Қорлар қозғалысының есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері

д) жабдықтаушының қосылған құн салығы бойынша есепті ұсыну куәлігінің нөмірі;

е) жүзеге асырылатын тауар, жұмыс, қызметтің атауы;

ж) салық салынатын айналымның өлшемі;  

з) қосылған құн салығының мөлшерлемесі;

и) қосылған құн салығының сомасы;

к) жүзеге асырылатын тауар, жұмыс, қызметтің қосылған құн салығын есепке алғандағы сомасы.

Шот-фактурада тауарладың атауы көрсетіледі (жұмыстың немесе қызметтің), саны, бағасы, айналым есептеледі, ҚҚС мөлшерлемесі, ҚҚС сомасы (егер, ҚҚС төлемшісі болса) және жалпы сома есептеледі.

Шот-фактураны үш тұлға қол қояды: кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтер және шот-фактураның көшірмесіне жауапты тұлға.

Шот-фактураның дұрыстығы толығымен тексеріліп болған соң онда кәсіпорынның мөрі қойылады.

Шот-фактура жүзеге асыру бойынша айналымның өткізілу мерзімінен кем мерзімде берілмеуі керек.

Шот-фактурада салық салынатын айналым жеке әрбір жұмыс, тауар, қызметі бойынша көрсетіледі.

Жүзеге асырылатын тауар, жұмыс, қызметтің қосылған құн салығын есепке алғандағы сомасы Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында жүзеге асырылады, тек қана сыртқы сауда келісімшартының тауарлары, жұмыстары, қызметтері бойынша жүзеге асыру бойынша Қазақстан Республикасының заң актілерімен қарастырылған.

Шот-фактура екі данада жаслады, бірі тауарларды, қызметті, жұмысты алушыға беріледі.

Егер ертерек берілген шот-фактурада өзгерістер немесе қосымшалар енгізу қажеттілігі туындаса, (жабдықтаушыны ауыстыруды көздемейтін, немесе жұмысты, тауарды, қызметті алушыны ауыстыруды көздемейтін, себебі бастапқыда қойылған шот-фактурада қойылғандарды өзгертуді алдын алу мақсатында түзетілген шот-фактура қойылады.

Шот-фактураны рәсімдеу сатып алушыға чекті бақылау-кассалық машинасында жұмысты, тауарды, қызметті қолма-қол есеп айырысқан кезде жүзеге асады.

Шот-фактура жүзеге асыру бойынша айналымды өткізу күнінен кем мерзімді жасалмауы тиіс және басқарушының қолы қойылады, бас бухгалтер, жауапты тұлға шот-фактураны жазып берген қол қояды, сонымен бірге заңды тұлғаның мөрі болуы керек.

Сатып аушыларға төлемдік құжаттар беріледі: шот-фактура, тауарлық – транспорттық үстемелер, атқарылған жұмыстардың актісі. Барлық төлемдік құжаттар заңға сәйкес рәсімделу керек, «Қосылған құнға салығы бойынша есептеуі кезінде шот – фактуралардыі есебінің журналын жүргізудің тәртібін бекіту туралы» Қаулысына сәйкес барлық реквизиттер болуы тиіс.

Шот-фактураны рәсімдеу сатып алушыға чекті бақылау-кассалық машинасында жұмысты, тауарды, қызметті қолма-қол есеп айырысқан кезде жүзеге асады.

Шот-фактура жүзеге асыру бойынша айналымды өткізу күнінен кем мерзімді жасалмауы тиіс және басқарушының қолы қойылады, бас бухгалтер, жауапты тұлға шот-фактураны жазып берген қол қояды.

Шот-фактурада тауарларды (жұмысты, қызметті) жүзеге асыру кезінде бағасы (тариф) қлшеу бірлігіне және ҚҚС, ҚҚС мөлшерлемесін есепке алғандағы тауардың санының барлық құнына көрсетіледі. Шот-фактурада реттік нөмірі көрсетілуі керек. жазылған шоттарға шот-фактуралардың есепке алу журналдары жүргізіледі және ҚҚС есепке алудың сатылым үшін кітап жүргізіледі. Құралған шот-фактуралардың тіркеу сатылым кітабында барлық сомаға бірден  осы шот-фактуралар бойынша барлық тиелген тауарларға жаызылады.

