Құқық бұзатын жасөспірімдердің мінез-құлық ерекшеліктерін анықтау

 

Өңделуі.

1. Экстроверсия – интроверсия:

«ия» («+») 1, 3, 9, 11, 14, 17, 19, 22, 25, 27, 30, 35, 38, 41, 43, 46, 49, 53, 57.

«жоқ» («-») 6, 33, 51, 55, 59,.

2. Нейротизм

«ия» («+») 2, 5, 7, 10, 13, 15, 17, 18, 21, 23, 26, 29, 31, 34, 37, 39, 42, 45, 50, 51, 52, 56, 58, 60.

3. Өтірік көрсеткіші

«ия» («+») 8, 16, 24, 28, 44 

«жоқ» («-») 4, 12, 20, 32, 36, 40, 48.

 

Нәтижелер бағасы:

Экстра – интроверсия шәкілінің бағлау кестесі:

 

 

 

 

 

Интроверсия		Экстраверсия
Едәуір	Орташа	Едәуір	Орташа
1-7	8-11	12-18	19-24

 

Нейротизм шәкілінің бағлау кестесі:

 

Сезімдік салмақтық		Сезімдік салмақсыздық
Едәуір	Орташа	Едәуір	Орташа
1-10	11-14	15-18	19-24

 

1. Г. Айзенк анықтамасына орай,  холериктер – сезімтал, агрессивті, шамданғыш, көңіл-күйі өзгергіш, басқамен қарым-қатынаста я сезім қатынасында тұрақсыз, әр түрлі жағдайларда соқпа мінезді, оптимист, белсенді, сенгіш, ашуланшақ.

Сангвиник – ашық, көпшіл, сөзшең, қайырымды, қысылып-қымтырылмаытын, өмір сүйгіш, уайымсыз, көтерінкі көңілді, басшылыққа бейім.

Флегматик – сақ, енжар, байыпты, өзгеге жақсылық тілегіш,  ынтымақшыл, өз ісін ойлап істейтін, сенімді, тұрақты, бір қалыпты.

Меланхолик – беймаза, ренжігіш, ойлампаз, қырағы, пессимист, тұйық,  ұстамды, көп сөзі жоқ, ригіттік.

 

Қосымша 2.

 

К.Леонгард тесті.

 

(Акцентуантты жеке тұлғаны анықтау)

 

Нұсқау: Сізге қазір Сіздің мінезіңізге қатысты тұжырымдар беріледі. Егер Сіз берілген тұжырымдамалармен келісетін болсаңыз сұрақтың жананда «иә» «+» белгісін, ал келіспейтін болсаңыз «жоқ» «-» белгісін қойыңыз.  Жауап берерде көп ойланбағаныңыз жөн. Дұрыс немесе дұрыс емес деген жауап болмайды. Сіздің айтқаныңыздың барлығы дұрыс.

 

