Автокөлік құралдары

Д в и г  а т е л ь д і ң    т о л ы қ    қ ү  ш п е н    ж ұ м  ы с    і с т е у і   үшін байытылған қоспаның құрамы жиклерлерге толық қуат беретін экономайзермен қосымша отын беру арқылы қамтамасыз етіледі. Аз және орташа күштермен істеген кезде механикалық жетегі бар экономайзердің клапаны жабық болады.

Толық қуат беретін жиклерлердің қимасы үлкен болғандықтан, отын негізінен бас жиклерлермен мөлшерленеді. Дроссельдер толыққа жақын ашылған кезде тартқышпен жалғасқан тездеткіш-насосының планкасы итергішті төмен басып, экономайзердің клапаны ашады. Сөйтіп отын қимасы қоспаның байытылған құрамын дайындауға лайықты істелген каналдармен толық қуат беруші жиклерге беріледі.

Д р о с  с е л ь д і    ш  ұ ғ ы л    а ш қ  а н    к е з д е  қоспаның байытылуын жетегі дроссельдің  рычагы мен шығыршық пен тартқышпен жалғасқан тездеткіш-насосы атқарады. Поршень мен штоктың бірден төмен қарай шұғыл жылжуы отын қысымын жасайды, сондықтан кері шарикті клапан жабылып, отын айдағыш клапанды аша отырып, канал арқылы тездеткіш насосының бүріккішіне кіреді. Отынның бүркілген ағыстары кіші диффузордың қабырғаларына ұрылып, ұсақ бөлшектерге бөлініп шашырап, қоспаны байытып двигательдің тиімділік қабілетін арттырады.

Қ-126Б карбюраторы (61 сурет) ЗМЗ-53 двигательдеріне орнатылады. Оның құрылысы мен жұмыс принциптері  Қ-88А карбюраторына ұқсас.

ДВИГАТЕЛЬДІҢ   ИІНДІ   БІЛІГІНІҢ   АЙНАЛУ    ЖИІЛІГІНІҢ ШЕКТЕУШІСІ

Дроссель толық  ашық кезінде двигательдің аз күшпен жұмыс істеп тұрғанмен оның иінді  білігінің шамадан артық айналуы  салдарынан отынның шығыны қөбейіп  және двигательдің детальдарының үлкелуі  артады.

Сондықтан жоғарыдағы жағдайларды болдырмау үшін жүк  автомобильдерінің карбюраторымен бір конструкциялы біріктірілген  иінді білігінің айналуы шамасының  шектеушісі болады.К-88А және Қ-126Б  карбюраторларының иінді білігінің  айналымын басқарып отыратын вакуумды центрден тепкіш типті шектеушілері бар. Шектеуші (62 сурет) бөлгіш шестерняның бекітілген центрден тепкіш датчиктен карбюратордың төменгі келте трубасына бекітілген вакуум камералы диаграфмалық механизмнен тұрады.

Шектеушінің центрден тепкіш датчигі двигательдің бөлгіш білігімен іске қосылып, бір трубасы карбюратордың ауа трубасымен, екінші трубасы – вакуум камералы диаграфмалық механизммен жалғасқан.

Датчик ішіне  клапанды ротор орналасқан корпустан  серіппеден және реттегіш винттен тұрады. Ротордың осінің ішіндегі канал карбюратордың ауа кіретін келте трубасымен, оның ішіндегі трубопроводтың тесігі арқылы жалғасқан. Вакуум камерасының диафграгмасы штог, рычаг, дроссельдер білігі, аша және жұрырықшалар арқылы дроссельдердің жетегінің рычагі жалғасқан (63 сурет). Диафрагма үстіндегі қуыс карбюратордың ауа кіретін келте трубасының центрден тепкіш датчик арқылы жалғасқан. Двигатель жұмыс істеп тұрған кезде карбюратордың араластырғыш камерасының сұыйылған ұқысым жиклерлер арқылы осы қуысқа берілуі әсерінен карбюратордың а келте трубасынан  трубопроводпен датчик арқылы диафграмамының үстінде пайда болған қысым шамасы қөп болмағандықтан дроссельдердің білікшесі дроссель серіппесінің күшінен ашылатын жаққа қарай еркін бұрыла алады.

