Негізгі құралдар және оларды жіктеу мен бағалау

  

   Жөндеу жұмыстары біткен соң объектілер «Жөнделген, қайта құрылған және жаңғыртып, жетілдірілген объектілерді қабылдау-тапсыру актісі» тапсырыс берушілерге беріледі.

    Егер жөндеу жыл бойы  бір қалыпты болмай жүргізілсе, онда мұндай біркелкі еместіктің  өнімнің өзіндік құнына әсерін  шығарып тастау қажет. Шығындарды өндіріс шығындарына біркелкі кіргізу үшін жыл ішінде резерв жасау қажет. Бұл үшін шаруашылық жүргізуші субъект жөндеу қорын құрады және ай сайын шығарылған шығын сомасына қарамастан, өндіріс шығындарына жатқызылатын жылдық жоспарлық шығындардың 1/12 мөлшерінде ақша аударады.

№	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Дебет	Кредит	Сома
1	Жөндеу қорын құрғанда	7210 «Жалпы және әкімшілік шығындар», 7110 «Тауарларды өткізу бойынша шығындар»	4240 «Басқа да» субшот «Негізгі құралдарды» жөндеуге арналған алдағы шығындық резерві»	70000
2	Орындалған жұмыстың келісім-шарттық құнына мердігердің шоты ұсынылады	4240 «Басқа да» субшот «Негізгі құралдарды» жөндеуге арналған алдағы шығындық резерв»	4110 «Төленуге тиіс шоттар»	53 400
3	Қосылған құн салығы сомасына (16%)	1420 «Өтелетін қосылған құн салығы»	4110 «Төленуге тиіс шоттар»	8010
4	Қосылған құн салығы есебіне жатқызу	3130 «Қосылған құн салығы»	1420 «Өтелетін қосылған құн салығы»	8010
5	Мердігерлерге берешек өтелді	3310 «Төленетін шоттар»	1040 «Ағымдық шоттағы ақша»	61944
6	Егер құрылған резерв іс жүзінде шығарылған шығын сомасынан артса, онда жыл соңында айырмашылыққа түзетпе жасалады	7210 «Жалпы және әкімшілік шығындар», 7110 «Тауарларды», 8010 «Негізгі құралдарды жөндеу», 2930 «Бітпеген құрылыс»	3440 «Басқа да» қосалқы шот  (субшот) негізгі құралдарды жөндеуге арналған алдағы шығындар резерві»	(16600)
7	Егер жөндеу қоры құрылмаса және қозғалмайтын объектілердегі жөндеу цехтарынан тыс шаруашылық тәсілмен жөндеу жүргізілсе, онда:	2930 «Бітпеген құрылыс», 2400 «Негізгі құралдарды жөндеу», 7440 «Жалпы және әкімшілік шығындар», 7110 «Тауарларды өткізу шығындары»	1310-1317 «Материалдар», 3310 «Төленуге тиіс шоттар», 3350 «Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар», 3150 «Әлеуметтік салық»	56000

 

    Жаңғыртып, жетілдіру шығындары  құрастырмалы детальдарға, қосалқы бөлшектерге, тетіктерге, құрылғыларға жұмсалатын шығындардан, ақша аударылатын және басқалардан қалыптасады. Олар бухгалтерлік есептің шоттарында негізгі құралдарды жөндеу шығындарына ұқсас көрсетіледі.

 

2.5 Негізгі құралдарды түгендеу

 

    Негізгі құралдарды түгендеу олардың сақталуын бақылау мен нақты бар екендігін анықтау мақсатымен "САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамында 2-ҰҚЕС-ның 16 - «Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес жүргізіледі.

