Лекция по "Туризму"

Көрмелерді келесідей классификациялауға болады:

• дәрежесі бойынша (халықаралық, дүниежүзілік, ұлттық, аймақ аралық, жергілікті);
• тақырып пен пәні бойынша (әмбебап, көпсалалы, жалпысалалы, арнайы, бөлшек сауда, жәрмеңкелік, авиа, авто шоу, ұлттық маусымдық сату жәрмеңкелері);
• өткізу мерзімі (тұрақты, созылмалы, қысқа мерзімді);
• өткізу жиілігі бойынша (жыл сайын, маусымдық, тұрақты, т.б.);
• өткізу орнының тәуелдігіне байланысты (тұрақты жерде немесе ауыспалы).

Ең беделді туристік көрмелердің бірі - Лондон туристік биржа (WTM - World Travel Market)

 

№7 дәріс. Ресейдегі туризмнің  дамуы

Дәрістің қысқаша мазмұны

1. Ресейде туризмнің қалыптасуы.
2. Вениамин Генштің «Өзге елге ұйымдастырылатын саяхаттың жоспары».
3. Ресейдегі туристік және экскурсиялық ұйымдар, Ресейлік туристер қоғамы. Экскурсиялық комиссиялар, бюро, комитеттер.

Ағартушылық дәуірі (XIX ғ. 90ж. дейін)

Ресейдің алғашқы саяхаттары танымдық, сауда-саттық, саяси және діни мақсаттармен байланысты болды. IXғ Ольга ханым Византияда саяхаттады.  Тарихшы С.М.Соловьевтің пікірінше Ольга ханымның саяхатқа шығуының негізгі себептерінің бірі, «білімді әлемнің ғажаптарын көруге қызығушылық» және абырой, себебі «Константинопольда болғанның атағы көтеріледі» деген пікір тараған. Сонымен қатар алғашқы саяхаттарға Ежелгі Ресей ішінде және оның сыртында саяхаттаған (Византия, Астрахан мемлекеті) сауда керуендері жатады.

Христиан дінімен бірге қажылық ету дәстүрі де пайда болды. Қажылық сапарымен шыққандар, өз діндерін тарату, әулие жерлерге бару және оларды қорғау мақсатымен ұзақ әрі күрделі сапарларға щыққан. XIIғ басында игумен Даниил Константинополь және Иерусалимге қажылық сапармен барды.  Өзінің саяхатын діни жазуларда сипаттап берді. Діни мақсатымен қатар, мұндай саяхаттар танымдық мақсатта да ұйымдастырылды.  Қажылық жазуларда табиғат, мәдениет, түрлі елдер мен халықтардың  тұрмысы сипатталады. Қажылық етудің негізгі жерлері болып Палестина, Иерусалим, Афон тауы, Сергеев Посад   және т.б. танылды.

XVII ғ аяғында, Петр I билік  етуінен бастап, батыс мәдениетінің  әсерімен, шетелдік сапарлар Ұлы  мәскеу елшілігі құрамында Батыс  Еуропа елдеріне саяхатқа барды.  Бұдан бастап танымдық мақсатты  сапарлар Ресей туризмінің кең  тараған түріне айналды. Батыс  Еуропа елдеріне саяхаттар нәтижесінде, патша дворяндардан шетел тілдерін (неміс, голланд, француз) меңгеруді  талап етті. Саяхаттарға шығу  тек патша әулиетіне ғана емес, кез келген дворянның қалаған  уақытында саяхаттауға қолынан  келетін іс еді.

XVIIIғ барлық қалаған  адамдар үшін алғашқы саяхат  ұйымдастырылды. Вениамин Генш 1777 жылы  «Московские ведомости»газетіне  қосымша шығарды. Мұнда өзінің  «Өзге елге ұйымдастырылатын  саяхаттың жоспарын» ұсынды. Бұл  ресейліктерді Батыс Еуропада  топпен саяхаттауға алғашқы шақыру  еді. Оның ұйымдатырылуына автордың  өзі жауап берді.

«Жоспар» бойынша жас дворяндар неміс,итальян, француз университеттеріне саяхаттап, кейін Швейцария, Италия және Франция елдері бойынша маршрутпен өтеді. Маршрут барысында бұл елдердің өнері мен өндірістік ісімен танысу көзделді.  Саяхат шарттары арнайы контрактта қарастырылды.