Центрден  тепкіш датчик айналу жиелігі артқанда центрден тепкіш күштерден әсерінен айналған ротор клапаны клапан серіппесінің тарту күшін жеңіп, ротордың тесігін жабу салдарынан карбюратордың ауа кіретін аузын жауып, диафрагманың үстіндегі қуысқа ауа кіргізбейді. Осы сәтте пайда болған қысым карбюратордың араластырғыш камерасының жиклері арқылы диафрагманың үстіндегі қуысқа кіріп, серіппенің тартылу күшін жеңіп, диафрагманы жоғары қөтеріп, рычаг пен шток арқылы дроссельді жабады. Мұның салдарынан двигательдердің цилиндрлеріне жанғыш қоспаның келуі азайып, ақыры двигательдің иінді білігінің айналымын белгіленген шамадан арттыруына мүмкіндік бермейді.

Дроссельдің білігі педаль жетегімен аша және жұдырықша  арқылы жалғасқан (63 сурет). Басқару педалін босатқанда дроссельдердің муфтасының жұдырықшасы серіппені созып білікшенің шығыңқы бүйірін басып, дроссельді жабады. Басқару педалін басқанда дроссельдердің жұдырықшасы кейін шегініп тартылу серіппенің күшімен дроссельдер ашылады.

Карбюраторларды теңгеруші.  Қаралған карбюраторлардың бәрі де теңгергіш типті болады. Бұл карбюратордың қалтқылы камерасы атмосферамен тікелей жалғаспайды, ауа жапқышының үстіндегі ауа келте трубасына шығарылған каналмен жалғасқан. Мұндай жағдай ауа сүзгісінің қарсылығы артқан жағдайда жанғыш қоспаның шамадан тыс байытылмауы үшін керек.

Теңгерілмеген карбюратордың араластырғыш камерасына тазартылмаған лас сүзгі арқылы ауа кіргенде оның ішіндегі ауаның қысымы өсіп, отынның кіруі артады да, жанғыш қоспа байиды, бұл отынның  шығынын арттырады. Ал теңгерілген  карбюратордың жиклерлері диффузор мен қалтқылы камераның қысымдарының айырмашылығының әсерінде болғандықтан, оған ауа сүзгілеріндегі қарсылықтың өзгеруі әсерін тигізбейді.

КАРБЮРАТОРДЫ  РЕТТЕУ

Карбюраторды зая жүрістің аз айналымында реттеу. Зая жүрістің аз айналымында двигательдің тұрақты жұмыс істеуі және отынды үнемді жұмсауы жанғыш қоспаның мөлшері мен құрамына (сапасына) байланысты. Керек қоспаның құрамы мен шамасын карбюратордың зая жүріс жүйесін реттеу арқылы алуға болады. Мұндай реттеу жұмыстарын белгілі бір температураға шейін жылынған (қызған) двигательдің карбюраторының ауа жапқышы толық ашық кезінде жүргізіледі. К-126Г карбюраторын екі жолмен: дроссельдің (қоспаның шамасы) тірек винті мен құрамын (қоспаның сапасын) реттейтін (68, а-сурет) винттері арқылы жасайды. Реттеу үшін дроссельдің тірек винтін двигательдің иінді білігінің мүмкіндігінше ең аз айнымалымен жұмыс істеуіне жеткенше айналдырылады, ол үшін дроссельді өзгертпей, қоспа сапасының винтін оңға, я солға бұрау арқылы иінді біліктің ең көп афналу моментін табу керек. Одан кейін дроссельдің тірек винтін айналдыра отырып, иіндібіліктің мүмкіндігінше ең аз, бірақ тұрақты айналу моментін табады. Реттеу жұмысының дұрыс не бұрыстығын анықтау үшін дроссельді ашып, шұғыл жауып тексергенде двигатель тоқтап қалмау жұмыс істеуін жалғай берсе, нда оның дұрыс реттелгені. Егер двигатель тоқтап қалса, дроссельдің тірек винтін жарты айналымға бұрып, одан кейін қайта тексереді.

