Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ........................................................................................................................4

1 НАРЫҚ ШАРТТАРЫНДАҒЫ  АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ РӨЛІ..............................................................................................................................6

1.1 Ақша қаражаттарының  түсінігі............................................................................6

1.2 Ақша қаражаттарының  функциялары.................................................................8

2 АҚША  ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ  ЕСЕБІ...............................................................11

2.1 Ақша қаражаттарының  құжаттық ресімделуі...................................................11

2.2 Касса операцияларының  есебі............................................................................14

2.3 Банктердің арнаулы  шоттарындағы ақшалар есебі..........................................20

3 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ  АУДИТІ.............................................................27

3.1 Төлеу циклінің және  ақша қозғалысының аудиті............................................27

3.2 Кассалық операцияларды  тексеру.....................................................................33

3.3 Банк операцияларының  аудиті...........................................................................38

ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................43

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................45

ҚОСЫМШАЛАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

РМҚ Қарағанды Мемлекеттік Индустриялық Университеті

Менеджмент және бизнес кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

«Ғылыми зерттеу негіздері» пәнінен

 

Тақырыбы : «Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті».

 

 

 

                                                                                      Орындаған :

                                                                                УиА-10к/о тобының студенті

                                                           Оналбаева Д.Ж.

                                                             Ғылыми жетекші:

                                                                             Оқытушы: Нұрғалиева Ә.Қ.

                                                                    Комиссияның құрамы:

  Кафедра орынбасары  э.ғ.к.,   проф. Гельманова З.С.

  Аға-оқытушы Ильина Т.Ф.

                                                           

                                                                          

 

Теміртау, 2013 ж.

КІРІСПЕ

 

Қазақстан нарық экономикасына түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та мойындады. Мұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарлай береді.  Бұл  бүгін, ертең, алдыңғы отыз жыл ішінде де ең үзекті мәселелердің бірі болатыны Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан - 2030» деген халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады.

Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқаіру үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сүйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесінісіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы түрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті үзекті болып есептелінеді.

Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың қандай тауар сататынын, қызмет күрсететінін, олармен қандай қарым -қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын көріп білуге болады.

Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы «Бухгалтерлік есеп және аудит  әдістемесі департаментінің»№4 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп»-деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың,яғни субъектілерінің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушылардың түрлі операциялық және инвестициялық  қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі,кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның ,яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді»делінген.Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар,субъектілер (банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге)тапсырады»делінген [1].   

Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде өндірілген өнімді сату барысында,сондай-ақ материалдық құндылықтарды,негізгіқұралдарды,тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі байланысты түрлі операциялар пайда болады.Әрбір кәсіпорын,ұйым,мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп,жабдықтаушы ретінде болатын болса,екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады.Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,фирмалардың арасында алашақ және берешек  операциялар көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі.Қолма-қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс.Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:

• Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде есептеу.
• Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,тиімді пайдалануды бақылау.
• Есеп айырысу,төлеу тәртібін бақылау,кәсіпорынның, ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.

 

 Барлық   шаруашылық   жүргізуші  субъектілер  өз  ақша  қаражаттарын  банкі  мекемелерінің  тиісті  шоттарында  сақтап  және  міндеттемелері  бойынша  төлемдерін,  әдетте,  осы  мекемелер  арқылы  ақшасыз  нысанда,  ал  қажет  жағдайда  Қазақстан  Республикасының  Ұлттық  банкісінің  нормативті  құжаттарымен  белгіленген  шегінде  нақты  ақщамен  есептесуді  жүзеге  асырады [2]. 

Курстық жұмыстың мақсаты – ақша қаражатының кәсіпорын үшін маңызын талдау, оның кәсіпорында жүргізу тәртібі мен қозғалысын құжаттық рәсімдеу және аудитін талдау, кассаның құрылымын талдау, кассалық кітапты жүргізу, касса бойынша есеп беру тәртібі, синтетикалық есебін талдау.

Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу, тексеру.