XVIII ғ ел ішіндегі емдік  саяхаттар ұйымдастырыла бастады.  Әулие және емдік қасиеті бар  бұлақтарға сауықтыру мақсатымен  бару кең тарады. Бұл минералды  көздердің емдік қасиеттерін  зерттеудің және емдік мақсатпен  саяхаттаудың алғышарттары еді. Осыған байланысты бальнеологиялық  және балшықпен емдеу Ялта, Кавказ  минералды сулары курорттары  ашылды.

XVIIIғ басы мен XIXғ туризмнің  негізгі кедергісі - нашар жолдар  және жол барысында түнеуге, демалуға  мүмкіндіктің (қонақ үй, трактир, станциялардың) болмауы болды.

XIXғ  тауға шығу,жаяу  серуендеу және жорықтар дамыды. Туризмге көп көңіл бөлінуі, саяхаттауға  ұмтылыстың пайда болуы, ғылыми  және кәсіби қоғамдардың ұйымдастырылуы- арнайы мамандандырылған топтардың  пайда болуына әкелді.

Алғашқы туристік ұйымдар Кавказда пайда болды. 1877ж Кавказ табиғаттану қоғамының негізінде Ресейлік альпі клубы ашылды.  Бұл клуб бірнеше жыл ғана әрекет еткеніне қарамастан көптеген Кавказ таулары мен аңғарларына саяхаттарға шықты және «Известия» атты Кавказдың флорасы мен фаунасы туралы екі жинақты шығырды. Сөйтіп Кавказ ішкі және халықаралық туризмінің объектісіне айналды.  XIXғ мұнда шоссе және темір жолдары салына бастады, қонақ үйлер,пошталық станциялар және жол казармалары ашыла бастады.

1888ж Тифлис қаласында  суреттер мен карта енгізілген  «Кавказ бойынша жолкітапшасы»  жарық көрді. Оны құрастырған  Е.Вейденбаум Кавказ жерлерінің  жан-жақты сипаттамасын, тоғыз маршрутын  және ірі қоныстанған қалалардың,табиғи  және тарихи көрнекіліктердің  сипаттамасын берді.

Осы кезде алғашқы туристік ұйымдар ашыла бастады. Сөйтіп, 1885ж Петербург қаласында Леопольд  Липсон мекемесі ашылды. Фирма саяхат барысында барлық көрікті жерлермен таныстыруға уәде берді.

XIXғ аяғында ресейліктер  арасында Қырым атты екінші  таулы аймақ  танымал болды. Қырым  таулары аймағы  өзінің қолжетімділігімен  және жылы теңіздің жақындығымен  тартты.  Сонымен қатар тыныс  алу ауруларымен ауыратындарға  қолайлы емдік климатымен белгілі.

80ж аяғында Ялтада «табиғатты, тау спортын және Қырым тауларын  сүюшілер үйірмесі» ашылды. Оның  негізгі мақсаты Қырым тауларын  ғылыми тұрғыдан зерттеу.  Оның  ішінде: сирек кездесетін өсімдіктер  мен жануарларды қорғау, экскурсияларды  құру және клуб еңбектерін  жарыққа шығару.

XIXғ аяғында дворяндардың  Еуропа бойынша кең тараған  саяхаттайтын елдері болып  Испания, Швейцария, Германия, Швеция және  т.б. табылды .

XXғ басында  саяхаттар  құны төмендеді, бұл табысы орташа  адамдардың саяхаттауына мүмкіндік  берді.

Сонымен, ағартушылық дәуірінде туризм келесі бағыттарда дамыды:

• Сауда-саттық, саяси,танымдық және діни мақсатты;
• Қажылық сапарлар;
• Емдік және сауықтыру;

Кәсіпкерлік дәуірі (1890-1917ж)

XIXғ екінші жартысында  көптеген туристік және экскурсиялық  ұйымдар пайда болды. Олардың  бірі Табиғаттануды Сүюшілер  Қоғамы (ТСҚ). Қоғам мүшелері географияны, геологияны, этнографияны, флора мен  фаунаны зерттеу мақсатымен саяхаттарды  ұйымдастырды.  Мұндай саяхаттарға  өздері үшін ғана емес, сонымен  қатар кез келген қызыққан  адамдар үшін де ұйымдастырылды.

