қазақстан республикасындағы кәсіпкерліктң қолдау

 

2010 жылы шағын және орта кәсіпкерліктегі  субъектілердің өнім шығарылымы 612,3 млрд. теңгені құрады. ШОК субъектілерінің жалпы санында дара кәсіпкерлер үлесі – 64,0%, шаруа (фермер) қожалықтары – 25,1%, шағын кәсіпкерліктегі заңды тұлғалар – 9,6%, орта кәсіпкерліктегі  заңды тұлғалар – 1,3%-ды құрады (қосымша-2).

Қазақстан Республикасы бойынша 2008 жылы шағын және орта кәсіпкерліктегі  өнім шығарылымы  218 220 млн.тг, 2009 жылы 155 922 млн.тг, 2010 жылы 612 295 млн.тг болды. Салытырмалы түрде шағын және орта кәсіпкерліктегі барлық өнім шығарылымының 2010 жылы Алматы қаласы 26%, Астана қаласы 14%, Шығыс Қазақстан 6% және қалғаны тағы басқа аймықтар үлесінде (3-кесте).

2010 жылы (салғастырмалы бағаларда) өткен жылмен салыстырғанда өнім шығарылымы 2,0%-ға, белсенді субъектілер саны 1,1%-ға, жұмыспен қамтылғандар саны 1,7%-ға өсті.

 

 

 

3-кесте

Қазақстан Республикасы аймақтары  бойынша шағын және орта кәсіпкерлік  субъектілерінің өнім шығарылымы, млн.теңге

	ШОК субъектілерінің өнім шығарылымы, млн. теңге
	2008	2009	2010
Қазақстан Республикасы	218 220	155 922	612 295
Ақмола	7 426	5 680	19 707
Ақтөбе	7 590	7 342	21 856
Алматы	15 097	7 825	40 118
Атырау	11 863	7 055	38 269
Батыс Қазақстан	8 768	5 769	25 883
Жамбыл	7 430	3 717	14 839
Қарағанды	11 256	9 794	28 558
Қостанай	12 384	7 670	19 736
Қызылорда	7 239	5 577	21 532
Маңғыстау	8 046	7 120	28 174
Оңтүстік Қазақстан	15 021	7 087	25 020
Павлодар	10 261	6 408	20 736
Солтүстік Қазақстан	8 564	4 574	17 431
Шығыс Қазақстан	11 848	9 861	41 194
Астана қаласы	28 547	26 046	90 055
Алматы қаласы	46 873	34 397	159 188

 

Қазақстан Республикасы бойынша шағын және орта кәсіпкерліктегі  жеке кәсіпкерліктің даму алғашқы орында тұр. Шағын және орта кәсіпкерліктегі  жеке кәсіпкерліктің үлесі 63%, шаруа қожалықтар үлесі 25%, шағын кәсіпкерлік үлесі 9% және орта кәсіпкерлік үлесі 1,2% (1-сурет).

Елімізде  шағын және орта кәсіпкерліктегі 2010 жылғы көрсеткіштер бойынша жеке кәсіпкерліктің саны 432 729 бірлікті, өнім шығарылымы 37 844 млн.тг, жұмыспен қамтылғандар саны 79624 адам болды. Жеке кәсіпкерліктің саны жағынан Оңтүстік Қазақстан алдынғы орында 29 %, 2-ші орында Алматы 12%, ал 3-орында Шығыс Қазақстан 11% және қалғандары басқа аймақтар үлесінде. Жұмыспен қамту жағынан алдынғы қатарда Шығыс Қазақстан, одан кейін Алматы қаласы тұр. Ал өнім шығарылымы жағынан төмен көрсеткішке ие. Шағын кәсіпкерлікте өнім шығарылымы жағынан Алматы қаласы алдынғы орында.