        Түгендеу басталмас  бұрын техникалық құжаттардың  бар-жоғын тексеру керек, құжаттар  жоқ болса, оларды алу немесе  рәсімдеу қажет. Субъект құрған  коммисия міндетті түрде объектіге  байқап қарайды және «Негізгі құралдарды түгендеу тізімдемесіне» олардың толық атауын, белгіленген міндетін, мүліктік нөмерін және негізгі техникалық және пайдалынылатын көрсеткіштерін жазады. Есепке алынған объектілер табылғанда, сондай-ақ бухгалтерлік есеп регистрін оларды сипаттайтын мәліметтер жоқ болса, дұрыс көрсетілмесе, коммисия  түгендеу тізімдемесіне және   мүліктік карточкаларына жетіспейтін, сонымен қатар сол объектілер бойынша дұрыс мәліметтермен техникалық көрсеткіштерді енгізуге тиісті.

    Егер коммисия күрделі сипатта жасалған жұмыстарды немесе құрылыс пен орнатылғандарды жекелеп жоюды бухгалтерлік есепте көрсетпесе, тиісті құжаттар бойынша объектінің баланстық құнын арттыруды немесе түсірудің сомасын анықтауды қажет және регистрде болған өзгерістер жайлы мәліметтер келтіруі керек. Коммисия бір уақытта кінәлі адамдарды әрі сол және басқа объектілердегі конструктивті өзгерістерді бухгалтерлік есеп регистрінде көрсетпеу себептерін анықтауға тиіс.

    Түгендеу сәтінде кәсіпорындағы  сыртқары жерде тұрған негізгі құралдар олар істен шыққанша түгенделеді.

     Пайдалануға жарамсыз  және қалпына келтірілмейтін  негізгі құралдар түгендеу тізіміне  кіргізілмейді.

     Меншікті құралдарды  түгендеумен бір уақытта жалға  алынған және жауапты сақталуда  тұрған негізгі құралдар да тексеріледі. Бұл объектілер бойынша жекелей түгендеу тізімдемелері жасалады, оларда бұл объектілерді жалға алу немесе жауапты сақталуға қабылданғандығын растайтын құжаттарға сілтемеберіледі. Оларда белгіленген мәліметтерден басқа кәсіпорынның атауы, жал немесе сақтау мерзімі көрсетіледі. Түгендеу тізімдемесінің бір данасы осы кәсіпорында болады.

     Түгендеу нәтижелерін  айқындау үшін бухгалтерияда  есеп мәліметтерінен ауытқу табылған  объектілерді де қоса жазған  «Негізгі құралдарды түгендеу  нәтижелерін с алыстыру тізімдемесі» жасалады.

     Түгендеу коммисиясы  негізгі құралдардың кем енмесе  артық шығу фактілерін анықтағанда  материалға жауапты адамдардан  айырмашылық себептері жазбаша  түсініктер жинайды. Баланс есебінен  шығарылған, жаңа түгендеу карточкалары жазылады: карточкалар «Архив» картотекасы бөліміне орналастырылады.

    Түгендеу коммисиясының  хаттамасын кәсіпорын басшысы  түгендеу аяқталғаннан кейін 10 күннен  кем емес мерзімде бекітеді. Қорытындылары түгендеу біткен айдың есебінде көрсетілуі тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Негізгі құралдарды талдау

3.1 Негізгі құралдардың құрамын және қамтамасыз

етілуін талдау

 

    Қоғамда негізгі құралдардың  құрылымын, өзгерісін және жағдайын  оқып білуге ерекше көңіл бөлінеді. Себебі, бұлар қоғамның ұзақ мерзімді  активінің үлес салмағының көп бөлігін алады.

    Негізгі құралдар кез-келген  өндірістің маңызды факторының  бірі болып табылады. Олардың  жағдайы мен тиімді пайдаланылуы  қоғамның шаруашылық қызметінің  нәтижелеріне тікелей әсер етеді.

    Нарықтық қатынастың  құрылуы түрлі тауар өндірушілер арасында бәсекелестікті туғызды. Мұнда қолда бар ресурсты барынша тиімді пайдаланатындары ғана жеңе алады.

    Нарықтық экономикаға  көшу шарттары еңбек ұжымдарын  өндірістің бүкіл материалдық  – заттық факторларын, соның ішінде  негізгі қорларды тиімді пайдалануды арттыру резервтерін үнемі іздестіруге итермелейді. Бұл резервтерді дәл экономикалық талдау көмегімен анықтауға және пайдалануға болады.