Тақырыптың өзектілігі есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын алуымен байланысты, өйткені субьектілердің ағымдағы, қаржылық және инвестициялық қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.

Курстық жұмыстың міндетіне төмендегілер жатады:

-    Ақша қаражаттар қозғалысының мазмұнын талдау;

-    Ақша қаражат қозғалыстары бойынша есеп беру әдістерін және аудитін талдау.

Курстық  жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Сонымен қатар аудит және қаржылық есеп берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері пайдаланылды.

 

1 НАРЫҚ ШАРТТАРЫНДАҒЫ  АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ РӨЛІ

1.1 Ақша қаражаттарының  түсінігі

 

Тарих құрылуының ұзақ мерзімді уақытында ақшаның пайда болуы және мәні туралы біркелкі шешімін тапқан емес. Аристотель ұсынған қағидаға сүйене отырып, ақшаны- белгілі шарт, адамдар арасындағы саналы келісім нәтижесі деп қараған. Басқа бағыттағы мектептің өкілдері ақшаны- мемлекет бекіткен тауарды айырбастауға қажетті құрал ретінде қарастырған. Үшінші өкілдері ақша өзінің табиғаты бойынша алтын  мен күміске жататындығын айтқан.

Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар  құны қатынасында қорытындылатын, құнның даму көрінісіне көз салып, оның қарапайым терең байқалатын бейнесін, көзді алатын ақшалай түріне дейін қарау керек. Сонда ғана оның жұмбақтығы да жойылады» [3].

Тауардың айырбасталу кезеңінде құнның көрінісі төмендегідей түрге ие болады: алғашқысы жай немесе кездейсоқ, ол алғашқы қауымдық қоғамда бірінші ең ірі еңбек бөлінісінен соң, жалпы алғашқы қауым тайпасынан малшылар тайпасының бөлінуі арқылы пайда болды.Бір тайпалар малмен айналысса, ал екіншілері- жермен айналысты, сөйтіп өнімді айырбастау үшін экономикалық негіз пайда бола бастады.

Экономикалық санат ретінде ақша натуралдық шаруашылықтан, тауарлы шаруашылыққа ауысу кезеңінде пайда болды. Шығарылған өнімнің түгелімен өндірушінің жеке басының керегіне жаратылған кезең натуралды шаруашылық болып есептелетіні белгілі . Бара-бара өндіріс құралдарының жетілуіне байланысты, ал кейде табиғаттың өзі туғызған жағдайына байланысты (мысалы, бір жерде егін салу пайдалы болса, екінші жерде мао өсіру пайдалы, ал басқа жерде, балық аулау пайдалы) адамдардың шығарған өнімдерінің саны (көлемі) олардың жеке басының керегіне, жарататын саннан (көлемнен) артық болатын жағдай  туды. Сөйтіп, адамдар өндірілген өнімді, өздеріне керек, басқа өнімге айырбастап алуына мүмкіншілік алды. Осының нәтижесінде «айырбастау» деп аталатын процесс шықты. Айырбастау үшін өндірілген өнімнің « тауар» деп аталатын болған соң, натуралдық өндірістің орнына тауарлы өндіріс пайда болды. Осымен байланысты жоғарыда көрсетілген қозғаушы  күштердің  (факторлары) салдарынан өнім өндірушілер өздерін  бір түрлі (болмаса бірнеше түрлі) өнім шығаруға бейімдейтін болды. Ал, өздеріне керек басқа өнімдерді өздері шығарған өнімнің  артығына ауыстырып алатын болды [4].

Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екі экономикалық жағдай туғызылды:

- Натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келді. Осыған байланысты айырбастау операциясы өріс алды.

- Өнім өндірушілердің арасында бір жағынан мүліктік жекеленушілік пайда болды, екінші жағынан белгілі, бір түрлі тауар өндіруге мамандандырушылық  туды.