1. Сізде көңіл-күйіңіздің көтеріңкілігі мен  алаңсыздығы жиі бола ма?
2. Сіз жәбірленгенге сезімталсыз ба?
3. Кино көргенде, театрда, әңгіме уақыттарында сіздің көзіңізге жас үйірілетін уақыттар болады ма?
4. Бір нәрсе жасай отырып, ол дұрыс жасалынды ма жоқ па, сол дұрыс жасалғанша тағы бір көзіңіз жетпейінше сіз күмәнденесіз бе?
5. Балалық шағыңызда тетелес балалар сияқты жанкешті және батыл болдыңыз ба?
6. Өмірге деген қызықпаушылықтан жиренішке дейінгі жағдайдан көңіл-күйіңіз жиі өзгереді ме?
7. Ұжымда, компанияда көптің назарының ортасында боласыз ба?
8. Сіздің көңіл-күйіңіз байбаламшы жағдайда болған уақытта, ең дұрысы сізбен сөйлеспеген дұрыс дегендей сәттер болып тұрады ма?
9. Сіз байсалды адамсыз ба?
10. Сіз масайрап, таңқала аласыз ба?
11. Сіз іскерсіз бе?
12. Сізді біреу жәбірлесе тез ұмыта аласыз ба?
13. Сіздің жүрегіңіз жұмсақ па?
14. Хатты хат салатын жәшікке сала отырып, жәшіктің тесігін қарап, түскен-түспегенін қайта-қайта тексересіз бе?
15. Жақсы қызметкерлер қатарына қосылуға тырысасыз ба?
16. Балалық шағыңызда найзағай жарқырағанда немесе бөтен итке жолыққан уақытта қорыққан сәттеріңіз болды ма, сондай сезім қазір де сақталды ма?
17. Барлық жерде де ережені  ұстануға тырысасыз ба?
18. Сіздің көңіл-күйіңіз сыртқы жағдайларға байланысты ма?
19. Таныстарыңыз сізді жақсы көреді ме?
20. Сізде ішкі  қатты мазалаушылық, қайғы, жағымсыз жағдайлар болып қалатындай сезімдер жиі болады ма?
21. Сізде көңіл-күйіңіздің жоқтығы жиі болып тұрады ма?
22. Сізде ең болмағанда бір рет долылық немесе жүйке тозуы болды ма?
23. Бір орында отыру сізге қиынға соғады ма?
24. Сізге байланысты адамгершіліксіз қатынас жасады, сіз өз мүддеіңізді қызуқандылықпен қорғай аласыз ба?
25. Тауықты, қойды бауыздай  аласыз ба?
26. Үйде дастархан немесе терезе пердесі қисық болып тұрғандығы сіздің шамыңызға тиеді ме және сіз оны тез барып дұрыстайсыз ба?
27. Бала кезіңізде үйде жалғыз қалуға қорқатын ба едіңіз?
28. Сіздің көңіл-күйіңіз жиі себепсізден себепсіз өзгереді ме?
29. Өз ісіңізде мықты маман болуға тырысасыз ба?
30. Сіз тез ашуланып немесе ызақорлыққа түсесіз бе?
31. Сіз аса көңілділік жайда бола аласыз ба?
32. Толық  бақыттылық  сезімі сізді қатты өкпектейтін кездері болды ма?
33. Ойын-сауықтарда жүргізуші, концерттерде конференсье бола аламын деп ойлайсыз ба?
34. Әдетте сіз ойыңызды екі ойлы емес ашықтан ашық айтасыз ба?
35. Қанның түсін көргенде төзесіз бе? Ол сізде жағымсыз сезім тудырмай ма?
36. Жеке жауапкершілікті қажет ететін жұмысты ұнатасыз ба?
37. Сіздің көзқарасыңызша адамгершіліксіз қарағандарды қорғауға бейімсіз бе?
38. Қараңғы жертөлеге түсу қиын, қорқынышты ма?
39. Тез жасауды қажет ететін, бірақ жоғары сапаны талап етпейтін жұмысты артық көресіз бе?
40. Сіз өзіңізді жатырқамайтын адамдардың қатарына қосасыз ба?
41. Сіз мектепте өлеңдерді тақпақтап оқыдыңыз ба?
42. Бала кезіңізде үйден қашып көрдіңіз бе?
43. Сізге өмір қиын сияқты көрінеді ме?
44. Дау-дамай немесе реніштен кейін сіз сондай қатты берекеңіз кетіп, содан соң іспен айналысу мүмкін болмайтын кездеріңіз болды ма?
45. Сәтсіздік кезінде де сізді әзіл-сықақ сезімін жоғалпайды деп айтуға болады ма?