Тауарды алу кезінде сатып алушы  сатып алынатын тауардың сапасын және санын тексеріп алуға міндетті, оның құжаттарын сәйкестігін тексеруі жөн. Алу кезінде стапы алушыдан сенімзаттың болуы міндетті, онда жөндеулер мен қателіктер болмауы керек. Сатып алушы келісімшартта қарастырылған есептеулердің формалары мен тәртібін қадағалаумен тауардың төлемін жүзеге асыруы қажет. Егер тараптардың келісім мен тәртібі, есептеулер формасы анықталмаған болса, ол төлемдік тапсырыс берулермен жасалады.

Төлем қолма-қол және қолма-қол емес есеп айырысу арқылы жүзеге асыра алады. Қолма-қол есеп айырысу кезінде, сатып алушыдан ақшалай қаражат алынған кезде кіріс кассалық ордері жазылып береді. Егер төлем қарызды банк арқылы төлеу арқылы жүзеге асатын болса.

Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысқан кезде қарсылықтар туындауы мүмкін, солайша жабдықтаушылар мен тапсырыс берушелермен де туындауы мүмкін. Сатып алушы ұйымға тауарды алу бойынша өз қарсылықтарын білдіруге құқылы. Претензениясы тауарға болса, ұйымға қойылатын қарсылықтарына акт жаслады, ол растаушы құжаттарды ұсынумен жүзеге асады, жетіспеушілік, брак, бұзылу және т.б. Аса маңызды орын дебиторлық қарызды басқару алады, себебі тікелей  ол ақшалай қаражаттың айналымнан кетуіне алып келеді. Сондықтан, кәсіпорын өзінің дебиторлық қарыздарын басқаруды үйреніп алу керек,  өзінің алатын пайдасын азайтып алмау үшін және қаржылық жоғалтулардың тәуекелділігін азайту үшін. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі үшін арнайы ведомость арналады, онла шот-фактуралар жинастырылады және топшаланыдырылады немесе негізгі құралдардың жүзеге асырылу бойынша басқа да  есептік құжаттары, материалдық емес құралдар, бағалы қағаздар, дайын өнім, ТМҚ және т.б.

1330 шотында сатып алынған мен  қайта сатуға арналаған тауарлардың  қозғалысымен байланысты операциялары  танылады.

«Кадам» ЖШС тауарлардың келіп түсуінің толық және уақытылы  кірістірілуін бағалау төлем сәтінен басталады (немесе акцептіден), жабдықтаушылардан есептеу құжаттары, ал кей кезде тауарлар ертерек түскен кезде – тауардың нақты түскені кезінен басталады.  Осы мақсатпен «Кадам» ЖШс 3310 «Төлем шоты» бойынша аналитикалық есебі ұйымдастырылады. Бұл  есеп регситрле жүргізіледі, сызықтық  (позициондық), ол кезінде операциялардың жазбасының кредиттік сомалары тауарлардың келіп түсуін  білдіреді, жабдыьаушының есептік құжаттарында көрсетілетін дебетке қарсы, бірдей жолдарда (линия). 2.2-кесте 1330 «Тауарлар» шоты бойынша шаруашылық операцияларды көрсетеді.

 

2.2-кесте – 1330 «Тауарлар» шоты бойынша шаруашылық операциялар ЖШС «Кадам»

 

Мазмұны	дебет	кредит	сома тенге
Бастапқы құны бойынша қоймаға кафелдың келіп түсуі	1330	3310	28000
ҚҚС аударылды	1420	3310	3360
Егер кәнәлі тұлға белгілі болса тауарларды есептен	1250	1330	1000
Кестенің соңы
Барк тауарларды жабдықтаушыға қайтару: - жадбдықтаушы шотын төленгеннен кейін - жабдықтаушы шотын төлеуге дейін	1280   3310	1330   1330	1000   30360
ТМҚ өзіндік құнын есептен шығару	1360	1330	27107

 

Қаржылық есептілікті құрастыру алдында «Кадам» ЖШС  тауарлардың инвентаризациясы кезінде жүргізіледі.