    Негізгі қорлар жағдайы  мен пайдалануы талдау жұмысының  аса маңызды аспектілерінің бірі болып табылады, өйткені дәл солар ғылыми –техникалық прогресті материалдық іске асырушылар, ал ғылыми – техникалық прогрес кез-келген өндірістің тиімділігін арттырудың басты факторы.

    Қоғамның негізгі қорларын  барынша толық және ұтымды  пайдалану оның бүкіл техникалық – экономикалық көрсеткішінің жақсаруына, яғни еңбек өнімділігінің өсуіне, қор қайтарымының артуына, өнім өндірудің ұлғаюына, оның өзіндік құнының төмендеуіне, қаржы салымдарының үнемделуіне ықпал етеді. "САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамы өндірістік даму дәрежесі негізгі өндірістік қордың ұтымды пайдалануына байланысты. "САК - комбинат Продоформление" ААҚ негізгі қорлардың пайдалануын талдау үшін негізгі қорлардың көлемін, құрылымын, динамикасын және техникалық жағдайын бағалау керек.

    Өндірістік қуат негізгі қорлардың құрамының әркелкі болуына тікелей байланысты болады. Қордың бір бөлігі өндірістік процеске тікелей қатысады, өндірілген өнімнің көлеміне тура ықпал етеді. Енді бір бөлігі өндіріс процесіне тікелей қатыспағанымен өндірістің қалыпты барысын қамтамасыз ету үшін қажет болады.

     "САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамы негізгі құралдар өндірістік негізгі құралдар және өндірістік емес негізгі құралдар болып бөлінеді. Міне осы негізгі құралдардың құрамын және құрылымын талдау үшін төмендегі кесте жасалынды.

    № 3.1 кестеден көріп отырғанымыздай "САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамындағы негізгі қорлар көлемі 2005 жылы 100639,55 мың теңгені, 2006 жылы 90180,82 мың теңгені, ал 2007 жылы 89907,96 мың теңгені құрады. Соңғы жылды 2005 жылмен салыстырғанда 10731,59 мың теңгеге, ал 2006 жылмен салыстырғанда 272,86 мың теңгеге төмендеген. Негізгі құралдардың ең көп үлесін ғимараттар құрайды, ал 2005 жылы 49,49 пайызы, 2006 жылы 5027 пайызды және 2006 жыл 49,91 пайызды құрап отыр. Соңғы жылды 2005 жылмен салыстырғанда 0,42 пайызға жоғарлағанын, ал 2006 жылмен салыстырғанда 0,36 пайызға төмендегенін көреміз. Одан кейінгі орынды басқа да негізгі құралдар алады, олар 2005 жылы 29,92 пайызды, 2006 жылы 31,99 пайызды және 2007 жылы 29,78 пайызды құрады. Бұлар соңғы жылы 2005 жылмен салыстырғанда 0,14 пайызға және 2006 жылмен салыстырғанда 2,21 пайызға төмендеген. Келесі кезекті машиналар мен жабдықтар алады, олар 2005 жылы 16,83 пайызды, 2006 жылы 13,82 пайызды, ал 2007 жылы 14,49 пайызды құрап отыр. Соңғы жылды 2005 жылмен салыстырғанда 2,34 пайызға төмендеген, ал алдыңғы жылмен салыстырғанда керісінше 0,67 пайызға жоғарлағанын көреміз. Ал құрылыстар 2005 жылы 1,47 пайызды, 2006 жылы 1,51 пайызды, ал 2006 жылы 1,466 пайызды құрады. 2007 жылы құрылыстар 2005 жылмен салыстырғанда 0,004 пайызға және 2006 жылмен салыстырғанда 0,04 пайызға төмендеген. Көлік құралдары негізгі құралдардың аз үлесін құрайды, олар 2005 жылы 1,36 пайыз, 2006 жылы 1,52 пайыз және 2007 жылы 3,55 пайыз болды. Соңғы жылды 2005 жылмен салыстырғанда 2,19 пайызға, ал 2006 жылмен салыстырғанда 2,03 пайызға жоғарлағанын байқаймыз. Ең аз үлесін берілістік құрылғылар құрайды, олар 2005 жылы 0,93 пайыз, 2006 жылы 0,89 пайыз және 2007 жылы 0,81 пайыз болды. Салыстыра келе берілістік құрылғылар 2007 жылы 2005 жылға қарағанда 0,12 пайызға және 2006 жылға қарағанда 0,08 пайызға төмендегенін көреміз.