46. Егер сізді біреу ренжіткен жағдайда, сіз онымен татуласуға бірінші болып қадам жасайсыз ба?
47. Сіз жанурларды өте жақсы көресіз бе?
48. Үйде немесе жұмыс орыныңызда жөнді қалыпта  екендігіне толық сенімде болу үшін сіз қайтып барасыз ба?
49. Сізбен, сіздің жақындарыңызбен қорқынышты жағдай болар ма деген белгісіз бір ой сіздің ойыңыздан шықпай қояды ма?
50. Сіздің көңіл-күйіңіз аса өзгергіш деп ойлайсыз ба?
51. Аудитория алдында сөз сөйлеу, баяндау қиын ба?
52. Егер сізді біреу қорласа, жәбірлеушіні соққыға аласыз ба?
53. Басқа адамдармен қатынас жасауда сізде қатты қажеттілік бар ма?
54. Көңіл қайтқанда терең торығушылыққа түсетін адамдардың қатарына жатасыз ба?
55. Екпіндетілген ұйымдастыруды қажет ететін  қызмет ұнай ма?
56. Егер жолында көптеген қиындықтар кездессе де, алға қойған мақсатыңызға ерінбей-жалықпай  жетесіз бе?
57. Қайғылы фильм сізді қатты толғандырып, көзіңізге жас келтіреді ме?
58. Өткен немесе алдағы күндердегі мәселелердің салдарынан ұйықтау қиынға соғу жиі болып тұрады ма?
59. Мектепте сіз кейде жолдастарыңызға сыбырлап көмектестіңіз бе немесе үй тапсырмасын көшіруге бердіңіз бе?
60. Түнде зираттың ішімен өтуіңіз  үлкен қиналыс тудырады ма?
61. Пәтеріңіздегі әрбір зат өз орнында тұруды сіз мұқият қадағалайсыз ба?
62. Ұйықтар алдында көңіл-күйійңіз жақсы, ал таңертең қабағыңыз қатулы сәттер болады ма?
63. Жаңа жағдайларға жеңіл үйренесіз бе?
64. Басыңыздың ауыратын кездері болады ма?
65. Сіз жиі күлесіз бе?
66. Өзіңіз бағаламайтын, ұнатпайтын, сыйламайтын адамдармен жайдары бола аласыз ба?
67. Сіз елгезексіз бе?
68. Адамгершіліксіздік үшін қатты қапаланасыз ба?
69. Сіз табиғатты жақсы көретініңіз соншалықты, өзіңізді оның досымын деп есептейсіз бе?
70. Үйден кетерде немесе ұйықтар алдында барлық жерде жарық сөндірулі ме және есіктер жабылды ма жоқ па тексересіз бе?
71. Сіз қатты жасқаншақсыз ба?
72. Ішімдік ішкен уақытта сіздің көңіл-күйіңіз өзгереді ме?
73. Бұрын сіз көркемөнер үйірмелеріне жан тәніңізбен қатыстыңыз, қазір де қатысасыз ба?
74. Сіз өмірді қуанышты бағалағаннан гөрі, түңілген көзқараспен бағалайсыз ба?
75. Жиі саяхатқа шыққыңыз келеді ме?
76. Көңіл-күйіңіз кенеттен өзгеріп, қуанышты жағдайдан тез арада түнерген жабырқаушылық басып алады ма?
77. Қол астыларыңыздағы адамдардың көңіл-күйін сізге көтеру жеңіл тиеді ме?
78. Өкпені ұзақ уақыт күйзелісте ұстайсыз ба?
79. Басқа адамдардың қайғысына ұзақ уақытта күйзеліп жүресіз бе?
80. Оқушы болып жүргенде дәптеріңізді бүлдіріп алсаңыз беттерін жиі қайта көшіруші ме едіңіз?
81. Адамдарға сенімділіктен гөрі сенімсіз және абайлап қарайтын адамдардың қатарына жатасыз ба?
82. Қорқынышты түстерді жиі көресіз бе?
83. Өтіп бара жатқан поездың астына түсіп кетемін бе деп сіз жиі ойлап қорғаштанатын ба едіңіз?
84. Көңілді ортада әдеттегідей көңілдісіз бе?
85. Міндетті түрде шешім қабылдауды талап ететін қиын мәселелерден өзіңізді алаңдата аласыз ба?
86. Егер ішімдік ішсеңіз, өзіңізді еркін сезініп, өзіңізді өзіңіз ұстай алмайтындай боласыз ба?
87. Сіз әңгімеге сараңсыз ба?
88. Егер сізге сахнада ролді ойнау қажет болса, оның ойын екендігін ұмытып, мүлде беріле ойнар ма едіңіз?

