Туристская анимация

Дефицит кадр0в будет в0сп0лнен за счет с0здания пр0ектных 4-х высших г0стиничных шк0л (ESHA), реализуемых Евр0пейским с0юз0м п0 пр0грамме өнімдерінің тартымдылығына байланысты. Бағасы да, нарықтағы өтімділігі және жылдам таралуы да соған байланысты.

Өнімнің экономикалық категория ретінде терең мазмұны бар, бірақ осы уақытқа дейін жалпы қабылданған анықтамасы жоқ. АҚШ – тың Солтүстік – Батыс университетінің маркетинг профессоры, Американың маркетинг ассоциациясының белсенді мүшесі Ф. Котлер мынадай анықтама береді: "Өнім - өзіне тарту, алу, пайдалану және қолдану мақсатымен нарыққа ұсынылатын және адамның ынтасы мен керегін өтей алатын қандай да болмасын зат". Өнім физикалық объектілер, көрсетілетін қызметтер, ой – пікір және тағы басқалар бола алады.

Туризмде өнім болатыны көрсетілетін кешенді қызмет, яғни бір пакетте туристерге сатылатын қызметтер жиынтығы. Өндірушілерге қарағанда, туристер туристік өнімді кең түрде ұғынады. Туристік сапарға шыққанда, адамдар өзіне көрсетілетін қызметтерден басқа да ерекшеліктерді іздестіреді. Біреулері ұзақ демалысқа шығып, курортқа барып демалып, денсаулығын түзеп қайтса, басқалары командировкаға барып, іскерлік келіссөздер жүргізіп, шартты келісімдер жасайды. Демек, туристер туристік өнімдерге мұқтаж емес, олар жаңа сезімге, қызық оқиғаларға мұқтаж немесе өзінің бизнесін ұлғайтуға мүдделі.

Атақты ағылшын туризмологы В. Мидлтонның анықтамасы бойынша, кешенді туристік өнім дегеніміз "сезілетін және сезінбейтін компонентті пакеттер, оның құрамы туристік орталықтағы адамдардың іс - әрекеттерімен анықталады. Алған әсерлерінің бағасы ретінде пакетті туристер қабылдайды".

Туристік өнім құрамы жағынан үш бөлімге бөлінеді:

- тур;

- қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер;

- тауарлар.

Тур дегеніміз тұтынушыға біртұтас таратылатын және туроператордың еңбегімен өңдірілген, белгілі бір маршрутқа және мерзімге арналған бірінші туристік өнімнің бірлігі.

Турдың құрамы келесідей болады: туристік пакет және маршрутта көрсетілетін қызметтер кешені.

Туристік пакетті туроператорлар ұсынады және маршрутта міндетті түрде көрсетілетін қызметтерден тұрады:

– туристерді көлікпен демалыс орнына апару және алып келу;

– трансфер;

– орналастыру және тамақтандыру;

– міндетті түрдегі экскурсиялық және мәдени бағдарламалар.

Туристік өнімнің туристік пакеттен айырмашылығы – нақтылы міндетті жағдайы. Төрт базалық элементтен тұратын туристік пакетті сатып алып, турист туроператордан едәуір жеңілдікпен басқа да фирманың туристік өнімін алады, туроператордан оны басқа да кызметтер арқылы кеңейтуін сұрай алады немесе оны демалыс орнында өзі де жасай алады.

Туроператор туризмде маңызды роль атқарады. Өйткені ол әр түрлі қызметтерді (көлік, туристерді орналастыру, тамақтандыру, көңіл көтеру бір турпакетке жинап турөнімді шығарады; оны турагент арқылы таратады) [8].

Турагент – туроператордың туристік өнімін іске асыратын, туристік нарықта жұмыс істейтін таратушы. Туроператордан турагенттің айырмашылығы – турагент турдың сапасына жауапты емес.

Туристік өнімнің туристік пакеттен айырмашылығы – туристік пакет туристік өнімнің бір бөлігі.

Туристік өнім элементтері бойынша туристің шығынын келесідей бөлуге болады:

-    тур - 50%;

-    қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер – 30%;

-    тауарлар - 20%.

Қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер дегеніміз – бұл жолдамада көрсетілмеген, бірақ, туристерге қажет болса, солардың тілегі бойынша көрсетілетін қызметтер. Бұл қызметтер жолдаманың негізгі бағасына кірмейді. Оған жататындар: резервтік орындар, валюта айырбастау, туристік қызмет көрсету, прокат, телефон, қоғамдық көлік, пошта, тауарлар сақтау орны және тағы басқалар. Қосымша қызметтерді туристер бөлекше өз ақшасына алуы керек.

Тауарлар дегеніміз туристік өнімнің арнайы бөлігі, оған жататындар: туристік карталар және қаланың жоспары, сувенирлер, буклеттер, сондай – ақ туристің тұрғылықты елдегі дефицит тауарлар және тағы басқалар.

Туристік индустрияда өндірілетін туристік өнім екі әдіспен бағалануы мүмкін:

-    барлық өндірістің шығынының жинағы есебінде;

-    туристердің барлық шығынының жинағы немесе туризмнен түскен кіріс есебінде.

Қандайда бір әдіспен бағаланса да, сөз туристік индустрияда өндірілетін туристік өнімдердің жалпы табысы жөнінде болып отыр.

Өзінің арналуына қарай туристік қызметтер мен тауарларды үш топқа біріктіруге болады: көлік қызметі; туристердің туристік аудандарда болуымен байланысты қызметтер мен тауарлар (рекреациялық ресурстар, түнеу, тамақтану және тағы басқалар); бір реттік қызмет пен тауарлар (көңіл көтеру, спорт қызметтері, сувенирлер жөне тағы басқалар). Әрбір туристік кызметтер мен тауарлар тобы тағы да түрлерге жіктеледі. Мысалы, көлік қызметтері көліктің түріне және комфорттылығына қарай жіктеледі [9].

Туристік сұраныс және ұсыныс туристік құрылыстың экономикалық элементі болып туристік нарықты, яғни туристік қызмет пен тауарларды тарату сферасын кұрайды.

Туристік нарықтың өзінше ерекшеліктері бар. Егер дүниежүзілік нарықта тауарлардың бағасына экспорт шығыны кірсе, туристік қызметтердің бағасына туристердің көлікке шығыны кіреді. Негізгі туристік нарықтың басқа нарықтардан айырмашылығы, міне, осында.

1.2 Қазіргі кезеңдегі туристік қызметтің құрылымы мен әлеуметтік экономкалық маңыздылығы

Туризм, туристік қызмет, туристік сала көптеген ерекшеліктерге ие. Туризм бір уақытта экономикалық, әлеуметтік, саяси, қоғамдық және басқа  функцияларды орындайды. Ұлттық жіктеу бойынша туризм мына түрлерге бөлінеді: ікші, кіру, шығу, әлеуметтік және әуесқойлық; әр түр өз ішінде келесідей бөлінеді: танымдық, кәсіби-іскерлік, сауықтандыру, спорттық, экстремалды, экологиялық, шоп-туризм, пір тұтушылық, гастрономикалық және т.б. Ол тағы да әлеуметтік құрам, топтағы қатысушылар саны, маршрут, көлік құралдарын қолдану бойынша жіктеледі. Туризмнің жіктелуі оның түрлерінің көпқырлы екенін көрсетеді.

Туризм сауықтандыру, танымдық, кәсіби-іскерлік, спроттық, діни және де басқа мақсатпен Қазақстан Республикасының (ҚР), шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ тұлғалардың тұрақты мекен жайынан уақытша саяхаттау болып сипатталады; туристік қызмет  туристік саяхатты ұйымдастырудағы туроператорлардың және турагенттердің қызметі болып сипатталады. Туристік қызмет өз мәнінде сауда-делдалдық операцияның ерекше түрі болып табылады. Мұнда саяхат ұйымдастырушы – туроператор туристік қызметтің субъектісі ретінде туристік қызметтерді (орналасу, тамақтаны, экскурсиялық және көліктік қызмет және т.б.) бір пакетке қалыптастырады [10].

Туроператормен қалыптастырылған, халықаралық ережелермен бекітілген туристік қызеттерді тек қана турагент үйлестіреді, өйткені туроператор мен турагенттің міндеттері мен құқықтары қатаң бөлінген.

