Қаржы тұрақтылығын талдау

Жоғары  сапалы  өнімді  үздіксіз  өндіру  және  өткізу  кәсіпорынның  қаржылық ресурстарының  қалыптасуына  оң  әсерін  тигізеді.  Өндіріс  процесінде  өнім сапасының  төмендеуі  және  оны  сатудың  қиындықтары  кәсіпорын  шотына

ақша  қаражаттарының  келіп  түсуіне  кедергі  жасайды, нәтижесінде кәсіпорынның  төлеу  қабілетітөмендейді. Ал  кері  байланыс, ол ақша қаражаттарының  болмауы  материалдық  ресурстардың  келіп  түсуінің іркілісіне,  демек  өндіріс  процесінің  тоқталуына   әкеліп  соқтыруы  мүмкін.

Шығындар  көлемі  өндіріс   процесінің  тиімділік  деңгейімен    анықталады.

Олардың  тиімділігі  қаншалықты  көп  болса , кәсіпорын  өнімді  өткізу    көлемін  сақтай  отырып  ресурстарды,  соншалықты  аз  жұмсайды.  Және  керісінше, шикізат   пен  материалдар  шығындарының   нормасының   өсуі, еңбек  өнімділігі деңгейінің  төмендеуі, басқа  да  ресурстардың  мөлшерден  тыс  жұмсалуы  және өндірістік  емес  шығындар  қосымша  қаржы  қаражаттарының  қажеттілігіне себепші  болады .  Еңбек  және  материалдық   ресурстар  шығыны  ең  алдымен өнімнің  өзіндік  құнында,  содан  соң  табыста  талдап  қорытылады.   Соңғы айтылған  көрсеткіштің   көлемі  кәсіпорынның  өзіндік   қаражаттарының көлемін  өзгерте  отырып, оның  жалпы   қаржылық  жағдайында  елеулі  көрініс табады.

Қаржы  ресурстары   жағдайының   нарық   талаптарына  сай  болуы  және  де кәсіпорынның  дамуына  байланысты  қажеттіліктерге   жауап  бере   алуы  өте маңызды   болып  табылады, себебі  қаржылық   тұрақтылықтың   жетіспеушілігі кәсіпорынның  төлеу қабілетінің   жоқтығына және  оның  дамуына қажетті қаражатының болмауына,  ал  көп болуы – дамуға  кедергі   жасап,  басы  артық қорлармен және  резервтермен  кәсіпорын шығындарын  көбейтуіне  әкеліп  соқтыруы   мүмкін.

Кәсіпорынның  қаржылық  қызметінің   қалыпты  болуы   әсіресе  өз  кезеңіндегі қойылған  мақсаттарға  қол  жеткізу  үшін  қажетті  жағдайларды  туғызады, оның

төлеу  қабілеттілігінің   кепілі  болып  табылатын    өнім  өндірудің   үздіксіздігін

және   кәсіпорынның   қаржылық  жағдайының   тұрақтылығын   қамтамасыз  етеді.

Қаржылық   жағдайды   талдауды   қаржылық   тұрақтылықтан   бастаған  жөн

оған   мыналар  жатады:

- кәсіпорын  активтерінің   құрылымдық    және  құрамдық   динамикасын талдау;

- кәсіпорын  активтерінің  қалыптасу  көздерінің   құрамдық  және  құрылымдық

динамикасын  талдау;

- кәсіпорынның  қаржылық   тұрақтылығының  абсолюттік   және  салыстырмалы

көрсеткіштерін  талдау;

-   баланс  өтімділігін  талдау;

- кәсіпорынның  төлем   қабілеттілігін  және  несие   қабілеттілігін  талдау .

 Нарықтық   қатынастың   қалыптасуы   шаруашылық  қызметін  біртұтас  кешенді 

талдауды   ішкі  (басқару)  және  сыртқы  (қаржылық  талдау)   талдау  деп  бөлуді

қажет  етіп  отыр .  Талдаудың  бұл  түрінің  өзіне  тән  ақпараттық  негізі  бар. 

