Қорлар қозғалысының есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері

 

Кәсіпорын ақырындап автоматтандырылған есеп жүйесіне көшіп жатыр, кәсіпорын 1С:Бухгалтерия бағдарламасыа көшіп жатыр.

Онда бухгалтерлік есепте автоматты түрде кәсіпорынның барлық шаруашылық операциялары көрінеді, олар басқа жүйешіктерде тіркеледі, бухгалтерлік есептілікті қалыптастырудың жоғары деңгейі қамтамасыз етіледі.

Бірнеше заңды тұлғалар үшін бухгалтерлік есепті бірегей ақпараттық базада жүргізу талап етіледі.

Бұл келесі жағдайда ыңғайлы болады: осы ұйымдардың шаруашылық қызметі өздері арасында тығыз байланысты болған кезде: осымен бірге, ағымдағы жұмыста тауарлардың, контрагенттердің (іскери серіктестер), жұмыскерлердің, меншікті қоймалардың және т.б.  жалпы тізімін пайдалануға болады, ал міндетті есептілікті жеке түрде қалыптастыру.

«Кадам» ЖШС ұйымдастырушылық құрылым сапа менеджмент жүйесінің ішкі аудит жүйесі жұмыс жасайды.

Сапа менеджмент жүйесінің мамандарының қызметіне енеді: сапа менеджмент жүйесінің ішкі аудит жүйесін өткізу мен жоспарлауға жоғары талаптар мен жауапкершілік; сапаны қамтамасыз ету саласындағы кәсіпорынның белгілі бір қызмет түрін  жүзеге асыруда құралдар мен әдістерді бекітетін нормативтік құжаттарды қатаң сақтау; ішкі аудиттің нәтижелерін рәсімдеудегі дұрыс құжаттаныдыру; ішкі аудит сұрақтары бойынша жазбаларды сақтау мен жүргізу тәртібі; үрдістң жақсартудың  мүмкіндігін аудиті үрдісінде анықтау; оны неғұрлым тиімді және нәтижелі ету.

Ішкі бақылау жүйесін бағалау кезінде аудитор аудиторлық дәлелдемелерді жеткілікті түрде жинастыру қажет, ол осы жүйенің тиімділігі туралы пікірді алуға септігін тигізеді және шешім қабылдауға септігін тигізеді, қай кезде өзіне сене алмайтындығын туралы шешімді қабылдаған кезде. Осылайша, ішкі бақылау жұйесін бағалаудың негізгі мақсаты аудиторлық процедуралы көлемі, түрлері, уақытын анықтау үшін негіз құруға қажет болады.

Сонымен бірге тағы да бір мақсатты анықтауға болады, ол аудитормен аудиторлық ішкі бақылау жүйесін сақтаған кезде – оны жетілдіру бойынша конструктивті ұсыныстарды әзірлеген кезде болады.

2010-2011 жылғы «Кадам» ЖШС қаржы-шаруашылық  қызметін бағалай отыра келесі  қорытындыларды жасауға болады:

Жүзеге асырудан табыс 334022,6 мың теңгені құрады және 2010 жылмен салыстырғанда 22,6 пайызға өсті. Осымен бірге «Кадам» ЖШС өнімінің өзіндік құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 22,9 пайызға өсті, немесе ақшалай көріністе ол 54282,3 мың теңгені құрады. 2011 жылы жалпы пайда 2010 жылмен салыстырғанда 20,6 пайызға өсті және 2011 жылы 43328,9 мың теңгені өқрады. Салық салуға дейінгі пайда (залал) 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 17,5 пайызға өсті және 2011 жылы 19190,8 мың теңгені құрады. Салық салудан кейінгі пайда (залал) 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 17,5 пайызға өсті және 2011 жылы 13433,56 мың теңгені құрады.

Шығындарға келетін болсақ, келітірлген кестеге сәйкес, әкімшілік шығындар 2010 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда 23,8 пайызға өсті және 2011 жылы 19666,1 мың теңгені құрады.