К-88А және К-126Б карбюраторларының әрбір  камерасының сапа винті болғандыұтан (64, б-сурет) зая жүрістің ең аз айналымын реттеу жолы да басқаша болады. Ол үшін жұмыс істемей тұрған двигательдің қоспа сапаларының винттерінің әр қайсысын алдарындағы тіреулерге шейін бұрап, кейін әр қайсысын 2-3 қайтара кері айналдырады. Бұдан кейін двигательді іске қосып, дроссельдің тірек винтін бұрау арқылы оның ең аз айналымында тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Содан кейін сапа винттерінің бірін әр ретте ¼ айналымға дейін бұрап, қоспаны кедейлендіре отырып, двигатель шашалып үзік-үзік жұмыс істей бастаған кезде сол винтті ½ айналымға кері бұрайды. Осы ретпен қоспаның сапасын өзгертетін екінші винтті де бұрап реттейді.

Қоспаның  сапасын реттеп болғаннан кейін  дроссельдің тірек винтін двигательдің иінді білігі ең аз айналыммен жұмыс  істегенге дейін бұрап, одан соң  екі винтпен кезек реттей отырып, қоспа құрамын кедейлендіреді. Әдетте жоғарыда кқрсетілген жолмен 2-3 реттеуден кейін үш винттің де дұрыс орнын табуға болады.

Карбюратордың қатқылы  камерасындағы отынның деңгейін тексеру және реттеу жолдары. Қалтқылы каиерадағы отын деңгейінің дәл болуы бүріккіштердің дұрыс жұмысын жасауын қамтамасыз етеді. Қалтқала камерадағы отынның деңгейі жанғыш қоспаның құрамына үлкен әсер етеді, яғни отын деңгейінің шамадан тыс артуы қоспаның баюына әсер етсе, деңгейінің төмен болуы – кедейленуіне әсер етеді.

К-126Г және К-126Б карбюраторларының ішіндегі отынның деңгейін қалтқылы камераның  қабырғасына орналасқан әйнек арқылы қарап қөруге болады. Отынның деңгейін көру үшін, автомобиль тегіс жерде  тұруы және двигатель кем деенде 5 минуттей ең аз айналыммен зая жүріспен жұмыс істеуі керек. К-126Г карбюраторындағы отынның деңгейі қалтқылы камераның төменгі ажыратылатын жерінен 18,5-20,5 мм аралығында болуы керек. Қ-126Б карбюраторындағы отынның деңгейі карбюратор корпусы мен қалтқылы камерасынаң қақпағының ажыратылатын жерінен 19-21 мм қашықтықта тұруы тиіс.

К-88А карбюраторындағы отынның деңгейі екі түрлі  жолмен анықталады. Двигатель аз айналыммен зая жүрісте істеп тұрған кезде  тексеретін тығынын ағытып алып, сол  тесіктен отынның деңгейін анықтайды (ол үшін қараушының көзі тексеру тесігінің тұсында болу керек). Дұрыс реттелген болса отынның деңгейі тесіктен көрініп тұрады да, бірақ одан ағып кетпеуі керек.