Туристік өнім – «бұл туристке үйлестіру үшін қажет турға құқық». Туристік өнімнің ерекшелігі - тұтынушы үшін оның шөгіп қалмауы, өйткені ол «тез бұзылатын» өнім, оны жинап сақтауға болмайды. Құрылған бетте тікелей үйлестірілуі қажет. Одан басқа, туристік өнімнің қалыптастырудағы өзіндік спецификалық технологиясы бар.

Туризм ішкі экономиканың маңызды сегменті бола тұра, «көрінбейтін» экпорт спецификасына ие. Өнімдері тұтынушыға жеткізілетін шаруашылықтың басқа салаларынан туризмнің айырмашылығы рекреациялық ресурстар жинақталған орындарға (демалу, күш жинау үшін қажет орындарға) адамдарды тартуында. Туризмнің көрінер ерекшелігі – халық шаруашылығының басқа салалары: көлік, сауда, байланыс, ауылшаруашылықтың дамуына ықпал ететін оның ауқымды әсері.

Туризмнің инфрақұрылымы – жолдың, байланыс құралдарының және туристердің туристік ресурстарға дұрыс енуін қамтамасыз ететін инженерлік және коммуникациялық желілердің  құрылыс кешені. 

Туризм индустриясы – мейманханалар, көлік құралдар, қоғамдық тамақтану орындар, ойын-сауық, танырлық, іскерлік, сауықтандыру, туроператор және турагенттер қызметін іске асыратын объектілер, және де гид-аудармашылар қызметі мен экскурсиялық қызметті ұйымдастыратын мекемелер  жиынтығы.

Одан басқа, туризм ХХ гасырдың феномены ретінде қоғамдық миссияны атқарады, яғни елдің демалысын және сауықтандыруын қамтамасыз етеді. Туризм адам құндылығына, мәдени мұраға, рухани сауықтандыруға, коммуникация құралдарына, адам арасындағы қарым-қатынасқа ықпал ете алатын құрал болып табылады [11].

Экономика мен турзм бір-бірімен тығыз әрекетте. Экономиканың туризмге әсері ерекшеленеді және керісінше – туризмнің жалпы экономикаға әсерімен ерекшеленеді.

Жалпы экономикалық факторлар туризмге оң және теріс әсер етуі мүмкін. Туризмге оң әсер етуші факторлар мыналар:

-      нақты кірістің артуы;

-      кірісті неғұрлым тең бөлу;

-      валютаның қалыпты жағдайда болуы;

Туризмге теріс әсер етуші факторлар:

   экономикалық тығырықты жағдай;

   өндірістің құлдырауы (жұмыссыздықтың артуы, еңбекақының қысқаруы, уақытша жұмыс);

   валютаның тұрақсыз жағдайда болуы.

Нақты крістң көлемі туристік қызметтің сұрынасына әсер етеді. Нақты кіріс өскенде тұтынушылардың қолында көп қаржы болады. Егер ақша өмір сүру жағдайынан көп болса, онда  саяхатқа деген сұраныс артады.

Кірісті бөлу де туризмге әсер етеді. Кіріс тең бөлінген сайын онда көп адамдар саяхатқа шыға алатын болады. Осы өзара байланысты ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың басында-ақ аңғарған болатын [12].

Валютаның тұрақтылығы – туризм жүйесіндегі маңызды факторлардың бірі. Егер доллар курсы жоғары болса онда ол көп доллар сатып алуға мүмкіндік бермейді, немесе керісінше. Бұл жағдайда валютаны демалуға жұмсайды біздің еліміздің тұрғындарының АҚШ баруы қымбат болса, олардың біздің елімізге келуі тиімді болады. Айырбасту курсының өзгеруі  бірге қызмет бағасының айырмашылығы өзгеріп отырады.

Экономиканың туризмге әсерінен гөрі туризмнің экономикаға әсерінің көптігін қарастырамыз. Осыған байланысты туримнің бес функциясын бөліп қарауға болады.

Өндірістік функция. Кәсіпорындар өндірістік қызметті еңбек, жер, капитал факторлары пайдаланғанда ғана қолдана алады. Өндірістік факторларды комбинирлеу барысынды  жаңа өнімді шығаруға қосымша құн салынады. Бұл процесті құндылықты жинақтау деп атайды. Туристік салада жұмыс істейтін кәсіпорындар жаңа өнімдер шығарып құндылықтың жинақталуына  ықпал етеді.