Қызметкерлердің орташа тізімдік саны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда өзгерді және 4 адамға қысқарды. Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 70,6 пайызға өсті және 2011 жылы 1426,2 мың теңгені құрады. Қысқамерзімдік актвитердің орташа жылдық құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 51,1 пайызға өсті және 2011 жылы 22205,4 мың теңгені құрады.

Еңбек өнімділігі 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда жүзеге асырудан табыстың жоғарлауын байланысты 74,2 пайызға  өсті және             2011 жылы 22205,4 мың теңгені құрады.

2011 жылы қор қайтарымдылығының  жоғарлауы байқалады 2010 жылмен салыстырғанда 0,13 теңгеге немесе 1,7 пайызға өсті. Жоғарлау негізгі құралдарды орташа жылдық құнының өсуіне байланысты болды. Қор қамтамасыз етілуі 2011 жылы жоғарлады және 31 мың теңгені құрады. Рентабельділік өзгеріссіз қалды және 0,5 пайзды құрады.

 

2.2-кесте – 2010-2011 жылға «Кадам»  ЖШС активтердің серпіні, құрылымы  және талдауы

 

Баланс активтерінің баптары	2010 жылы		2011 жылы		Ауытқу, +;-, мың теңге	Жыл ішіндегі өзгерістер
	мың теңге	қорытындыға %	мың теңге	Қорытынды-ға  %		Құрылымдық қозғалыс-тар, %	Өсім темп-тері,%
Ақша құралдары және оның эквиваленттері	3651,80	12.43	7441,20	16,76	3789.4	+4,33	203,8
Қысқамерзімді дебиторлық қарыз	1075,60	3,66	2290,6	5,16	1215,0	+1,5	212,9
Қорлар	24653,40	48,88	34679.00	78,08	10025,6	+29,2	140,7
Қысқамерзімді активтердің қорытындысы	29380,80	100	44410.80	100	15030,0	-	151,2

 

Кестенің мәліметтерін қарайтын болса, серіктестіктің қысқмерзімді активтерінің саны жыл ішінде 15030,0 мың теңгеге немесе 51,2 % өскенін байқаймыз. Осымен бірге ақшалай қаражаттардың өлшемі жыл ішінде       3789,4 мың теңгеге жоғарлады, қорлардың құны 10025,6 мың теңгеге немесе 40,7 % жоғарлады.

Қысқамерзімді дебиторлық қарыздың өсімі байқалды, 1215,0 мың теңгеге немеес 112,9% жоғарлады.

Серіктестіктің қысқамерзімді активтердің құрылымында неғұрлым үлкен үлестік салмақты қорлар мен ақша құралдары алып жатыр. Олардың үлесіне барлық айналым активтердің 30,7 % тиесілі болады. 2010 жылы қорлардың үлестік салмағы қысқамерзімді активтердің ішінде 48,88 % құрады, есептік жыл ішінде ол жоғарлады - 29,2 пунктқа және 78,08 % құрады.

Талданатын кезең ішіндегі қысқамерзімдік дебиторлық қарыздың үлесі барлық қысқамерзімдік активтердің ішінде 3,66 % - дан 5,16 %- ға дейін жоғарлады, яғни, 1,5 пунктқа. Бұл серіктестіктің қызметі ішінде негативті жағдай болып табылады,  себебі, шаруашылық айналымнан меншікті құралдардың шығуы қысқамерзімдік активтердің айналым жылдамдығына әсер етеді, сонымен қатар олардың ұтқырлығына әсер етеді.

Жалпы «Кадам» ЖШС үшін 2010-2011 жылының қаржы-шаруашылық қызметі кәсіпорын жеткілікті түрде рентабедьді болғанын көрсетеді.

       Кәсіпорынның жарғысында  серіктестіктің құқықтары мен жауапкершілігі, сонымен қатар, мүлігі, оның қалыптасуының тәртібі мен қайнар көзі, таза табысты бөлу, еңбек төлемі мен ұйымдастыру, басқару мен құрылтайшылардың құқықтары, «Кадам» ЖШС қызметінің тоқталыуы туралы жазылған. 2.1- суретінде «Кадам» ЖШС кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы егжей-тегжейлі көрсетілген.

