Негізгі құралдар және оларды жіктеу мен бағалау

    Негізгі құралдардың  жарамсыздығын, оның қалпына келтіретін  жөндеудің  мүмкін еместігін немесе  экономикалық тиімсіздігін субъект  басшысы, бас бухгалтер, қызмет мамандары  құрамына кіретін, тұрақты жұмыс  істейтін комиссия айқындайды.

     Кәсіпорында тұрақты  жұмыс істейтін комиссия жойылатын  объектіні тікелей қарап, байқау  өткізеді, оларды есептен шығару  себептерін және бұған кінәлі жауапкершілікке тартылатын адамдарды анықтайды, оларға бақылау жүргізеді. Негізгі құрал- жабдықтарды есептен шығару жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін комиссияның қызмет нәтижесі болып негізгі құрал-жабдықтарды есептен шығару актісі табылады, оның негізінде бухгалтерияда тиісті бухгалтерлік жазбалар жасалады. Актіде объектінің бастапқы бағасы, бухгалтерлік есеп бойынша есептелген тозу сомасы, объектіні бөлшектегенде алынған материалдық құндылықтарды құнын, тарату бойынша шығындар мөлшерін, өткізудің ықтималдылығы мен таратудың жалпы қорытындысы бағасын көрсетер.

    Стихиялық апат пен апат салдарынан таратылатын негізгі құрал-жабдықтар брйынша актіге құзырлы органның    стихиялиқ апат туралы анықтамасы, не болмаса себептері мен айыптылары көрсетілген аврия туралы актінің көшірмесі тіркелуі тиіс. Материалдық құндылықтарды сатудан түскен сома, сондай-ақ бөлшектеуден немесе түскен материалдар пайдаланылуы ықтимал бағамен кіріске алынады. Сатудан түскен қаржы шаруашылық жүргізілетін субъектінің қарауында қалады.

    Негізгі құрал объектілерін  өтеусіз беру туралы шешім  шаруашылық жүргізуші объектіге қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.

 

 

 

2.5 Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозу есебі

 

    Амортизация – тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету.             Амортизацияланатын құн дегеніміз – бастапқы құн мен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынықтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар мөлшер бойынша атқарылады және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде танылады.

Мөлшер – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.

    Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдплануға берілгендеріне байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына толықтай көщіріліп, берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.

    Қайта құру мен техникалық  қайта жарақтану уақытында олар  мүлдем тоқтатылған және негізгі  құрал – жабдықтарды тоқтатып  қойған жағдайда амортизацияны  есептеу жүргізілмейді.

    Жалға алынған негізгі  құрал – жабдықтар бойынша амортизацияны есептеуді жал шарты формасына және шарт талаптарына сәйкес жалға беруші немесе жалға алушы атқарады.

    6 БЕС пен 16 ҚЕБХС «Негізгі  құралдар» сәйкес амортизацияны  есептеу үшін мынадай тәсілдер  ұсынылады.

    Құнды біркелкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі – объект құны ай сайын тең сомамен есептен шығарылады.

    Мысалы. 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу құны 1850.

 

    Амортизацияны тура сызықты тәсілмен есептеу бойынша шығарылатын есеп:

Есепті кезең	Бастапқы құн	Жойылу құны	Амортизациялық құн	Қызмет мерзімі	Амортизация мөлшері %	Жылдық амортизация
2003	95 760	1850	93910	5	20	18782
2004	95 760	95 760	93910	5	20	18782
2005	95 760	95 760	93910	5	20	18782
2006	95 760	95 760	93910	5	20	18782
2007	95 760	95 760	93910	5	20	18782

 

Тозғандардың жинақталған тізімдемесі:

 

Есепті кезең	Бастапқы құн	Жылдық амортизация	Жинақталған тозу сомасы	Баланстық құн 2 топ – 4 топ
1	2	3	4	5
2003	95 760	18782	18782	76978
2004	95 760	18782	18782 + 18782 =37564	58196
2005	95 760	18782	37561 + 18782 = 56345	39414
2006	95 760	18782	56345 + 18782 =75128	20632
2007	95 760	18782	75128 +18782 = 93910	1850

   

    Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі құрал жабдықтарды жнңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай жасау мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, (кумулятивті тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық тәсілдерін қолдана алады.

