Қорлар қозғалысының есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері

Банктің есептік шотынан  ақшаны шешу бойынша операциялар шот иесінің жазбаша тапысрысы бойынша жүзеге асырылады ( ақшалай тағайындау, ақшалай чек, мердігерлер мен жабдықтаушылардың төлемі кезіндегі жазбаша келісімдер), сонымен қатар, саудаласу емес жағдайындағы ақшалай құралдардың іздестіру (арбитраж сотының шешімі бойынша, соты шешімі негізінде, салықтық органарды шешімі).

Бак пен субъекті арасындағы келісімдердің мерзімінің келісімі, есептік шотының қосымшшасының көшіремесі негізінде, әрбір жазбаша хат бойынша растаушы құжаттардың операциялары.

Қаржылық және салықтық бақылау мен аудит саласында «Кадам» ЖШС Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік және қаржылық есебі» туралы заңығ №2 ҚЕҰС, Қазақстан Республикасының басқа да бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы әзірлеген ережелерді негізге ала отырып қызмет етеді.

Тауарлық-материалдық қорлар саласындағы есептік саясаты       ҚЕҰС №2 сәйкес жасалады.

Бухгалтериядағы есептік саясаты оперативтік-бухгалтерлік әдісіне сәйкес жасалады. Қорларға сатып алынған татуарлар, сатылымға арналған және әр бірлігі бойынша бағаланатындар жатады.

Қорлар қаржылы есептілікте әділ құны бойынша  танылады. Қорларды сатып алуға шығындары курстық айырманы есепке аламайды.

Қорларды бағалау оларды есептен шығару кезінде немеес сату кезінде  ФИФо әдісі бойынша анықталады: бірінші түскен – бірінші шығады.

Кезең соңына қорларды бағалау нақты құны бойынша жасалады, сатып алу уақыты бойынша, ал өзіндік құны сатып алынған тауарлардың өзіндік құны ескеріледі, сатып алу уақыты бойынша.

Қорлардың құнын бастапқы танудан кейін баланста бөлшектік бағалар әдісі арқылы анықаталды.

Есеп 1330 «Тауарлар» субшоттары бойынша,  1331 «Тауарлар», және 1332 «Жолдағы тауарлар» шоттарында жүргізіледі.

Тауарлық операциялардың құжаттық рәсімделуіне жалпы талаптар.

Бухгалтерлік есептің бастапқы  құажттандырылуы барлық шаруашылық операцияларын құжаттық рәсімдеу болып табылады, бастапқы, ақиқат есептік ақпараттың материалдық тасушысын  анықтау жолымен жүргізіледі.

Операцияларды құжаттындыру үшін типтік ведомство аралық формалар пайдалану мүмкін, сонымен қатар, өз бетінше әзірленген типтік формалар, міндетті реквизитті құрайтындар және есепте жасалған операциялардыі айқындалуын көрсетеді.

Бастапқы құжаттардың міндетті реквизиттеріне жатады:

              - Құжаттың атауы (форма);

    - Құру күні;

    - Шаруашылық операциялардың мазмұны;

    - Шаруашылық операциялардың өлшеуіштері (сандық және құндық көріністе);

    - Шаруашылық операциялардың орындалуыны жауапты тұлғалар, оның рәсімделуіне жауапты тұлғалар лауазымды тұлғаларыдң атауы;

   -  Жеке қолдары және нақтылап жазу.

«Кадам» ЖШС есептік саясаты салық салу және салық есебі облысында: «Кадам» ЖШС өзінің қызметі барысында  әрекет етуші нормативтік актілер мен жалпы мемлекеттік  есептік саясаттың қатаң түрде  басшылыққа алады.

Соңғы қаржылық нәтиже (пайда мен зиян)  тауарларды сатып алудан қаржылық нәтижеден шығады, басқа мүліктен, «Кадам» ЖШС мүлігі мен жүзеге асырудан тыс операциялардан түскен табысы, осы операциялар бойынша шығындар сомасына азайтылғандар.