Шаруа қожалықтары 2010 жылы 170 091 тіркелді, яғни саны жағынан  жеке кәсіпкерліктен кейінгі 2 орында, өнім шығарылымы 4368 млн.тг, жұмыспен қамтылғандар саны 424 398 адам. Шаруа қожалықтары аймақтар бойынша салыстыра қарайтын болсақ Алматы облысы алдынғы қатарда тұр. Ал жұмыспен қамту жағынан Оңтүстік Қазақстан алдыңғы қатарда, екінші Алматы облысы. Шаруа қожалықтарындағы өнім шығарылымы бойынша Шығыс Қазақстан алдынғы орында, екінші Қарағанды тұр.

 

1-сурет. ҚР-ғы шағын және орта  кәсіпкерліктің даму деңгейі.

 

 

Шағын кәсіпкерліктегі 2010 жылғы көрсеткіштер бойынша елімізде 649 995 бірлікті, өнім шығарылымы 119 864 млн.тг, жұмыспен қамтылғандар саны 574 140 болды. Шағын кәсіпкерлік  елімізде аймақтар бойынша Алматы қаласында алдынғы  қатарда 26% құрайды. Жұмыспен қамту жағынын да Алматы қаласы бірінші орында тұр. Ал өнім шығарылымы бойынша Алматы алдынғы қатарда 26%, ал Астана қаласы 19% құрайды.

  

 

1-сурет. ҚР-ғы шағын және орта  кәсіпкерліктің даму деңгейі.

 

 

Орта кәсіпкерлік  субъектісі 2010 жылы 8454 тіркелді. Орта кәсіпкерлік  бойынша өнім шығарылымы 450 188 млн.тг, ал жұмыспен қамтылғандар саны 668 956 адам. Орта кәсіпкерлік субектісі саны жағынан бірінші орында Алматы қаласы тұр. Ал орта кәсіпкерліктегі жұмыспен қамту бойынша 19%, өнім шығарылымы бойынша 26% құрайды.

Орта кәсіпкерлік  саны жағынан аз болғанымен,  жұмыспен қамту және өнім шығару жағынан жоғары көрсеткіштерге ие.

Қазақстан Республикасында  басқа кәсіпкерлік түрлеріне қарағанда 2008 жылы 2010 жылмен салыстырғанда жеке кәсіпкерліктің жоғары қарқында дамыды. Ал орта кәсіпкерліктің үлесі саны жағынан ең төменгі деңгейде.

 

 

 

2.2 Ақтөбе облысы бойынша  кәсіпкерлікті қолдау мен дамуын  бағалау

 

Ақтөбе облысында  кәсіпкерліктің дамуы экономиканы  тұрақтандыру жоспарларын жүзеге асыруда үлкен мәнге ие болып отыр. Осы орайда маңызды элементтердің бірі шағын кәсіпкелікті дамыту болып табылады. Шағын кәсіпкерлік қазіргі ел экономикасында елеулі орын иеленіп, біршама қуатты экономикалық және саяси күшке айналуда. Оның соңғы жылдардағы динамикасы бұл сектордың бастапқы сатыдан даму сатысына өткендігін көрсетеді.

       Ақтөбе облысындағы  шағын және орта кәсіпкерліктің  дамуы икемді аралас экономиканы  қалыптастырудың жалпы әлемдік  беталысына, меншіктің түрлі нысандарының  үйлесімдігіне сәйкес келеді.

Облыста шағын  және орта кәсіпкерлік белсенді дамуда. Бизнес нарықты тауарлар мен қызметтермен толықтыруға салалық және аумақтық монополизмді жеңуге, бәсекелестікті кеңейтуге көмек береді.

2010 жылы шағын  және орта кәсіпкерлік субъектілерінің  жалпы саны 3,2 пайыз ұлғайды және 23,8 мың бірлікті құрады. Шағын  және орта бизнесте қамтылған  азаматтар саны 97,7 мың адамға  жетті және 2009 жылмен салыстырғанда  3,7 пайызға артты.

Олар өндірілген өнім, атқарған жұмыс және көрсеткен  қызмет көлемі 224,0 млрд.теңгеге жетті, бұл 2009 жылғы деңгейден 4,7 пайыз жоғары.