 

Қосымша 3.

 

Т. Томастың тұлғаның конфликтілі мінез-құлққа бейімділігін диагностикалау әдістемесі.

 

Интерпретация. Әр шкала бойынша индивидтің жинаған балл саны оның конфликтілі жағдайдағы мінез-құлқының формасына сәйкес келетін тенденциясын білдіруге мүмкіндік береді.

Бәсекелестік стилі.

  Бұл стилдегі адам тіптен белсенді және конфликтіні реттеуде өз жолымен жүруге тырысады. Ол әдетте жігерлі шешім қабылдауға және тез әрекет етуге қабілетті. Бірінші орында өзінің қызығушылықтарын қанағаттандырады, өзі дұрыс деп тапқан нәтижеге жетеді, ол басқалардың қызығушылықтары мен пікірлерін қабылдамайды. Партнерына қатысты жағдайларда келесідей ерекшеліктерге ие. Оларға сол бағытта бәсекелесуге немесе сол тәсілмен нәтижеге жетуіне мүмкіндік бермейді. Қарсыластық басым болады. Келесі таңдалған стратегиядағы адамдар одақтас болып табылады, тек олар қарсылық танытып немесе бәсекелестік тудырғанға дейін ғана есептеледі. Шынында, егер олардың күштері өз еріктерінде болса, бәсекелестік немесе элементарлы сәттілік, жолы болғыштық күштірек болса, соңында лидер олардың дұрыс екенін тән алады, оларға бағынуы және бұдан кейінгі проблемалардың шешімін табуда басқа мінез-құлық стилін таңдауы мүмкін. Осы стилді қолдана отырып және партнеріңмен өзара қарым-қатынаста өмірлік стратегияңа сәйкес құруда нені білу қажет? Бұл стиль белгілі бір билікке ие кезіңізде, дәл осы жағдайда өзіңіздің шешіміңіз бен бағытыңыздың дұрыстығы мен сіз айтқаныңыздан қайтпауға мүмкіндігіңіз бар кезінде тиімдірек. Алайда, бұл стиль жеке қарым-қатынасты мақсатты қолдануда, мәселен, адамдармен жақсы қатынасты сақтағыңыз келсе тиімді емес.   Конкуренция стилі нақты субъективті алғышарттарды талап етеді: таңдаған шешеімінің дұрыстығына сенімділік және өмір бойы бұл шешімді өзінің қабілетімен іске асыру, істі соңына дейін жеткізу және кедергілерді жеңу үшін энергия, жүйелілік, батылдық қажет, тіпті айналасындағылар қарсы болған жағдайда да өзінің айтқанында тұра білу, сонымен қатар психологиялық қатынастың кейбір түрін елемеу.

  Бұл стилді қолданар алдын, тіршілік әрекетіндегі жағдайларды нақты шешіп, сіз әдетте қайсысы маңыздырақ екеніне таңдау жасауыңыз керек – нәтижеге жету немесе достық қарым-қатынасты сақтау.

Бәсекелестік стилін мынадай жағдайларда орынды қолдану керек:

• Нәтиже сіз үшін маңызды, сіз өз қабілетіңізбен осы мәселені шешуге үлкен мөлшерлеме жасадыңыз;
• Шешім қабылдау үшін сізде жетерліктей атақ пен біліктілікке иесіз, сіз ұсынған шешім осы мәселе мен қиындаған жағдайда ең жақсысы болған жағдайда;
• Тез шешім қабылдау керек, ал сіз жетерліктей атақ бар және сіз оның нәтижесіне жауапкершілікті өз мойныңызға алатын болсаңыз;
• Сіз бұдан басқа таңдау жоқ және ештеңе жоғалтпайтын болсаңыз, сонымен қатар сізден басқа ешкім жасай алмайтындай сезінсеңіз;
• Сіз үнемі көңіл бөлуді талап ететін қиын жағдайда тұрсыз, ал айналаңыздағылар жауапкершілікті өз мойнына алуға асықпаған жағдайда;
• Сіз айналаңыздағыларға тығырықта тұрғаныңызды көрсете алмайтын жағдайда болсаңыз. Кенеттен болған істі артқа қалдыру үшін кез-келген шешімді қабылдау; оның танымал емес екендігін жақсы білесіз, алайда қалайда болмасын әрекет ету керек деп есептейсіз және сіз қате болған жағдайда да оны түзету үшін сізде қажетті өкілеттік болған жағдайда.

  Бәсекелестік стилі айналадағылармен қарым-қатынас негізі ретінде, өмірлік стратегия желісімен тұлғаның өзгеруін анықтайтын, айналадағыларды оқшаулау және жатсынуға әкеледі (өзінің дұрыстығы мен қателеспегендігіне сенімділік, кез-келген жағдайдағы позицияның моралдық және интеллектуалдық басымдықты қабылдау, өзін-өзі сынап қабілеттерін кетіру).

Ығысу стилі.