    Барлық негізгі құралдардың  ішінде өндірістік негізгі құралдар 2005 жылы 69,14 пайызды, 2006 жылы 67,12 пайызды және 2007 жылы 69,41 пайызды құрады. 2007 жылды 2005 жылмен салыстырғанда 0,27 пайызға және 2006 жылмен салыстырғанда 2,29 пайызға жоғарлағанын көреміз, ал өндірістік емес негізгі құралдар керісінше 0,27 пайызға төмендеп отыр. Олар 2005 жылы 30,86 пайызды, 2006 жылы 32,88 пайызды және 2007 жылы 30,59 пайызды құрады.

    Өндіріс процесінде негізгі  құралдардың рөлі әртүрлі. Олардың  бір бөлігі еңбек затына тікелей  әсер етеді де, активті болып  табылады, ал екінші бөлігі еңбекке  қажетті жағдайлар жасайды және пассивті болып табылады.

    Өнеркәсіптің көптеген  салаларында қордың актив бөлігіне  машиналар мен жабдықтарды, транспорт  құралдарын жатқызады. Қордың пассив  бөлігін ғимараттар мен құрылыстар  құрайды. Алдағы есептеулерде негізгі құралдардың актив бөлігіне өндіріс көлемінің өсуіне, еңбек өнімділігінің жоғарлауына және қор қайырымының құны қозғалысын анықтауға әсер ететін машиналар мен жабдықтардың құны жатқызылады.

    Қордың актив бөлігінің  үлес салмағын арттыру техникалық  жарақтанудың өсуіне, қоғамның өндірістік қуатының ұлғаюына, қор қайырымының артуына ықпал етеді. Сонымен бірге, негізгі құралдардың пассив бөлігі де аз роль атқармайды, өйткені еңбекке қалыпты жағдайдың болмауы кадрлардың көп өзгеруіне, еңбектің өнімділігінің төмендеуіне әкеледі. Бұдан басқа, оның өндірістік емес салаларының қызмет аясын кеңейтуге, олардың хал – ауқатын жақсартуға ықпал ететін белгілі үлесі болғаны тиімді, өз кезегінде өндіріс тиімділігінің өсуіне әсер етеді.

"САК - комбинат Продоформление" Ашық Акционерлік Қоғамының негізгі құралдарының қозғалысына талдау жүргіземіз. Бұл талдау № 3.2 кестеде келтірілген.

                                                                                                              3.2-кесте

                 Негізгі қорлардың қозғалысын талдау, мың теңге

                                         (2006 жыл есебімен)

 

№	Көрсеткіштер	Жыл басында	Келіп түскені	Істен шыққаны	Жыл соңында
1	Ғимараттар	45332,10	23585,65	24048,52	44869,23
2	Құрылыстар	1357,22	729,45	768,34	1318,33
3	Берілістік Құрылғылар	807,09	1768,33	1850,04	925,38
4	Машиналар мен Жабдықтар	12467,50	5298,13	4738,43	13027,2
5	Көлік құралдары	1372,15	2437,54	615,38	3194,31
6	Басқа да негізгі құралдар Барлығы Оның ішінде: - өндірістік - өндірістік емес	28844,76 90180,82   60528,97 29651,85	2284,43 36103,53   32050,77 4052,76	4355,68 36376,39   30170,67 6205,72	26773,51 89907,96   62409,07 27498,89