«Кадам» ЖШС тауарларды келесі жүзеге асыру үшін сатып алу дүкенде жіберіледі, ол тікелей қоймадан сатып алушыға беріледі және жабдықтау келісімшарты бойынша жүктеледі. «Кадам» ЖШС жүзеге асырылған тауарлардың өзіндік құнының есебін үшін 7010 «Жүзеге асырылған тауарлардың өзіндік құны» шоты бойынша арналған.

Тауарларды жүзеге асыруға байланысты шығындардың есебі               7110 «Жүзеге асырылған тауарлардың шығындары» белсенді шоты  керек. бұл шот сауда және  басқа кәсіпорындар, тауарларды (қызмет пен жұмысты) жүзеге асыру.

Кезеңнің шығыстары есептік кезеңде есептен шығарылады, олар сол кезңде өндірілген және келесі кезеңге жіберілетін.

Есептік кезеңнің соңында шығындар (жыл соңында), 7010, 7110 шоты бойынша есепке алынады, 5610 «Қорытынды пайда (залал)» шотының дебеті бойынша есептен шығарылады, сосын осы шоттар жабылады.

Негізгі және негізгі емес қызметтен алынған табыс «Табыстар» ҚЕХС сәйкес танылады, бұл оның жиынтық табысын құрайды.

Тауарларды сатып алудан табыс, оларды жүзеге асыру бойынша құнының сатып алынған тауарлар, бағасы мен сатылым жеңілдігінің сомасын есепке алынады, сонымен қатар, жеңілдетіп сату (бағалау), келісімшарты (контракт) келісілді.

«Кадам» ЖШС «КЕРАМА» өніміне келесі жеңілдіктер жүйесі пайдаланылады, сату бірегейлігі мен тауар айналымы.

«Кадам» ЖШС тауарларын жүзеге асыру бойынша есеп  2.3 кестеде келтірілген.

 

2.3-кесте – «Кадам» ЖШС тауарларды жүзеге асыру бойынша шығындар есебі

 

Операциялардың мазмұны	Д-т	К-т	Сома тенге
Жүзеге асырылған тауаурлардың өзіндік құны есептен шығарылған	7010	1330	27107
Жүзеге асыру бойынша тауардың өзіндік құны: - өткізу жұмыстарының еңбек ақысы; - әлеуметтік салық есептелген; - әлеуметтік шегерімдер;	7110 7110 7110	3350 3150 3210	12000       60048        540
Кестенің соңы
- жүк тасуға шығындар және жүк жұмыстары, өткізу және маркетинг зерттеу бойынша шығындар	7110	3310	2000

 

Жеңілдіктерді есептеу үшін «Кадам» ЖШС прайс-беті негіз болады. Бағалардағы жеңілдіктері тұтыншының тауар анйналымымнан байланысты боладығ алдыңдағы айы мен бірегей сатып алу көлемінен байланысты болады. Жеңілдікті құрастырушы алдыңдағы айға баланысты болатын жеңілдік жинақтаушы жеңілдік деп аталады. Тауар айналымы бойынша тұтынушы алты классқа бөлінеді. Сатып алушының классы тауар айналымы бойынша бөлінеді. Ал сәйкесінше жинатаушы жеңілдік ай сайын қайта қарастырылады, әр сатып алушы бойынша қайта есептеу арқылы қайта есептеліп отырады (үстеме+шот-фактура).

Жеңілдіктер тек қана алдын ала 100 пайызды төлем кезінде ғана орынды болады немесе келісімшартта көрсетілген тқлем мерзімдеріне сәйкес. Жеңілдіктер «Кадам» ЖШС бағасынан алынады.

«Кадам» ЖШС бірдей келісімдермен байланысты болатын құбылыстар мен келісімшарттың табыстары мен шы,ыстары бір уақытта танылады.