  Бұл стилдің негізгі сипаттамасына туындаған конфликтіден тез шешім қабылдаудан қашу болып табылады. Бағынышты адам тек өзінің құқықтарын қорғамай, сондай-ақ проблеманы шешу мақсатындағы басқа адамдармен өзара әрекеттен бас тартады. Проблемадан жалтару үшін әртүрлі тәсілдерді қолдануы мүмкін: сіз әңгімелесушімен бұданда жауаптырақ тақырыпта сөйлесуге тырысасыз, не бұл мағынасыз таласты қаламайтыныңызды не дайын емес екендігіңізді ашық айтасыз; сізді басқа жұмыс күтіп тұрғанын сылтауратып кетуіңіз мүмкін, әлемдік процесстер алдында мұндай майда-шүйдемен айналысу ақымақтық деп айтуыңызда мүмкін; қалағанын жақын арада жасауға сөз беріп, кейін оны басыңыздан шығарып тастауыңыз мүмкін, бұдан да қызықты немесе жеңісті әрекетпен айналысуды ұсынуыңыз да мүмкін.Қандай жағдайда да (проблеманы талқылаудан қашсаңыз, оны елемесеңіз, дегеніңізді жасайсыз, шешім қабылдауды кейінге қалдырасыз немесе ол шешімнің жауапкершілігін басқаға жүктейсіз) сіз ығысу стратегиясын қабылдайсыз.

  Бұл стилде бір ғана тілек бар – проблема өздігінен сіздің қатысуыңызсыз шешіліп, сіздің өміріңізде қосымша жауапкершілік пен масылдық тудырмаса болғаны. Алайда кейбір жағдайларда тек осы ығысу стилі қосымша кедергілерден қашуға жақсы тәсіл болып табылады. Егер сіз қиын партнермен қарым-қатынасқа түсуге мәжбүр болсаңыз және ол талқыланып отырған проблеманы шешуде кемеліне жетпеген болса, немесе қиын конфликтілі адаммен қарым-қатынаста ортақ пікірге мүлдем келу мүмкін емес және бұдан әрі жалғастырудың қажеті жоқ кезде тиімдірек.

Ығысу стилі мынадай жағдайларда тиімдірек:

• Шиеленіскен жағдай өте үлкен (мысалы, қатысушылардың жүйкесі шегіне жеткен болса) және сіз қызудың басылғанын байқасаңыз;
• Сіз үшін ауыр күн болды және сіз қатты ашулысыз, болып жатқан жағдайды дұрыс талдай алмай жатырсыз, сондықтан бұл мәселені дәл қазір шешу дұрыс емес, ол жеке сіз үшін немесе басқаларға қосымша келеңсіздік тудыруы мүмкін екенін сезінсеңіз;
• Істің аяқталуы сізді қызықтырмайды және сіз үшін бұдан да маңыздырақ әрі қалдырып болмайтындай көптеген шаруаларыңыз болған жағдайда;
• Ситуация сондай жеңіл ал оны шешу соншалықты бос сөздік болған жағдайда сіз бұған өз уақытыңызды құртқыңыз келмесе, немесе партнерыңызға жауапкершілікті өз мойнына алуына дағдылануы үшін күшті мүмкіндік деп есептеген болсаңыз;
• Партнерлар жауласуға дейін барып, келісімге келуге тырыспаса немесе сіздің қызығушылықтарыңызбен санасқанын байқасаңыз;
• Сіз уақытты ұтқыңыз келеді, бұдан да жақсы шешім қабылдау үшін қажетті мәлімет алғыңыз келеді немесе біреудің көмегіне не қолдауына ие болғыңыз келеді;
• Жағдай тым мүшкіл, ал оны жетерліктей деңгейде шешуге немесе істі соңына дейін жеткізуге сіздің уақытыңыз жоқ;
• Сіз өз күшіңізді таразылап, басқалардың бұл мәселені шешуде мүмкіндігі тиімдірек, олар бұған көз жеткізгенше сіз әрекет алаңын босатуды жөн көресіз;
• Сіз конфликтіні дәл қазір талқылау жағдайды тым мүшкілдететіне көзіңіз жетті, сол үшін де жағдайды шешуді біраз уақытқа кешеуілдеткен дұрыс.

  Ығысу стилінің осы немесе басқа тәсілдерін таңдай отырып, сіз айналаңыздағылардың сізді проблеманы шешуден қашып, жауапкершілікті өз мойнына алғысы келмейді деп ойлауына дайын болуыңыз керек. Ығысу тенденциясының басым болуы өмірлік стратегияңызда жеке әрекетсіздікті ақтауға тырысу, әлеуметтік және кәсіби белсенділіктің төмендеуіне, психологиялық қорғаныстың күшеюіне, жеке енжерлықты негіздеуге әкеледі. Осындай стратегия басым адам әрдайым жауапкершілікті өз мойнына алатын партнер іздейді.