 

 

2.1-сурет – «Кадам» ЖШС ұйымдастырушылық құрылымы

 

«Кадам» ЖШС бухгалтерлік есеп бухгалтермен жүзеге асырылады. Бухгалтерияның қызметі «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіклік туралы» заңымен анықталады, кәсіпорынның Есептік саясатымен анықталады.

«Кадам» ЖШС бухгалтериясының міндеті қаржылық жағдай туралы дұрыс дәне толық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады, қызметтің нәтижесі мен кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы өзгерістер мен нәтижелер, басқару мен оперативтік басшылық ету үшін қажетті барлық ақпаратпен қаматамасыз ету. Бухгалтерия өз бетінше бухгалтерлік жұмыстың формасын бекітеді. Есептік саясатты қалыптастыралы, операциялар мен құблыыстардың бақылау тәртібіні  әзірлейді, сонымен қатар бухгелтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да ақпаратты қабылдайды.

«Кадам» ЖШС бухгалтериясының жұмыысна  кәсіпорынның  барлық материалдық құндылықтары мен құралдарының есебі мен шығып қалуын, келіп түсуінің есебін ұйымдастыру жатады, сонымем қатар, раймоналды пайдалану мен эксплуатация барлық кіріс және шығыс құжаттарын дұрыс рәсімдеу, дайын өнімді сату ен байланысты тапсырыс берушілер мен жабыдқтаушылармен қаржылық есептеулерді жүргізеді, қажетті шикізат, жағармай, материалдарды сатып алумен байланысты операцияларды жүргізеді, осы бөлімнің міндетіне сонымен қатар несиені алу жатады, уақытылы қарызды қайтару, мемлекеттік бюджетпен өзара қарым қатынас.

2.2-суретінде «Кадам» ЖШС кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы айқын түрде көрсетілген.

 

2.2-сурет – «Кадам» ЖШС ішкі және сыртқы ортасы

 

Бас бухгалтер – есеп пен есептілікті ұйымдастыруды қамтамасыз етеді, материалдық, еңбек және қардылық ресурстарын рационалды пайдалануға бақылау, фирманың меншігін сақталуын жүзеге асырады.

Өзінің жұмысы барысында Қазақстан Республикасының заңын, Кәсіпорынның жарғысынн, басшылықтың бұйрығын есепке алады. Ай сайынғы балансты құрайы және  бекітілген мерзімде қаржылық қызметі туралы басқару органдарына тапсырады.

Филилал директоры – тауарлық қорлардың сақталуы бойынша бақылау жүргізеді, саудаға жауап береді, тауардың сатып алуына, оның жүзеге асырылуын, жабдықтаушылармен байланысыты орнату,  сауда қызметкерін бақылайды.

Бухгалтерия – бастапқы құжаттардың жинақталуына жауап береді, материалдық-жауапты тұлғалардан есеп, бухгалетрлік есеп шотына барлық жүзеге асыралытн операциялардың  көрінуі мен бақылауын жүзеге асарады, кәсіпорын туралы оперативтік ақпаратты ұсынады  және ай ішіндегі ыжлға дейңнгң қаржылық нәтижесі туралы ақпаратты береді.

Шаруашылық операциялардың көпшілігі арасында кәсіпорынның көтерме саудасында тауарлық операциялардың есебі неғұрлым еңбек сыйымды болады. Компания өзінің «Іскерлік этиканың корпоративтік этикасына» ие, ол компанияның жауапкершілігі мен міндеттерін,  құқықтарын анықтайды, марапттау шаралары, өндіріп алулар, ҚР еңбек кодексіне сәйкес басқа да еңбек қатынастары.

Материалдық жауапты тұлға «Кадам» ЖШС қоймасындағы ақшалай құралдардың есебін жүргізуді жүзеге асыратын тұлға кассир, оның қызметіне жататындар:

- кіріс және шығыс ордерлерін рәсімдеудің дұрыстығын тексеру, қолдардың бар болуы мен шыңдығын, қосымшалардың, ордерде аталған  барлық құжаттарға;

-   ақшалай құралдарды беру және қабылдау;

-   қойма кітабына қоймалық операцияларды тіркеу;

-   банкке қолма-қол ақшаны тапсыру.

