Банктің несиелік саясаты

Банк қызметкерлерін несиелеу олардың тұрғын үй, ұзақ мерзімге пайдаланатын тауарларды алу, емделумен және басқа даағымдағы қажеттіліктерімен байланысты қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүргізіледі. Банктік несиелерді ұсыну банктің Несиелік комитеті шешімімен бекітілген, несиелеу лимиттері шегінде жүргізіледі. Банк қызметкерлеріне банктік несие ұсыну, оның мөлшері, қайтару мерзімі мен сыйақы ставкасы туралы сұрақтар, әр арыз бойынша жеке банктің Несиелік комитетімен (банктің кіші несиелік комитеті) қарастырылады. Банк қызметкерлеріне банктік несие төлемділік, мерзімділік, қайтарымдылық және қамтамасыз етілген шарттарда беріледі. Ұсынылатын банктік несиенің мөлшері банктің әр қызметкерлеріне қатысты жеке түрде анықталады. Банктік несие бойынша сыйақы ставкасының мөлшері, банкте қызметкердің жұмыс істеу стажына, перспективалығы, пайдалылығы және банкке қызметкердің маңыздылығы, және басқа факторларға байланысты бас банктің Несиелік комитетімен (кіші несиелік комитетпен) орнатылады. Банктің қызметкерлеріне банктік несиелерді ұсыну, арыздың берілу кезегіне байланысты жүзеге асырылады. Жеке еңбек келісім-шарты жасасқан кезде, онда ерекше шарттар айтылған банктің қызметкерлеріне, банктік несиелерді беру кезектен тыс ретімен және банкте жұмыс істеу мерзіміне байланыссыз болады. Банктік несиені қайтарған және сол бойынша сыйақыны төлегеннен кейін, банк қызметкері жаңа банктік несие алу құқығына ие болады. Қызметкерге ұсынған банктік несие келісім-шартын ұзарту туралы шешім, бас банктің несиелік комитетімен қабылданады.

Несиелік комитеттердің негізгі міндеті болып, несиелеу тәуекелдерінің максималды кемуіне және несиелік өнімдерді ұсынумен байланысты операциялардан максималды табысты қамтамасыз ету жағдайында банктің ішкі несиелік саясатын іске асыру табылады. Несиелік комитеттің құрамына Комитеттің төрағасы, Комитет төрағасының орынбасары және басқа мүшелері кіреді. Несиелік комитеттің отырысына дайындалу, комитеттің мүшесі болып табылмайтын банк қызметкерлері санынан тағайындалатын, несиелік комитеттің хатшысымен жүзеге асады. Несиелік комитеттің отырысында, несиелік комитеттің төрағасы немесе басқа мүшелерінің ұсынысымен, осы

отырысқа шақырылған банктің қызметкерлері қатысуы мүмкін.

Несиелік комитеттің қызметтері:

• бекітілген лимиттер және қатысты банк бөлімшелерінің қажетті сараптау қорытындылары  шегінде несиелік өнімдерді ұсыну туралы арыздарды қарастыру және мұндай қарастырудың нәтижесінде шешім қабылдау;
• сомаларды, мерзімдерді, сыйақы мөлшерін (соның ішінде комиссиялық), қарызды қайтару және несиелік өнімдер бойынша сыйақыны төлеу реті, міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін нысаны мен тәсілін және басқаларды анықтау;
• бұрын ұсынылған несиелік өнімдер бойынша несиелеу жағдайларын өзгерту туралы шешімді қабылдау (соның ішінде соманың, мерзімнің, сыйақы мөлшерінің өзгеруі, міндеттемелерді қамтамасыз ететін нысан мен тәсілдіауыстыру, қайтару графигін өзгерту);
• банктің несиелік портфелінің сапасы бойынша, бас банктің несиелік комитетімен үнемі бақылауды жүргізу және кіші несиелік комитет пен филиалдар комитетімен ағымдағы бақылауды жүргізу;
• өзінің құқы шегінде несиелеу мониторингіне бақылау жүргізу, соның ішінде соған қатысты бөлімшелердің несиелік портфелдің мониторингі бойынша есептерін тыңдау жолымен;
• банк басқармасының төрағасы алдында несиелік комитет туралы қаулыларды бұзған күнәліні және несиелік комиттердің шешімдерін орындамаған банктің қызметкерлеріне тәртіп жөніндегі жаза шараларын қолдану туралы өтініш ету, сонымен қатар оларға Қазақстан Республикасының заңдармен қарастырылған басқа да жауапкершілік шараларын қолдану;
• банкте несиелеу процесіне жататын басқа сұрақтарды қарастыру [29, 18б.].