    Сандар сомасы бойынша  (кумулятивті тәсіл) құнды есептен  шығару тәсілі есептік коэффициентті  табудан тұрады. Коэффициент бөлгіші  қорытындысы пайдалы қызмет мерзімі  сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін қалған жыл соңына тең болады.

    Амортизация сомасы кейінгі  жылдарға қарағанда пайдалануға  берілген алғашқы жылдары жлғары  болады. Амортизацияны есептеу бойынша  есеп кумулятивті тәсілмен: 95760 компьютері  алынды, қызмет ету мерзімі 5жыл, болжанатын жойылу құны 1850.

 

Есепті кезең	Бастапқы құн	Жойылу құны	Амортиза-циялық құны	Кумулят сан	Қызмет ету мерз соңына қалған жыл саны	Есептік коэфф-т 6/5	Жылдық амортизация 4×7
1	2	3	4	5	6	7	8
2003	95760	1850	93910	15	5	0,333	31303
2004	95760	1850	93910	15	4	0,266	25043
2005	95760	1850	93910	15	3	0,2	19782
2006	95760	1850	93910	15	2	0,133	12521
2007	95760	1850	93910	15	1	0,066	6261

 

Жинақталған тозу тізімдемесі:

 

Есепті кезең	Бастапқы құн	Жылдық амортизация	Жинақталған тозу сомасы	Есептікезең соңындағы баланстық құн
1	2	3	4	5
2003	95760	31303	31303	64457
2004	95760	25043	30303 + 25043 = 56346	39414
2005	95760	19782	56346 + 18782 = 75128	20632
2006	95760	12521	75128 +12521 = 87640	8111
2007	95760	6261	87640 + 6261 = 93910	1850

 

    Амортизацияны     кемігіш қалдық тәсілімен есептеу бойынша есеп:

Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолданғанда бірден көбейеді және соңғысында төмендейді.

    Кемігіш қалдық тәсілінде  амортизацияны есептеу бастапқы  емес, баланстық құннан жасалады.

    Түзу сызықты тәсілде  амортизация мөлшері екі есе  өсіріледі. Амортизацияны есептегегенде  жойылу құны ескерілмейді, бұған  жойылуға дейінгі қалдық құнды  кеміту, үшін қажетті шамамен  амортизация сома шектелетін  соңғы жыл кірмейді.

    Компьютер – 95760 алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу құны 1850, тура сызықты тәсілде амортизация мөлшері 20%, кемігіш қалдық тәсілінде екі есе (40%)  өсіріледі.

 

Есепті кезең	Бастапқы құн	Жойылу құны	Амортиза-циялық  құн	Қызмет мерзімі	Амортиз. мөлшері %	Жылдық амортизация
2003	95760	1850	93910	5	40
2004	95760	1850	93910	5	40
2005	95760	1850	93910	5	40
2006	95760	1850	93910	5	40
2007	95760	1850	93910	5	40

Жинақталған тозу тізімдемесі:

 

Есепті кезең	Есепті кезең басын.Баланс құн	Амортиза-ция мөлшері %	Жылдық амортизация	Жинақталған тозу сомасы	Есепті кезең соң. Балан. құн
2003	95760	40	38304	38304	57456
2004	57456	40	22982,4	38304+22982,4=61286	34474
2005	34474	40	13789,6	61286+13789,6=75076	20684
2006	20684	40	8274	75076+8274=83350	12410
2007	12410		10560	83350+10560=93910	1850

 

    Теңдеулер қорытындысын  шығару үшін кестеге үш тәсілмен  есептелген компьтердің жылдық  амортизациясы сомасын кіргіземіз.

    Әр түрлі тәсілмен  есептелген амортизация қорытындыларын  салыстыру:

 

Есепті кезең	Құнды тура сызықты (біркелкі) тәсілмен есептен шығару	Кемігіш қалдық тәсілі	Сан сомасы бойынша есептен шығару тәсілі (кумулятивті тәсіл)
2003	18782	38304	31303
2004	18782	22982,4	25043
2005	18782	13789,6	18782
2006	18782	8274	12521
2007	18782	10560	62661