Туристік өнім көбне материалдық емес түрде болады. Олар қызмет көрстеу түрінде. Осы қызметтерді көрсететін қызметшілер болу керек. Туристік сала неғұрлым қызметшілері көп деп саналады, сондықтан туризмнің екінші бір маңызды факторы тұрғындарды еңбекпен қамту функциясы. Туристік саладағы кадрлардың санының өсуі техникалық  өнімдерді енгізу барысында ғана тоқтамақ. Техникалық құрал қызметтті жеңілдетеді алайда қонақпен жеке қарым-қатынасты айырбастай алмайды.  Туризм тура және  жанама түрде  тұрғындарды еңбекпен қамтылуына  ықпал етеді.  Тура әсері дегеніміз тұрғындар  туритсік кәсіпорындарға  қонақ үйде, көлікте, турбюрода жұмысқа алынады.  Туризм экономиканың басқа салаларында  еңбекпен қамтылуды құрайды, ол тұрғындардың жанама түрде еңбекпен қамтылуын құрайды.

Кірісті құру функциясы.  Жұмыс істеген адам өз қызметінен кіріс алады. Туризмнің функциясына  кіріс кіргізу де енеді. Экономикалық терминологияны қолдана отырып, туризм ұлттық валютаны құруға үлес қосады деп айтуға болады. Ол ең бірінші  туризмде жұмыс істеп жүрген барлық адамдарға қатысты. Бұл жерде  туризмнің тура  эффектісі туралы айтылып отыр.

Қосымша, туристік кәсіпорында алынған әрбір тенге  кәсіпорынның есебінен тағы да кететінін айта кету керек. Сонмен, жаңа кірістер туындайды ол үшінші жақтан, егер осы үшінші жақ туристік кәсіпорынға қандайда бір тауар жеткізуші болатын болса, онда  туризмдегі жанама кірісті құру туралы айтуға болады.

Мысалы. Қонақ үйдің менеджері наубайшымен осындағы қонақтарға қажетті нан жеткізу бойынша келісімге отырады. Бұл жерде наубайшы өзінің кірісінің жартысын  туристік саламен қызметтесу арқылы алады.

Туризмде кірісті құру ұлттық кірісті арттырумен байланысты. Экономика туралы ғылымда эффект деп егер бір саладан алынған кіріс  шаруашылықтағы екінші саладан алынатын кірістің пайда болуына ықпал ететін болса ғана  ол эффектілі деп саналады делінген. Туризмдегі ұлттық кірістің эффектісін арттыру ең бірінші аймақтық сипатта болады. Кірістің артуы аймақтың өндірістегі ауыл шаруашылығындағы  кірісіне ауысқанда ғана оның көлемі артады.

Аймақтық аспектіде туризмнің мына экономикалық  функциясы маңызды рөл ойнайды - теңдеу (сглаживание) функциясы , ол туризмнің  аймақтың  осал жерлерінің дамуына ықпал етуі. Туристер әсіресе өндірісі аз дамыған аймақтар қызықтырады. Онда көбіне аул шаруашылық дамыған.Жергілікті тұрғындар үшін туризм кірістің маңызды көзі болады: олардың өндірісі дамыған аймақтардағылармен кірісін теңестіруге әсер етеді.

Туризмдегі теңдеу функциясы халықаралық маңызы бар. Бұл жерде ауылшаруашылығында да осылай болады. Кішкене аралдағы мемлекетті алатын болсақ ондағы адамдар ауыл шаруашылықпен балық аулау арқылы өмір сүреді.  Бұл жерде туризмнің экономикалық маңызы зор екені белгілі, туристер жергілікті жердің  тауары мен қызметін пайдаланады. Бұл жағдайда туризм ел табысын  индустриалдық және ауылшаруашылықтық түрде қайта бөледі [13].

Туризмнің соңғы экономикалық функциясы – төлемдік балансты ивелирлеу. Ауыл шаруашылығында  төлемдік баланыс бар. Қызметтің балансын құрайтын ел ішінде саяхаттау болмақ. Бұл баланста  жергілікті жердің шығыны шетел туристерінің  тауар мен қызметтен алған кіріске қарама-қарсы қойылады.

Туризм әр елдің төлемдік баланысына әр түрлі әсер етеді. Саяхаттың  балансы дефицит болып табылады қазақстандықтар  шетелге Қазақстанға келген шетелдіктерден көп ақша шығарады.