Экологиялық құқық

3) Халықаралық нормаларды  әзірлеуде және қабылдауда қатысатын  қабілеттілігі бар. Келісімшарттың  құқық-әрекет қабілеттілік халықаралық  құқық субьектіліктің маңызды элементі. Халықаралық құқықтың субьектілері халықаралық-құқықтық нормалардың адресаттары ғана емес, сондай-ақ оларды шығаратын (тудыру, құрастыру) тұлғалар болып табылады. Халықаралық құқықтың субьектілері – сонымен бір уақытта халықаралық құқықтың саласы – халықаралық келісімшарт құқығының субьектілері болып табылады.

Осы аталған үш элементтің болуы (халықаралық құқықтың  нормалардан туындайтын құқықтар  мен міндеттердің болуы, ұжымдық құрылым түрінде болуы, халықаралық құқықтық нормаларды құруда тікелей қатысуы) қандайда бір құрылымды халықаралық құқықтың субьектісі деп санауға болады.

Мемлекет халықаралық  құқықтың негізгі субъектісі болып  табылады. Халықаралық құқық субъектілік  мемлекетке өзінің өмір сүру кезінен  бастап тән.

Үкімет аралық емес халықаралық ұйымдар, (дүниежүзілік  кәсіподақтар  федерациясы), ереже  бойынша, заңды және  жеке тұлға  қрылды  және  «шетелдік  элементі бар» қоғамдық  бірлестіктер  болып табылады. Осындай ұйымдардың Жарғылары үкіметаралық ұйымдардың Жарғыларымен  айырмшылығы халықаралық келісім шарт болып табылады. Бірақта бұндай ұйымдар үкіметаралық  ұйымдарда кеңес беруші халықаралық мәртебесі берілуі мүмкін, мысалы, БҰҰ-да және оның арнайы  мекемелерінде, осылай, парламитарлық одақ  БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінде бірінші категориялы мәртебеге ие. Бірақта үкімет аралық емес ұйымдар халықаралық құқық нормаларын  жасай алмайды және де үкмет аралық ұйымдардан айырмашылығы, халықаралық құқықтық  субъектіліктің барлық элементтері болмайды.

      Халықаралық үкіметаралық ұйымдарда егемендік болмайды, өз территориясы, тұрғыны  мемлекеттің өзге де атрибуттары болмайды. Олар халықаралық құқыққа сәйкес келісімшарт негізінде егеменді субъектілерінен құрылады және құрылтай құжаттарнда бектілген нақты құзырлықтары болады. Осы құрылтай құжаттарға қатысты 1969 ж. халықаралық келісім шарт құқықғы туралы Вена Конвенциясы әрекет етеді.

Халықаралық ұйымдардың негізгі қатынастары:

1. Халықаралық нормаларды құруға қатысу құқықғы;

2. Нақты биліктік өкілеттіктерді ұйым органдарының пайдалану құқығы; соның ішінде орындалуы міндетті шешім қабылдауға құқық;

3. Ұйымға және оның қызметкерлеріне берілген артықшылықтармен иммунитеттерді пайдалану құқығы;

4. Қатысушылары арасындағы  дауларды қарастыру құқығы;

1991ж. 14.06. «Қазақ КСР-дегі валюталық реттеу» Заң, Қазақ КСР Президентінің жарлықтарының, министірлер кабинетінің бірқатар жарғыларының  шығарылуы.

Халықаралық құқықта субъектті объективті қасиеті болып:

1. Егемендік;

2. Дербес  келісім-шарттық  тәжірибе;

3. Шет мемлекеттермен  дипломатиялық  және  консулдық  өкілдіктермен  алмасуы;

4. Егеменді  мемлекеттің  халықаралық  ұйымдардың  қызметіне  қатысуы;

Осындай  қасиеттер  Қазақ  КСР да болды,  ортақ  халықаралық  құқықтық  субъектілікте  көрінді. Тек  1991 ж.   бастап  егеменді  Қазақстан  тікелей  құқықтық  субъектілікке   ие  болады.  Ал  бұл ҚР-сына  дербес халықаралық  мәртебе, халықаралық  құқық негізінде  қ  мен   м,  халықаралық құқықтық  шығармашылықтың  қатысушысы  болуға  мүмкіндік  берді.

ҚР халықаралық құқықтық субъектілігі   үші  егемендік  қажет  болды.  Егемендік -  мемлекетке   ішкі  және  сыртқы  қатынастарда  тәуелсіз  саси  ұйым  болуға  мүмкіндік  береді:

3. Халықаралық  келісім-шарт түсінігі. Халықаралық  келісімшарт – оның  субъектілерінің арасындағы  құқық пен міндеттерді белглейтін, солар үшін заңды міндетті халықаралық  - құқықтық нормаларды тудыру туралыанық көрсетілген келісім. Халықаралық құқықтың субъектілерінің келісімдерінің 1-ші стадиясы – келісімшарттың мәтінін құрастыру және келісу; 2-ші стадиясы келісімшарттың мәтінінде көрсетілген ережелерді заңды міндетті түрде мақұлдау. Халықаралық  келісімшарт (келісім, пакт, конвенция) халықаралық құқықтың ең негізгі қайнар көзі ретінде танылады.                        Келісімшарт, ереже бойынша,  жазбаша формада болады. Оның мәтінінің астына қолдар қойылып оны мөрмен бекітеді.

Халықаралық  әдет-ғұрып – ұзақ уақыт қолданудың нәтижесінде әдетке енген және мемлекеттердің санкциялауы нәтижесінде міндетті болып табылатын мінез құлық ережелері.  Ол халықаралық құқықтың да, ұлттық құқықтың да қайнар көзі болып табылады.Ұлттық құқықта азаматтардың, адамдар топтарының және мемлекеттің күнделікті  жай ережелерді сақтай отырып  әрекет етуінен, әдеттегі әрекеттерінен әдет-ғұрып туындайды және оларға жалпыға міндетті статус беріледі.

Әдебиеттер тізімі (оқу-әдістемелік  әдебиеттерге сілтеме, пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінде қаралған)

Оқу-әдістемелік  әдебиеттер тізімін қараңыздар.(56-59,1,3)

Студенттердің өзін-өзі  тексеруіне арналған тапсырмалар:

1. Халықаралық келісім шартты жасау тәртібі

2. Халықаралық құқықтың  қайнар көздері