Тауарды жүзеге асырудан пайда (зиян) ҚҚС – сыз оны жүзеге асырудан түскен түсімнен және акциздерден оның жүзеге асыру бойынша шығындарының айырмасы ретінде анықталады.

Салық салу мақсатында таураларды сатып алудан немеес оның төлемі бойынша (қолма-қол емес есептеулер – тауарлар үшін құралдардың түсімі (жұмыс, қызмет) банктік мекемелер, ал қолма-қол ақшалай есептеулері кезінде –қоймаға түсімі бойынша), немесе тауарлардың жүктелуі бойынша, сатып алушыға есептеу құжаттарын ұсыну.

«Кадам» ЖШС баланстық  пайдасы өзімен жүзеге асырудан пайда сомасы ретінде анықаталады: тауарлар, негізгі құралдар, басқа да активтер мен жүзеге асырудан тыс операциялардан табыс, жүзеге асырудан тыс табыстан азайтылған жоғалтулар өлшемі.

Есептік кезеңнің баланстық пайда және оның пайдаланылуы баланста жеке көрсетіледі: баланс пассивінде – алынған пайда мен оның аванстық пайдаланылуы, бөлінбеген пайда, ал баланс активінде – нақты алынған залал.

Баланс валютасына тек қана жабылмаған зиян немесе есептік кезеңнің, өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы жатады. Тауарларды жүзеге асырудан пайда ҚҚС есепке алмағанда табыс, акциздерсіз және өнімді жүзеге асрыуға, өндіруге шығындары (жұмыс, қызмет) арасындағы айырма ретінде анықталады

Осылалйша, «Кадам» ЖШС пайдасы ең бастысы тауарларды  жүзеге асырудан пайда болады.

 

2.2 Қорлар бар болуы мен қозғалысының құжаттық рәсімделуі

 

«Кадам» ЖШС құжат айналымы «Бухгалтерлік және қаржылық есептілік туралы» Заңының 7 бабының талаптарына сәйкес орындалады. Осы құжатқа сәйкес «бухгалтерлік құжаттама – өзіне бастапқы құжаттады, бухгалтерлік есеп  регистрлерін, қаржылық және есептік саясатты құрайды».

Бухгалтерлік жазбалар бастапқы құжаттар негізінде жасалады. Бастапқы құжаттар – бұл құбылыс немес операцияның жасалу фактісін рәсмдейтін құжат. Бастапқы  құжат электрондық нұсқада, қағаз түрінде күші бар.

«Кадам» ЖШС құжат айналымы «Бухгалтерлік және қаржылық есеп туралы» заңына сәйкес баптарының талаптарына сәйкес жүргізіледі. Осы құжатқа сәйкес, бухгалтерлік құжаттар өзіне бастапқы құжаттарды, бухгалтерлік есептің регистрлерін, қаржылық есептілікті және есептік саясаттты қамтиды.  Бухгалтерлік жазбалар бастапқы құжаттар негізінде әзірленеді. Бастапқы құжаттар – операцияның орындалуы мен құжаттың жасалу сәтінде ақпараттар. Бастапқы құжаттар электрондық нұсқасында да күші бар, қағаз түрінде жасалған да күші бар.

Материалдық жауапты тұлға «Кадам» ЖШС қоймасындағы ақшалай құралдардың есебін жүргізуді жүзеге асыратын тұлға кассир, оның қызметіне жататындар:

- кіріс және шығыс ордерлерін рәсімдеудің дұрыстығын тексеру, қолдардың бар болуы мен шыңдығын, қосымшалардың, ордерде аталған  барлық құжаттарға;

-   ақшалай құралдарды беру және қабылдау;

-   қойма кітабына қоймалық операцияларды тіркеу;

-   банкке қолма-қол ақшаны тапсыру.