Революцияға дейінгі кезеңнің ең ірі туристік ұйым болып туринг-клуб танылды (1895ж Петербург). Клубтың пайда болуының себебі, екі дөңгелекті велосипедтің таралуы. Бұл транспорт түрі қолайлы қозғалу әдісіне айналды.

Ресейлік туринг-клуб халықаралық туристік ұйымның мүшесі болды және де шетел туристік қоғамдармен тығыз қарым-қатынасты орнатып, өз өкілдіктерін шетелде ашты.  Клуб «Ресей туристі» атты журналды шығарды.

Туринг- клубтың мысалымен Ресейдің басқа қалаларында да велосипедшілер қоғамдары мен топтары ашыла бастады. Алайда, бұл қоғамдардың мүшелері көп емес, себебі қымбат велосипедті сатып алуға мүмкіндігі бар адамдар саны аз.

Біртіндеп, Рессейлік туринг-клуб Ресейлік туристер қоғамына (РТҚ) айналды.  Бұл қоғамның негізгі мақсаты- туризмнің  дамуына әсер ету,оның ішінде велосипед туризміне көңіл бөлу. Қоғамның 35 баптан тұратын  Жарғысы болды.

РТҚ-ның негізгі міндеттері:

• Қоғам мүшелеріне арналған топтық саяхаттар
• Туритерді қабылдау үшін қажетті қонақ үйлерді құру
• «Ресей туристі», «Дорожник» және жыл сайынғы журналдарды шығару.

1901ж Мәскеуде Орыс тау  қоғамы пайда болды. Оның міндеті  –тау туризмінің дамуына ықпал  ету.  Қоғамның бастауымен бірнеше  таулы хижиналар мен қонақ  үйлер ашылды.

Солтүстік Кавказдағы туристік жұмысты Пятигорск қаласындағыКавказ тау қоғамы (КТҚ) жүргізді.   Қоғам мүшелері түрлі оқытушылық және қолжетімді болатын Кавказ Минералды Суларына экскурсияларды ұйымдастырды, жол көрсеткіштерін орнатты, баспаналарды ұйымдатырып, тау құрал-жабдықтарын қолдануға берді. XXғ алғашқы оңжылдығы жаяу туризмінің дамуымен сипатталады. Ресейлік туристермен қатар Кавказды шетел туристері де саяхаттаған.

Туристердің көпшілігін теплоходтардың пайда болуымен байланысты, су саяхаттары қызықтырды. 1914ж екі ірі теплоход құрастырылды: «Ұлы Ольга Николаевна ханым» және «Ұлы Татьяна Николаевна ханым».

Кәсіпкерлік дәуірі танымдық-экскурсиялық мақсатымен, спорттық туризмінің түрлерінің дамуымен сипатталады. Туризмнің негізгі мақсаты-халықты экскурсиялар мен саяхаттар арқылы ағарту болып табылды.

Бақылау сұрақтары:

1. Ресей туризмінің дамуының қандай кезеңдері  бар?
2. Туризмнің қай түрлерін «ең ежелгі» деп санауға болады, не себептен?
3. Қайда және қай жылы Ресейде алғашқы альпі клубы ашылды?
4. Ағартушылық дәуіріндегі туризмінің негізгі бағыттары қандай?
5. Кәсіпкерлік дәуіріндегі туристік іс-әрекеттің негізгі бағыттарын атаңыз

 

№8 дәріс. Туризм мен экскурсияның  Кеңес Одағы мен Қазақстанда дамуы

      Дәрістің қысқаша мазмұны

1. Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарындағы туризм мен экскурсия
2. Пролетар туризмі мен экскурсияның қоғамы
3. Туристік-экскурсиялық басқарманыың қызметінің (ВЦСПС) басталуы
4. ХХ ғасырдың 20-30 жылдары туризм тарихына енген саяхат
5. Соғыстан кейінгі жылдардан 1991 жылға дейін КСРО туризмінің дамуы
6. Қазақстандағы туризм мен экскурсия ісінің дамуының негізгі бөліктері