Отынның деңгейін екінші жолмен (65-сурет) анықтау үшін механикалық жетекті экономайзер  каналын жауып тұратын тығынды ағытып, оның орнына резиналы және шыны түтікті штуцер кіргізеді де, бензин насосының қолмен әрекетін жасайтын рычагының жәрдемімен қалтқылы камерасына отын толтырады. Шыны түтіктің жоғарғы ұшы карбюратордың қақпағының копусының ажыратылған жерінен жоғары орналастырылады. Түтіктегі отын деңгейі мен карбюратордың ажыратылатын жерінің аралығының қашықтығы шамамен 18-19 мм болу керек.

Егер қалтқылы камерадағы отынның деңгейі белгіленген  деңгейден төмен, ия жоғары болса  қалтқы рычагының тіреуіш пластинкасын не бір жағына, не екінші жағына майыстыру немесе инелі клапанның ершігінің астындағы төсенішті өзгерту арқылы реттеуге болады.

ОТЫН БЕРУ, АУАНЫ  ТАЗАРТУ, ЖАНҒЫШ ҚОСПАНЫ ЖЫЛЫТУ

Отын насосы. Қаралып отырған автомодильдерде  отын оның құйылған багінен диафрагмалы насос арқылы карбюраторға беріледі.

Отын  насосы (66-сурет) негізінен 3 бөліктен: корпус, қалпақша (жоғары бөлеі) және қақпақтан  тұрады. Корпусының ішінде білікке  орналасқан қос иінді рычаг болады. Оның кейін қайтармалы серіппесі және қолмен іске қосатын тетігі бар. Корпус пен отын насосының қалпақшасының аралығына бірнеше матадан жасалып, бензин өткізбейтін лак сіңірілген диафрагма бекітілген. Оның екі табақшасы болып, штокке жинастырылған. Қос иінді рычаг текстолиттен істелген тіреуіш шайба арқылы штокқа әсер етеді. Диафрагманың астына айдағыш серіппе орналасқан.

Насостың  қалпақшасына енгізу және шығару клапандары орналасқан. Бұл клапандар бағыттаушы стержень, резина, шайба және серіппеден тұрады. Енгізу клапанның жоғарғы  бетіне торлы сүзгі қойылған.

 ГАЗ-24 двигателінде отын насосы оның  бөлгіш білігінің эксцентригі  арқылы, ЗИЛ-130 двигателінде штанг  арқылы іске қосылады. ЗМЗ –53 двигателінде эксцентрик бөлгіш  біліктің алдыңғы басына шпонка  арқылы бекітіліп орналастырылған  (20, б-сурет).

Эксцентрик  не штанг қос иінді рычагтың сыртқы бетімен қөтерілгенде, ішкі (екінші) басы диафрагманы басуынан оның үстінде  қысым пайда болады (66, а-сурет). Сол  пайда болған қасамның әсерінен отын труба арқылы бактан насостың енгізу тесігінің алдындағы тордан енгізу клапанына келеді де, насостың басқыш серіппесі жиырылады. Эксцентриктің дөңесі қос иінді рычагтың сыртқы ұшына келгенде диафрагма басқыш серіппенің әсерінен жоғары қөтеріледі де, камерада қысым пайда болады. Отын шығару клапаны арқылы өтіп шығару каналына, одан әрі түтік арқылы карбюратордың қалтқылы камерасына (66, б-сурет) құйылады.

Отынның пульсациясы шығару клапанының үстіндегі  ауа камерасының әсерінен азайып отырады. насос жұмыс істеп тұрған кезде ауа камерасының ішіндегі қысымның әсерінен отын карбюраторға үздіксіз құйылып отырады.

Қалтқылы  камера жанар майға толып, инелі  клапан ершіктегі тесікті жапқан кезле насос пен карбюраторды жалғастыратын трубаның ішінде пайда  болған қысым диафрагма үстіндегі  бос орынға жайылады. Мұндай жағдайда насостың диафрагмасы өзінің төменгі деңгейінде болып, пайда болған қысымға сорғыш серіппенің күші жетпейді де қос иінді рычаг эксцентрик пен кейін тепкіш серіппенің әсерінен бос айналады.