Барлығына мәлім болғандай әрбір кәсіпорындағы ең басты жүзеге асырылатын тиімділіктің кепілі  бұл кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің шараушылық бөлімдердің өзара тиімді  әрекет етуі, бұл нақты жоспарланған, жақсы жұмыс жасайтын басқару жүйесі,  бұл жалпы басшылықты қажетті, уақытылы, толық және ақиқат экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады, бұны тек қана жақсы жүзеге асырылатын бухгалтерлік есеп береді.

Осылайша, бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен басқарудан тікелей түрде басшылықтың қабылдайтын басқарушылық шешімдердің сапасы байланысты болады.

Қоймаға материалдарды тапсырған кезде, материалдық – жауапты тұлға (қойманың меңгерушісі) жабдықтаушының құжаттарына сәйкес түскен материалдарлың саны мен сапасыныі сәйкестігін тексереді. Олардың бірі жіберілген жүктің санын көрсетеді (спецификация, өлшемдер, үстемелер), басқа сапалары (сертификаттар, куәліктер және т.б.).

Келіп түскен материалдардың жабдықтаушының құжаттарына толық сәйкестігі кезінде материалдық-жауапты тұлға «кіріс ордері» (форма 3-3) жазып береді. Сонымен қатар, жабдықтаушыдан немесе өндеуден келіп түскен материалдардың есебі үшін де кірісі  ордері пайдаланылады. Қорлардың келіп түскен күні қоймаға келіп түскенде кіріс  ордері бір дана материалды-жауапты тұлға дайындайды.

«Кадам» ЖШС тауарлардың есебі қоймалық есептің ұйымдастырылуы мен жағдайымен тығыз байланысты болады.

Қоймалық шарушалықты ұйымдастырудың шарттарының бірі болып табылады:

- тауарларды ашық сақтау үшін арналған жабдықталған алаңдардыі немес қоймалық ғимараттарлың болуы;

- тауарларды секциялар бойынша  орналастыру, ал ішінде – жеке  топтары немесе түрлері бойынша бөлі;

- сақтау орындарын қажетті өлшеуіш құралдармен, өлшеуіш құбырлармен және  өлшеуіш таралармен жабдықтап қою.

Қоймаға келіп түскен материалдар материалдардың жабдықтаушының құжаттарына толық сәйкестігі кезінде материалдық-жауапты тұлға «кіріс ордері» (форма 3-3) жазып береді. Сонымен қатар, жабдықтаушыдан немесе өндеуден келіп түскен материалдардың есебі үшін де кірісі  ордері пайдаланылады. Қорлардың келіп түскен күні қоймаға келіп түскенде кіріс  ордері бір дана материалды-жауапты тұлға дайындайды.

Тауарларды қоймада секциялар бойынша бөлу, жеке түрлері мен типоөлшемдер (шатбель, стеллаж, сөрелерде және т.б.) тез қабылдауды, жіберуді және бар болуын қамтамасыз ету керек. әр түрінің сақталуы  орнына байланысты сол жерде орналасқан тауардың мәліметтері бар жапсырма орналасады. Бірдей тауарларды әртүрлі қоймаларда сақталуына жол бермеу керек.

Жүзеге асырылатын пайдаланатын тауарлардың мәнді түрі кезінде аса маңызды сәті бұл ұйымдатсыруда олардың бірдей және құндылықтарының дұрыс көрсетуді ұйымдастыру керек. оның өлшемдерін, сорт, маркаларын және т.б. барлық кіріс, шығыс ордерлерін, және тауарлар, материалдардың қозғалысын көрсететін басқа да құжаттарды болуы керек. бұл бастапқы ақпаратты компбютерлік өндеу кезінде барлық құжаттарда белгілі бір сандарды білдіру керек.

Осы мақстапен оларда номенклатураны көрсететін номенкалтура нқмірін көрсететін материалдық құндылықтардың номенклатурасы пайдаланылады.

Номенклатура – дегеніміз материалдардың атауалараның бекітілген жүйелендірілген тізімі (тауарлардың ) және өлшем бірліктері, шарауашылық субъектілермен пайдаланылантын. Номенклатурада  әрбір материалдың маркасы, сорты және өлшеміне байлнаысты шартты нөмірі (саны), номенклатуралық нөмірі беріледі, ол міндетті – материалдардың (тауарлардың) қозғалысының есебі бойынша барлық құжаттарда көрсетіледі.