«Кадам» ЖШС табысты бағалауды келісімшартта қатысқан басқа да тұлғанынң келісімне жеткеннен кейін толық түрде жетеді.

Табыстар сатып алушыдан алынған аванстар негізінен танылмайды.

Негізгі қызметтен табыстардың есбі 6010 «Өнімді жүзеге асырудан және қызметті көрсетуден таыбс» шотында жүргізіледі, жыл басынан өсімді қарқынмен жүргізіледі. Есептік кезңнің соңында (жыл соңында )  берілгендер шоттары бойынша қорытынды табысқа (5610 кредит шоты) жазылады және сосын жабылады.

 

2.3 Қорлардың синтетикалық және аналитикалық есебі

 

«Кадам» ЖШС ТМҚ есебі сәйкес 1310 «Шикізат және материалдар» субшотында жүргізіледі, ол келесі жеке түрлері бойынша нысандары шекараландырылады:

• 1310 «Шикізат және материалдар»;
• 1311 «Сатып алынған жартылайфабрикаттар мен құрастырушы бұйымдар»;
• 1312 «Жағармай және отын»;
• 1313 «Тара және таралық материалдары»;
• 1314 «Негізгі құралдардың жөндеуі үшін қажетті қосымша бөліктер»;
• 1315 «Басқа да материалдар»;
• 1317 «Құрылыс материалдары»;
• 1316 «Өндеуге жіберілген материалдар».

Шикізат және негізгі материалдар – бұл өндірістік циклде қатысып, өнімнің негізін құрайтын заттар.

Қосымша материалдар – бұл негізгі материалдарға қосымша қасиет беретін, сапа беретін заттар.

Жағармай – бұл жылу беретін нысан, жылудың көзі болып табылатын зат.

Отын – бұл қозғаушылар үшін нысан.

Сатып алынған жартылайфабрикаттар – бұл басқа кәсіпорындарда  алдын ала өндеуді өткен шикізат және материалдар.

Құрастырушы бөліктер – жаңа өнімді жарықтандыру үшін пайдаланатын және ұйымның басқа кәсіпорындары үшін даярланған жеке тапсырыстар бойынша объектілер.

Тара және таралық материалдары – қоймадағы материалдық құндылықтарды тұрақты сақтауды пайдаланатын нысандар, сонымен қатар, кәсіпорын бойынша және сатып алу  жеткізулері орын алады.

Құрылыс материалдары (цемент, кирпич, шыңы, керамика, асбест және т.б.) – құрылыс кәсіпорындармен пайдаланылатын мамандандырылған еңбек нысандар, құрылыс жіне жөнедеу жұмысытары барысында құрылыс детальдерін дайындау үшін пайдаланады.

Қосымша бөліктер – бұл негізгі құралдардың детальдері мен бөліктерін ауыстыру және жөндеу үшін пайдаланатын өндіріс үрдісіндегі еңбек нысандары.

Қайтарылатын материалдар – бұл үнемделген негізгі және қосымша материалдардың қалдықтары, жағармай, таралық материалдар мен қосымша бөліктер, екінші ретті пайдалануға жарайтын, негізгі тағайындауы бойынша немеес қосымша құрал ретінде пайдаланатындар.

Инвентарь және шаруашылық жабдықтар – бұл өндірістік үрдісте еңбек заты ретінде пайдаланатын заттар, шаруашылық инвентарь немеес персоналды қорғаудың құралдары. Қызметтің мерзімі, (пайдалы қолдану), он екі айдан аз болады. Олардың құрамына әдетте енеді:

• жалпы және тағайындалу пайдаланулар мен құралдар;
• сменалық жабдықтар мен өндірістік пайдалану көп ретті технологиялық тара;
• өндірістік және шаруашылық инвентарь;
• арнайы киім, аранйы аяқ-киім және табиғатты қорғау пайдаланулар;
• төсек пайдалнулары;
• уақытша құрылғылар, үстеме шығындар құрамыа енетін құрылыс – монтаж жұмыстарынң өзіндік құнына енетін шығындар.