1917-1930 жылдардағы  туристік-экскурсиялық жұмыс

      Бұл кезең  әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың  туындауымен, туристік және экскурсиялық  қозғалыстың пайда болуы және  ұйымдастырылуымен сипатталады. Халық  шаруашылығының жандануы  мен  қайта құрылымы, мәдени төңкерістің  ашылуы жағдайында еңбекшілердің  жаппай демалысын белсендіретін  және отан табиғатын, мәдени құндылықтарын  зерттеуде олардың қажеттіліктерін  қанағаттандыру мақсатында пролетар  туризмнің алғашқы мекемелері  пайда болды.

       Кейбір  орталарда қала сыртына туристік  саяхат пен экскурсия жүргізетін  бөлімшелер пайда болды. 1920 жылы  мақсаты пролетарлық туризм мен  экскурсияны кең насихаттаушы  біріккен дәрістік-экскурсиялық  бюро құрылды. Жұмысшылар мен  борыштыларға туристік қызметтерді  кәсіподақ ұйымдастырды. Бұл жұмыстарды  штатсыз негіздегі энтузиастар  жүргізді.

      Тұрғындардың  туризм мен экскурсияға қызығушылығының  артуына байланысты қоғамдық  кадрларды даярлау сұрағы туындады; құрылған экскурсиялық бекеттер  топ экскурсоводтары мен туризм  ұйымдастырушыларын дайындай бастады.

      Туризмді  дамыту бағытында мемлекет жағынан  белгілі бір шаралар қолға  алына бастады. Олар материалды-техникалық  база құру мен кәсіби кадрларды  даярлауға бағытталды.

      Кеңес туризміндегі  алғашқы кәсіби кадрларға мұғалімдер  мен комсомол белсенділері жатады. Комсомол комитеттері жанында  туризм бюролары құрыла бастады. Бюро алдында жергілікті қоғамдық  жаппай саяхатқа әсер ету мен  анықтау-инструкторлық қызмет жүргізу  міндеті тұрды. Олардың жанында  өлкетану, лагерь, алыс және қала  сырты туризмі секциялары құрылды. Олар туристік мәліметтерді жинай  бастады (карталар, маршруттың сипаттамасы); қоғамдық тамақтану, транспорт мекемелерімен, қонақ үй, коммуналды және басқа  да мекемелермен серіктестік  орнатылды. Осы қызметтердің барлығы  туризмді ұйымдастырушылық деңгейіне  жеткізді.

      Кәсіподақ  пен комсомолдың туризм жұмысы  сұрақтары бойынша күштерін біріктіруі  маршрут бойынша темір жол  жүру билетіне льготты тариф  енгізуге, туристік лагерлер үшін ғимараттарды жалға алу, құрал-жабдықтарды толтыруға, жартылай кәсіподақтан төленуіне әсер етті.

       Осымен  қатар элиталық демалыс пен  сауықтыру үшін база және де  шығу туризмі нарығы  құрылды. Әл-ауқатты тұрғындар үшін танымдық  бағытта саяхаттар мен экскурсия  және де Қырым мен Кавказда  демалыс ұсынушы коммерциялық  ұйымдар құрыла бастады.

       1925-1928 жылдары  поезд бен теплоходта жолдама  бойынша алыс саяхаттар ұйымдастыратын  «Кеңес туристі» мемлекеттік  акционерлік қоғамы жұмыс істеді. Олардың міндеттеріне Кеңес Одағы  территориясында туристік база  мен маршрут жүйелерін құру, яғни  жоспарлы туризмді құру кірді.

       Бұл кезең мынадай тенденциялармен  сипатталады:

• туристік бағыттағы кіші және орта коммерциялық мекемелерді құру;
• туристік қызмет нарығын құру және олардың сұранысын элиталандыру;
• туристік инфрақұрылымды құрастыру: мейрамханалар, қонақ үйлер, транспорттық жүйелер;
• екі элемент: әл-ауқаттылар үщін элиталық туризм және интеллигенция үшін экскурсиялық туризм байқалатын туристік нарықты құрастыру;
• туристік фирма, бюро, компания, клуб, қоғамның пайда болуы.