Жұмыс істемей тұрған двигательдің карбюраторының қалтқылы камерасына жанар май құю үшін насос корпусының бір бүйіріне орналасқан қол рычагы қолданылады. Бұл рычаг тегістеп кесілген білікшесі мен кейін тепкіш серіппесі бар. Серіппе жазылған кезде білікшенің тегіс жері (бөлегі) күйентенің үстіне келеді де, бұған әсер ете алмайды. Қол рычагты орнынан қозғаған кезде білікше өзінің жұмырланған сыртымен қос иінді рычагтың ішкі шетін басады да, диафрагманы төмен ысырады.

 Насосты  қол рычагымен іске қосу үшін  қос иінді рычагтың екінші (сыртқы) басы эксцентриктен бос болуы керек. Егер жұмыс істемей тұрған двигательдің насосының диафрагмасы өзінің төменгі жағдайында (орнында) болса, двигательдің иінді білігін іске қосу тұтқасымен бір айналдырып, қос иінді рычагтың басын эксцентриктен босатып алу керек.

Отын сүзгілері  мен тұндырғаштары отынды механикалық қоспалар мен су қалдықтарынан тазартуға арналған. Отынның торлы сүзгілері бактың аузына, отын насосы корпусының қақпағына және қалтқылы камераның штуцеріне орналстырылған.

ЗИЛ-130 және ГАЗ-53А жүк автомобильдерінің  қоректендіру жүйесіне қосымша екі-екіден сүзгі тұндырғыш орналасқан. Сүзгі-тұндырғыштың біреуі ішінара тазартқыш ретінде жанар май багінің аузына қойылған. Бұл сүзгі (67, а-сурет) корпусымен алынбалы тұндырғыштан тұрады. Тұндырғыштың ішінде тіреуге кигізілен жұқа пластиналардан құрастырылған сүзуші элементтерінің  биіктігі 0,05 мм болып, олардың штапталған шығыңқы жерлері болады, сондықтан пластиналар аралығында 0,05 мм саңылау қалып отырады. отын бактан ену тесігі арқылы тұндырғыш сүзгіге кіреді де, тұндырғышты көлемі отын түтігінің қөлемінен үлкен болғандықтан кірген жанар майдың ағу жылдамдығы азайып, механикалық ұсақ қоспалар мен су қалдықтарының тұнып шөгуіне мүмкіндік туады. Отын пластинкалардың арасында саңлаулардан өтіп, ішіндегі механикалық қоспалардан екінші рет тазартылады.

Отынды  толық тазарту сүзгісі карбюратордың  алдына орналасқан. бұл сүзгінің (67, б-сурет) корпусы, стақан тәрізді тұндырғышы, серіппелі сүзгіш элементтері және гайкалы бекітетін қапсырмасы болады. Сүзуші элементтер керамика, не рулон  қылып оралған ұсақ тордан істеледі.

Механикалық қоспалардың бір бөлігі тұндырғыш-стаканның  түбіне шөксе, екінші жартысы сүзуші элементтердің бетіне қонып жабысып  қалып отырады.

Ауа сүзгіші двигательдің цилиндріне кірген ауаны шаңнан т.б. қоспалардан тазартуға арналған. Егер ауаны тазартпаса 1 сағат жұмыс істеген двигательдің цилиндріне шамамен 20 г шаң кіруі мүмкін. Бұл цилиндрдің қабырғаларына, поршеньдері мен оның сақиналарының үйкеліп істен тез шығуына себепші болады. Автомобильдерде қолданылып жүрген инерциялы-майлы типті ауаны екі сатылы тазарта алатын ауа сүзгісі (68-сурет) май ваннасының корпусынан, сүзуші элементтерден және келте трубалардан тұрады. Май ваннасының корпусына тіреп ұстап тұратын стакан, ал қақпағына ауа кіретін келте труба бекітілген.