Әлемдік  тәжірибе  көрсеткендей,  есеп  берудің   екі  түрі  бар:  Акционерлерді, 

қалың  жұртшылықты, банктерді, сондай – ақ  сақтандыру  ұйымдары  мен  үкімет 

органдарын  кәсіпорынның   жұмыс  жағдайы  мен  оның  қаржылық      жағдайы

және есепті  кезеңдегі  шаруашылық  қызметінің   нәтижесімен   қаржылық  есеп 

беру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Қаржы тұрақтылығын талдау

1. Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығының абсолютті көрсеткіштері

Кәсіпорынның қаржы  жағдайын талдауда маңызды тапсырмалардың бірі оның қаржы тұрақтылығын сипаттайтын  көрсеткіштермен танысу болып табылады. Қаржы тұрақтылығын талдау кәсіпорынның меншікті және қарыз қаражаттарын қаншалықты дұрыс басқарып отырғандығын анықтауға мүмкіндік береді. Қаржы тұрақтылығының мазмұны, қалыпты өндірістік-коммерциялық қызмет үшін қажетті ақша ресурстарының тиімді қалыптасуы мен пайдалануымен меншікті капитал қаржы ресурстарына ең алдымен таза (бөлінбеген) пайда мен амортизациялық аударымдар жатады. Қаржы тұрақтылығының сыртқы белгісі ретінде шаруашылық субъектінің төлем қабілеттілігі көрініс табады. Төлем қабілеттілік – бұл  кәсіпорынның коммерциялық, несиелік және төлем түріндегі басқа операцияларынан туындайтын өзінің қаржылық міндеттемелерін орындай алу қабілеттілігі.

 

 

Сурет – Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштер

 

Кәсіпорынның қанағаттанарлық  төлем қабілеттілігі келесідей параметрлермен расталады:

• Есептік, валюталық және банктің басқа шоттарында бос ақша қаражаттарының болуы;
• Жабдықтаушылардың, персоналдың, бюджеттің, бюджеттен тыс қорлардың және басқа кредиторлардың алдында ұзақ мерзімді мерзімі ұзартылған қарыздың болмауы;
• Меншікті айналым қаражатының (таза айналым капиталының) болуы.

Төмен төлем қабілеттілік кездейсоқ, уақытша, ұзақ мерзімді немесе созылмалы болуы мүмкін. Ұзақ мерзімді төмен төлем қабілеттілік кәсіпорынды дағдарысқа алып келуі мүмкін.

Қаржылық тұрақтылықтың  жоғарғы типі кәсіпорынның негізінен қаржыландырудың меншікті қайнар көзі негізінде даму қабілеттілігі.  Бұл үшін ол қаржылық ресурстардың икемді құрылымы мен қарыз қаражатын тарту мүмкіндігіне ие болуы, яғни несие қабілетті болуы қажет. Кәсіпорын несие қабілетті болып саналады, егер меншікті қаржы ресурстар негізінде кредиторға алынған ссуданы уақытында қайтару қабілеттігі болса.

Қаржы тұрақтылығын сақтап қалуы үшін кәсіпорынға тек пайда  көлемінің өсуі ғана емес сонымен  қатар оның деңгейінің салынған капиталға  қатысты өсуі де, яғни рентабельділік де қажет.

Кәсіпорынның қаржы  тұрақтылығы – бұл кәсіпкерлік  тәуекелділіктің ең төменгі деңгейінде төлем қабілеттілік пен несие  қабілеттілікті сақтай отырып меншікті қаражат негізінде кәсіпорынның дамуын қамтамасыз ететін кәсіпорынның ақша ресурстарының жағдайы.

 Кәсіпорынның қаржы  тұрақтылығына көптеген факторлар әсер етеді:

• Тауар және қаржы нарығындағы кәсіпорынның жағдайы;
• Сұранысы бар және бәсекеге қабілетті өнімді өндіру мен өткізу;
• Іскерлік бірлестіктегі кәсіпорынның рейтингі;
• Сырт<span class="dash041e_0431_