Барлығына мәлім болғандай әрбір кәсіпорындағы ең басты жүзеге асырылатын тиімділіктің кепілі  бұл кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің шараушылық бөлімдердің өзара тиімді  әрекет етуі, бұл нақты жоспарланған, жақсы жұмыс жасайтын басқару жүйесі,  бұл жалпы басшылықты қажетті, уақытылы, толық және ақиқат экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады, бұны тек қана жақсы жүзеге асырылатын бухгалтерлік есеп береді.

Осылайша, бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен басқарудан тікелей түрде басшылықтың қабылдайтын басқарушылық шешімдердің сапасы байланысты болады.

Директордың орынбасары тікелей директорға бағынады және нақты түрде кәсіпорынны, қызметіңн оперативтік деңгейде басқарады. Ол барлық бөлімдердің қызметін бақылайды. Сонымен қатар оның компетенциясында қаржылық ағымдардың сұрақтары да бар.

Тауарларды сатып алу және сату сияқты сұрақтарды қарастыру жалпы кәсіпорынның директорының жетекшілігінің қол астында жүргізеді. Директор орынбасарының қол астында бөлімдердің бастықтары, олар өз кезегінде сатып алулар бойынша менеджерлерге, сапа бойынша менеджерлерге, өткізу бойынша менеджерлерге тапсырма береді. Менеджерлердің компетенциясына тауарлық – материалдық құндылықтарды сатып алу сияқты сұрақтары енеді және дайын өнімді өткізу болып табылады.

«Кадам» ЖШС артықшылығы жатады директордың орынбасарының сұраныс туралы ақпарат пен өткізу сфераларының сұрақтарына жауап беруі, бұл оған нарықтағы өзгерістерге тез жауап беруге мүмкіндік береді.

Сатып алулар мен өткізу келемі қызметтерді қарастырады: жабдықтаушыларды іздестіру, тұрақты байланыстарды ұстау, көлік мәселелері, тауарларды қайтару, қоймадағы тауарлық қорлардың бар болуын қадағалау, сатып алушыларды іздестіру, жаранамалық саясат, тапсырыстарды жинақтау, жүктеу, жетікізіп беру және т.б.

«Кадам» ЖШС салықтарды төлегеннен кейін және Қазақстан Республикасының басқа да қарастырылған міндетті төлемдерін төлегеннен кейін  қалатын таза табыс оның толық басқаруына енеді, серіктестік өзінің таза табысының пайдалану бағытыны өзі белгілейді. Таза табыс есебінен резервтік капитал құрылады,  оның көлемі құрылтайшылары мен заңмен белгілеген тәртіпте құрылады.

Резервтік капиталдың құрылуы ай сайынғы есептеулер арқылы жүзеге асырылады, оның көлемі максималды сомаға дейін жеткенге дейін толықтырылады. Резервтік капиталға енгізгеннен кейін таза табыстың қалған бөлігі серіктестік өзі пайдалануға құқығы бар. Серіктестіктің құралдары ен мүлкі оның тікелей қол астында болады және тартып алу тек қана соттың шешіммен жүргізіледі.

Кәсіпорынның ақшалай құралдары қоймада қолма-қол ақша түрінде болады,  ақшалай құжаттар, банктік шоттарда, аккредитивте берілген ерекше ашық шоттарда болады.

Қолма-қол емес ақша есептеулерін жүзеге асыру үшін және уақытша ақшаны сақтау үшін субъектілер ағымдағы шоттарды ашады, корреспонденттік шоттарлыі және басқа да (валюталық) шоттарды ашады, олардың қызметінің түрі мен  сипатына байланысты ашады. Банк есептеу шотына номерді иелендіреді, ол субъектіге хабарланады.

Ақшаны қабылдау мен беру және қолма–қол емес есептеулер арнай формалы құжаттарының негізінде жүзеге асырылады, олармен бекітілген. Олардың ішінде неғұрлым таралғаны: қолма–қол салымдарды беру туралы хабарлау, чек (ақшалай), төлемдік тапсыру, есептік чек, төлемдік талаптар – тапсырыстар.