Сонымен қатар, бас банктің несиелік комитеті келесі қызметтерді жүргізеді:

• несиелік досьелерді қалыптастыру бойынша стандарттарды және несиелік өнімдерді ұсыну үшін белгілерді бекіту;
• банк-контрагенттермен операциялары үшін жеке лимиттерді бекіту;
• келесі несиелеу лимиттерін бекіту (банк басқармасымен бекітілетін, жеке тұлғалар бойынша, сонымен қатар шағын және орта бизнес субъектілерінің лимиттерінен тыс): жалпы  несиелеу лимиті, ұсынылатын несиелік өнімнің әр түріне, бір қарыз алушыға, несиелеу мерзімі бойынша, валюта түрлері бойынша, қамтамасыз ету түрлеріне, аймақ, сала бойынша, қарыз алушының сипатына байланысты, банк филиалдарына;
• несиелік өнімдердің түріне және мазмұнына талаптарды бекіту;
• 100% клиенттің ақшасымен қамтамасыз етілген банктік кепілдікті беру туралы шешім қабылдау бойынша жұмысын, басқа мүшелерге және басқаратын тұлғаларға делегирлеу құқығының болуы;
• банктің облыстық филиалдарының несиелік комитеттерінің құрамын бекіту;
• бас банктің несиелік комитетіорнатқан несиелеу лимиттерінен асатын қаржыландыру сомасы туралы проектілер бойынша филиалдар комитеттерінің іс жүргізуін қарастыру, және сол қарастыру нәтижесі бойынша шешім қабылдау;
• несиелік өнімдер бойынша несие алушылардың қарыздарын бас банктің (филиалдың) балансынан филиалдың (бас банктің) балансына беру туралы шешімдерді қабылдау;
• ай сайын кіші несиелік комитеттің жұмысы туралы есептерді тыңдау;
• банктің несиелік тәуекелге шалдыққанына, активтер сапасына, үнемі түрде үлкен тәуекелмен және үмітсіз барлық несиелік өнімдерге талдау жасау;
• банктегі несиелеу процесіне қатысты басқа да сұрақтарды қарастыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Коммерциялық БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ТАЛДАУ («Цеснабанк» АҚ-ның мысалында)

 

1. «Цеснабанк» АҚ-ның қызметінің жалпы сипаты

 

 

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитетінің ақпаратына сәйкес 2013 жылдың 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстанның банктік секторы 38 екінші деңгейлі банктерімен (бұдан әрі - ЕДБ) көрсетілген. Коммерциялық банктердің жалпы активтер сомасы 2012 жылдың ұқсас күнімен салыстырғанда 8%-ға ұлғайып, есепті күні 13 870,3 млрд. теңге болды [17].

ЕДБішіндегі 10 ірі банктердің активтер үлесі жайындаақпарат төмендегі 2-кестеде көрсетілген:

 

1-кесте

ҚР-ның банктік секторының активтері бойыншаЕДБ-дің үлесі мен орны

Банк атауы	01.01.2011		01.01.2012		01.01.2013г.
	үлесі	орны	үлесі	орны	үлесі	орны
«Казкоммерцбанк»АҚ	20,1%	1	19,3%	1	18,4%	1
«Қазақстан Халық Жинақ Банкі» АҚ	16,8%	2	17,3%	2	16,9%	2
“БТА Банкі” АҚ	16,5%	3	12,6%	3	10,9%	3
«Банк ЦентрКредит»АҚ	10,0%	4	8,3%	4	7,7%	4
«АТФБанк»АҚ	8,1%	5	7,6%	5	6,1%	5
«Ресей Жинақ банкі» АҚ ЕБ	2,3%	10	3,8%	7	5,3%	6
«Цеснабанк»АҚ	1,8%	12	3,4%	8	4,5%	7
«Альянс Банк»АҚ	4,0%	6	4,1%	6	4,3%	8
«KАSPІ BАNK»АҚ	2,9%	9	3,3%	9	4,2%	9
"Евразийский Банк" АҚ	3,0%	7	2,9%	10	3,3%	10
Барлығы:	85,5%		82,6%		80,5%
Ескерт у -кесте [16,17,18] дерек көздері негізінде автормен құрастырылған

 

Ең ірі 10 ЕДБ-дің үлесі 2012 жылмен салыстырғанда 2,1%-ға кеміп, 2013 жылғы жағдай бойынша 80,5%-ды құрады. Ал ең ірі 5 банктердің үлесі 5,1%-ға кеміді. Бұл активтердің шоғырлану деңгейінің кемігенін дәлелдейді.

Талданған мерзім ішінде активтер мөлшері395,2 млрд. теңгеге ұлғайған және 12-орыннан 7-орынға көтерілу нәтижелеріне «Цеснабанк» АҚ ие.

ҚР банк секторының несие портфелі 2011 жылмен салыстырғанда 1 183,8 млрд. теңгеге немесе 11,3%-ға ұлғайып, есепті күні 11 656,6 млрд. теңге болды. (3-кестені қараңыз).

Заңды тұлғаларға қарыздар 344,5 млрд. теңгеге немесе 5,1%-ға ұлғайып, есепті кезеңде 7 049,7 млрд. теңге болды. Жеке тұлғаларға қарыздар 511,9 млрд. теңгеге немесе 25,4%-ға ұлғайып, есепті кезеңде 2 530,4 млрд. теңге болды. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қарыздар 1 870,7 млрд. теңге болды.