Әрбір тауарлардың тобы топшаларға – есептік топтарға бөлінеді.

Ревизия қоймада жетіспеушілікті немесе артықшылықты тапқан кезде оның сомасын және оның пайда болу жағдайларын баяндайды.

Қоймалық кітапты автотаматтандырылған жүргізуі кезінде бағдарламалық құралдардың жұмысының дұрыстығын тексеруі жүзеге асырулы керек. қоймалық құжаттардың өнделу жүзеге асырылу тиіс.

Инвентаризация бухгалтерлік есеп мәліметтерінің дұрыстылығын қамтамасыз етеді, бухгалтерлік баланстың барлық баптары бойынша және кәсіпорын есептілігі бойынша баптарды нақтылығын қамтамасыз етеді.

Сондықтан кәсіпорын қызмет түрі мен ұйымдастырушылық – құқықтық формасына байланыссыз міндетті түрде «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңынан сәйкес қаржылық есептілікті құру алдында материалдық ресурстардың барлық толығымен инвентаризацияны жүзеге асыру керек.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын нақты көрсету үшін оның ақша құралдраы мен  есептеулерінің инвентаризацияын жүзеге асыру керек.

Қаржылық жағдайды нақты анықтау үшін оның ақша құралдраы мен  есептеулерінің инвентаризацияын жүзеге асыруының алатын орны аса маңызды.

«Кадам»  ЖШС жүргізудің тәртібі ережелерге сәйкес жүргізіледіү инвентаризацияның басына барлық кіріс және шығыс ордерлері бухгалтерияға тапсырылыды. Инвентаризацияның басын тексеріледі:

- кассирде қоймалық операцияны  жүргізудің ережелерінің бар  болуын;

- бұл орын ақшалай  құралдарды және бағалы құнды  қағаздарды сақтауға лайық па  екендігін;

- кассир міндетін атқарушы  тұлғамен толық материалдық жауапкершілік туралы келісмішарт жасалды ма екендігін.

Инвентаризация кезінде қоймада бар болатын барлық ақшалай құраладардың қайта есептеледі. Нақты бар болған ақшалай құралдар мен  басқа құндылықтарын есепке алған кезде, қоймада есепке қолма-қол ақша алынады , құнды қағаздар жәнеақшалай құжаттар (пошталық маркалар, мемлекеттік баж маркасы, вексельдік марка, демалыс орындарына жолдамалар және санаторийлер, авиабилеттер және т.б.).

Нақты бар болған ақшалай құралдар мен  басқа құндылықтарын бар болуын тексеру үшін қатаң есептілік бланктер бойынша жүргізіледі (мысалы, акциялар бойынша: атаулы және талап берушіге, артықшылығы бар немесе жай), бланктердің бастапқы және соңғы номерлерін есепке алғанда, сонымен қатар, әрбір сақтау орын мен материалдық жауапты тұлғаның.

Банктік есептік шоттарда (ағымдық), валюталық және арнайы шоттардағы ақшалай құралдардың инвентаризациясы қалған соманың қалдықтарын тексеру арқылы жасалыд, сәйкесінше шоттарда бар ақшалай құралдар, кәсіпорынның бухгалтериясының мәліметтері негізінде. Банктің көшіремелері негізінде жүзеге асырылады.

Топашада тауардар түрлері, марка, сорты бойынша  және өлшемдері бойынша бөлінеді.

Номенклатураның болуы міндетті болады.

«Кадам» ЖШс тауарлар әртүрлі жабдықтаушылардан келіп түсуі мүмкін, келісімшарт негізінде, онда жабдықтаушылардың құқықтары мен міндеттері, сатып алушылардың құқықтары мен міндеттері жазылады.

Шот-фактура екі данада жазылады. Бірінші жабдықтаушыға беріледі, екінші сатып алушаға беріледі.