өтіп организмнен бөлінеді. Сөйтіп кілегөйлі қабықты зақымдай отыра, ас қорыту органдарының жүмысын түрақсыздандырады. Сорылған радиоактивті өнімдер организмге өте ретсіз таралады. Олар әсіресе қалғанша безде жинақталады.Жеңіл дәрежедегі сәуле ауруы жалпы жағдайдың уақытша нашарлауымен, кейде жемнен бас тартудан, лейкоциттер санының шамалы азайуымен сипатталады. 150 -200 рад доза сәуле алған кезде дамиды. Орташа дәрежедегі сәуле 200- 400 рад сәуле алған кезде хайуанаттарда байқалады. Бүл жағдайда жағдайдың нашарлауы, уақытша жемнен бас тарту, іш өту, дененің қызынуы, 5-8 жасар қойларда жүнің түсуі байқалады. Лейкоциттер санының 50%-ті, ал лимфатциттердің 75%-ке азаяды. Айтарлықтай ушығу болмай және тиісті емдеген жағдайда мал сауығады, кей жағдайларда шетінейді. Ауыр дәрежедегі сәуле ауруы 400-600 рад сәуле алған кезде байқалады. Ол қатты нашарлағанда, дененің температурасы кө-терілгенде, кілегейлі қабықтарымен терідегі қан айналымындағы лейкоциттер, эритроциттер, тромбоциттер санының күрт төмендеуінен пайда болады. Малдың іші өтеді, қаны қоюланады, дененің салмағы азайады. Емдеусіз малдың 60%-ке жуығы шетінейді. Емдеу кезінде үзақ уақыт бойында мал өте баяу сауығады. Өте ауыр дәрежедегі сәуле ауруы 600-750 рад сәуле алған көзде байқалады. Ол мұндай жағдайда жылдам, ауыр өтеді хайуанаттар 10-15 күнде шетінейді, ал өте үлкен доза алғанда одан тезірек шетінейді. Организмдегі сәулелену жалғасатын болса, қалпына келу процесі өтеді. Осыған байланысты бір әсер тудыратын сәулеленудің жиынтық дозасы сәулелену жалғасқан кезде бір рет сәулеге үшырағаннан гөрі жоғарырақ болады.