Екінші деңгейдегі банктердің несие портфелінің құрылымында ең көп үлесті заңды тұлғаларға қарыздар алады – 60,5%, бұл орайда, жеке тұлғаларға қарыздар үлесі – 21,7%, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қарыздар -16,0%, «Кері РЕПО» операциялары - 0,5%.

 

2-кесте

ҚР банк секторы несие қоржынының құрылымы

Көрсеткіштің атауы	2010 жыл		2011 жыл		2012 жыл
	негізгі борыш сомасы, млрд.теңге	жиынты ғына %-бен	негізгі борыш сомасы, млрд.теңге	жиынты ғына %-бен	негізгі борыш сомасы, млрд.теңге	жиынты ғына %-бен
Банкаралық қарыздар	163,1	1,8	162,9	1,6	148,1	1,3
Заңды тұлғаларға қарыздар	6 164,8	68	6 705,2	64,0	7 049,7	60,5
Жеке тұлғаларға қарыздар	1 586,5	17,5	2 018,5	19,3	2 530,4	21,7
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қарыздар	1 124,1	12,4	1 554,6	14,8	1 870,7	16,0
«кері Репо» операциялары	27,2	0,3	31,6	0,3	57,7	0,5
Барлық несие қоржыны	9 066,0	100	10 472,8	100	11 656,6	100
Е с к е р т у – кесте [16,17,18] дерек көздері негізінде автормен құрастырылған

 

ЕДБ-дің несие қоржыны 2011-2012 жж. аралығында 2 590,6 млрд. теңгеге немесе 28,5%-ға ұлғайды. Бұл ретте, несие қоржынының ең көп өсімі «Цеснабанк» АҚ-на (325,8 млрд. теңге) және «KАSPІ BАNK» АҚ-на (196,7 млрд.теңге) тиесілі. 

Несие портфелі бойынша қалыптасқан провизиялар талданған мерзім ішінде 6,9%-ға 3 733,2 млрд. теңгеге дейін кеміді. Бұл ретте, «Цеснабанк» АҚ-ның провизиялары 8,1 млрд. теңгеге ұлғайды. ҚР ЕДБ-дің несие портфелі бойынша қалыптасқан провизиялардың айтарлықтай үлесіне “БТА Банкі” АҚ(48%) ие.

2013 жылғы жағдай бойынша банктердің несие қоржынының құрылымында28,4% - стандартты несиелер, 43,4% - күмәндінесиелер және

28,2% - үмітсізнесиелер алады. 

2013 жылғы жағдай бойынша5-санатты күмәнді және үмітсіз несиелердің

жалпы сомасы 4 165,7 млрд. теңге немесе жиынтықнесие қоржынының32,7% үлесін алады.

90 күнненастам мерзіміөткен қарыздардың сомасы 3 472,8 млрд. теңге немесе жиынтық несие қоржынында 29,8% үлеске ие.

ҚР екінші деңгейдегі банктерінің жиынтық міндеттемелері 2012 жылғы 1

қаңтармен салыстырғанда358,1 млрд. теңгеге немесе 3,1%-ғаұлғайып, 2013

жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 11 872,7 млрд. теңге болды.

ҚР екінші деңгейдегі банктерінің таза табысы 2012 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда 17%-ға ұлғайып, есепті күні 532,0 млрд. теңге болды. ҚР екінші деңгейдегі банктерінің жиынтық шығыстары 496,3 млрд. теңге болды. Бұл 2012 жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда 33%-ға кеміді [38].

Қазақстанның әмбебап банктерінің біріншіондығына кіретін «Цеснабанк» АҚ-ның қаржылық жағдайын және несие саясатын талдайық.

«Цеснабанк» коммерциялық банкі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде 1992 жылдың 17 қаңтарында Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, акционерлік қоғам ретінде тіркелді.

Әмбебаптылық қағидасын ұстанаотырып, Банк жоғары сапалы банктік қызмет көрсетеді, олардың ішінде ағымдық шоттарды, VІSА халықаралық төлем карточкаларын ашу және қызмет көрсету, жеке және заңды тұлғаларды несиелеу, Аmerіcаn Express жол чектерін сату, 15 минут ішінде 200-ден астам елге жылдам және сапалы ақша жіберуді қамтамасыз ететін аударымдар,сейфтік сақтау.

Филиал жүйесі белсенді дамып келе жатқан банктің 23 облыстық және аймақтық орталықтарда 22 филиал және 109 шақты клиенттерді қабылдау пунктері жұмыс атқарады. Қазіргі таңда банкта шамамен 133 000 жеке тұлғалар мен 27 000-нан астам корпоративті клиенттер және кіші және орта бизнес клиенттері тіркелген.

1993 жылы  «Цеснабанк» АҚ  Алматы және Қостанай қалаларында  филиалдарын ашты.