Ыңғайлану стилі.

  Бұл стилдің негізінде басқалардың қызығушылықтары үшін өзінің жеке қызығушылықтарынан бас тарту жатыр. Осыған байланысты ыңғайланудың әртүрлі үлгісі болуы мүмкін. Біріншіден, жағымдысы, жете түсініп артқа шегінумен байланысты, бұл тәсілді конфликтіден мақсатты түрде шығу үшін таңдайсыз. Жазалағанына қарамастан өзіңізді жақсы сезініп қарым-қатынасты жалғастырасыз. Сіздің қызығушылықтарыңыз, тілектеріңіз, ұмтылыстарыңыз ауыртпалықсыз басылады, не басқа жағдайда, басқа адамдармен не басқа әрекет аймағында мүмкіндігіңізді пайдалануға тырысасыз. Басқа адамның сіздің есебіңізден жақсы нәтижеге жетуі сізге қосымша проблема тудырмайды, сіз өзіңіздің жомарттығыңызбен мүмкіндік бересіз. Алайда аталған ситуацияда сіз дайын емес ығысуды талап етеді. Яғни, сіз өз пайдаңыз үшін әрекет еткіңіз келсе, не сіздің мейірімділігіңізді теріс ниетте пайдаланып жатқанын білген жағдайда да ығысуыңызға тура келеді. Мұндайда өзіңізді ренжіген сезінесіз, өзіңіздің болған жағдайдан қанағаттанбағандығыңызды, қабілетсіздігіңізден өз құқықтарыңыздан бас тарту қажеттігін түсінесіз. Сіздің ығысуыңызды талап ететін жағдайларда болады; сіз жағдайға байланысты не партнерыңызбен өзара әрекетте ығысып тура қыласыз, алайда қанағаттанбағандық сақталады. Сонда ішкі конфликт конфликтің іштей тұтануына рұқсат береді. Мұндай жағдайда бір сөзді қайталау қажет: «жол бергенге-жол бер».

  Ыңғайлану стилі іштей ығысу стиліне ұқсайды. Оны сондай-ақ проблеманы шешуді кейінге қалдыру үшінде қолданады. Мысалы, азырақ ығысу арқылы сіз ештеңе жоғалтпайтындығыңызды, жағдайды жеңілдететініңізді, мүмкіндік болғанда бұл сұраққа қайта оралатыңызды білесіз. Алайда негізгі айырмашылық келесідей болады. Ығысу стилінде сіз басқа адамның қызығушылығын қанағаттандыруға тырыспайсыз, тек жағдайды шешуден бас тартасыз. Ал ыңғайлану стилінде сіз басқа адамның «сіздің жеке өзіңізге зиянын» тигіздіре отырып, сол үшін проблемаға ораласыз.

Ыңғайласу стиліне мақсатты түрде келесі жағдайларда ғана қолдану керек:

• Сізді болып жатқан жағдай мүлдем қызықтырмайды, сіз толығымен мүмкіндік бере аласыз; солардың логикасы арқылы ары қарай дамиды, ал егер басқа біреу ұтатын жағдайда сізге бәрібір;
• Сіз тыныштықты сақтап және басқалармен болатын жағымды қарым-қатынас үшін және өз дәрежеңізден бас тартып, олармен ымыраны сақтау үшін «төлеуге» дайын болсаңыз;
• Жеңу арқылы келген жеңістен, сол адаммен арадағы жағымды қарым-қатынасты артық көрсеңіз;
• Сіз нәтиже сізден гөрі басқа адамға маңызды екенін білсеңіз;
• Сіз бұл адамның өз-өзіне сенімділікті сезінуі маңызды екенін, сіздің шегінуіңіз оның өзіне деген сенімділігін арттыруға немесе айналадағылардың алдында дәрежесін сақтауға көмектесетінін білсеңіз;
• Сіз өзіңіздің дұрыс емес екендігіңізді, сіздің шешіміңіз – пайдасыз және дәл қазір одан бас тарта отырып, істің тығырыққа тірелуінен сақтайтыныңызды түсінсеңіз;
• Өзіңізде жетерліктей дәреже не мүмкіндік жоқтығын біліп, өзіңізден күштірек не жолы болғыш партнер жаққа өтуіңіз арқылы болашақта соның есебінен жеңіске жететініңізді немесе билікке ие болатыныңызды білсеңіз.