Сонымен қатар бір тауарды, екінші тауарға тікелей ауыстырудың бірқатар қиыншылықтары болды. Олар:

-  Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру үшін, қолында осы өндірушінің  іздеп жүрген тауары  бар өндіруші  табылуы керек. Және, сол екінші өндірушіге, бірінші өндірушінің қолындағы тауар керек болуы шарт.  Мысалы, егін егуші  адам өзінің өндірген бидайын, теріге ауыстырғысы келсе, қолында терісі бар адамға, бидай керек болуы қажет.  Басқаша айтқанда, тауар ауыстыру екі жақтың да қолында өзара  керекті тауарлар  болғанда ғана мүмкін. Мұнсыз тауар ауыстырылмайды. Ал, мұндай сәйкестік, өмірде кездесе бермейді.

-  Бір тауарды екінші тауарға ауыстыру процесінде  олардың құнын ескеру керек. Басқаша айтқанда, ауыстырылатын екі тауардың өзіндік құны баламалы болуы шарт. Мысалы, бір өгізді бір қап бидайға ауыстыруға болмайды. Өйткені, өгіздің құны бір қап бидайдан әлде қайда артық. Сондықтан бір қап бидайға, оның құнына баламалы тауар іздеу керек. Бұда оңай іс емес.Міне, сондықтан да, бара-бара  тауар өндіру молайған сайын, соған байланысты, баламалық негізінде, айырбастау операциясының да дамуы, көптеген түрлі- түрлі тауардың ішінен бір тауарды бөліп ( таңдап) алуды керек етті. Мұндай тауар өзінің ішкі және сыртқы мазмұнымен, ішкі және сыртқы саудаға өте керекті тауар болуы тиіс. Басқа тауарлардың құнын осы тауардың құнымен баламалап айырбастайтын болған. Мысалы: бір балтаның құны екі кило бидай болса, бір өгіздің құны-бес қап бидай т с с. Бұл мысалда, ақшаның міндетін бидай атқарады.

Жалпы ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің дамуындағы бірден-бір шарт және өнім болып  табылады. Тауар- бұл сату немесе айырбастау үшін  жасалынған еңбек өнімі. Адам еңбегінің өнімі (зат),оны өндірушілердің белгілі қоғамдық қатынастарын тудыра отырып, тауар формасын қабылдайды. Заттардың  тауарға айналуы ақшаның пайда болуындағы обьективті алғышарттарды құрайды. Бірақ кез- келген зат тауар бола алмайды. Егер (нақты еңбекпен белгіленген) тұтыну құны өз сатып  алушысын таппаса немесе қоғам тарапынан мойындалмаса, онда оны дайындауға кеткен уақыттың рәсуә болғаны; мұндай бұйым тауарлық формаға ие емес, өйткені оның қоғамға қажетті шамалы. Сондықтан да әрбір тауар қажетті тұтыну құнын алу құралы бола отырып, өзінің өндірушісіне қатынасы бойынша айырбас құны ретінде көрінеді.

Ақша қаражаты – кәсіпорын кассасындағы қолма-қол және ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражаттары.

Ақша қаражаттарының баламалары (эквиваленті) – бұл ақшалай қаражаттың белгілі бір сомасына айналатын және құндылықтар өзгеруінің аздаған тәуекеліне салынатын қысқа мерзімді, жоғары өтімді салымдар.

Ақша қаражаттарының қозғалысы операциондық, инвестициялық және қаржылық қызметі тұрғысынан алынған мағлұматтың мазмұнын ашу үшін керек, мұның өзі заңды тұлғаның қаржылық жағдайын және қызмет түрлерінің ықпалын бағалауға мүмкіндік береді.

Ақша қаражат қозғалысының есебі №7 ХҚЕС және №2 ҰҚЕС 7 бөліміне сәйкес ақшалай қаражатқа қолма-қол ақша мен талап етілгенге дейінгі салымдар кіреді.

Ақшалай қаражат қозғалысының ішкі бақылау жүйесі – активтерді қорғау, субъектілердің қаржылық саясатына сай болуын қамтамасыз ету, бухгалтерлік шоттарда көрсетілген мәліметтердің шүбәсіз сенімділігін қамтамасыз ету үшін жасалған саясат пен амалдар [5].