Шағын және орта бизнес субъектілерінен бюджетке түскен түсімдер 66,6 млрд.теңгені құрады.(116,7пайыз).

Өңірлік жалпы  қнімде шағын және орта кәсіпкерлік  үлесі өсуде. Егер 2005 жылы бұл көрсеткіш 15,0 пайыз құраса, 2010 жылы 21 пайыз  деңгейіне жетті.

       Облысқа кәсіпкерліктің дамытудың маңызды шарттарының бірі мемлекет және қаржылық институттар тарапынан шағын және орта кәсіпкерлік субьектілерін экономикалық қолдау және несиелеу болып табылады. 2008 жылы жергілікті атқарушы органдардың қызметі негізінен кәсіпкерлікті қаржы – несиелік қолдауға бағытталды. Жалпы көлемде бизнесті дамытуға 85,0млрд. тңге жұмсалды, соның ішінде екінші деңгейдегі банктерден - 72,9 млрд. тңге, ауылшаруашылығы өнімдерін өндірушілерді қолдауға республикалық бюджеттен - 4,2 млрд. теңге облыстық бюджеттен - 4,0 млрд. теңге, " Самұрық – Қазына " Акционерлік қоғамынан - 4,1 млрд. теңге және микрокредиттік ұйымдардан - 586,8 млн. теңге бөлінді. Аталмыш шаралар шағын кәсіпкерлік субьектілерінің тұрақты әрекет етуіне ықпалын тигізді.

       Жыл сайын 900 – дан астам жаңа шағын кәсіпкерлік обьектілері ашылады, олармен 7-8 мыңнан астам жаңа жұмыс орындары құрылады. Ақтөбе қаласы мен облыс аудандарында бизнес – орталықтар желісі, 50- ден астам аса қоғамдық бизнес- құрылымдары, соның ішінде 13 бизнес инкубатор, 21 қор, кәсіпкерлік әрекетті қолдау бойынша 6 орталық, 31салалық одақтар, ассоциациялар және заңды тұлғалардың бірлестіктері тұрғындарға қызмет көрсету орталықтары ашылған.

        Шағын және орта кәсіпкерлік субьектілерінің жалпы аймақтық өнімге үлесі 18,9 % болды.

         Ақтөбе облысының шағын кәсіпкерлік субьектілерінің арасында жүргізілетін сауалнамаға сәйкес олардың негізгі, өзекті мәселелері – қаражаттың, өндірістік аудандар мен жылжымайтын мүліктің жоқтығы, тіркеу процедурасының күрделілігі, өткізу нарығының жоқтығы, климаттық жағдайлар болып табылады.

Нақты жинақта  шағын және орта кәсіпкерліктің даму көрсеткіштері, олардың құрылымы және серпіні келтірілген.

2010 жылғы  көрсеткіштердің динамикасында  маңызды өзгертулер болды. Бұл  «Дара кәсіпкерлік» туралы Заңына  орта кәсіпкерліктің критерийлердің  қарастыру бөлінуімен негізделеді.  Осыдан басқа, Қазақстан Республикасы  Қаржы министрлігі Салық комитетімен  көрсетілген жеке кәсіпкерліктер  бойынша деректер жеке шоттар  негізінде жаңа әдістеме бойынша  қалыптастырылған.  

Жинақта динамикалық  қатарлардың  салыстырмалылығы қамсыздандырылған.

 

2006-2010жж шағын және орта кәсіпкерліктің (ШОК) даму серпіні

Экономикалық қызмет түрлері бойынша ШОК белсенді субъектілер саны (бірлік)

 

	2006	2007	2008	2009	2010
Барлығы	15 467	23 901	27 093	27 835	22 848
Ауыл  шаруашылығы,  аң аулау және орман  шаруашылығы	4 200	3 908	4 020	3 904	3 853
Балық аулау, балық өсіру	1	3	2	8	2
Өнеркәсіп	397	604	641	544	527
кен өндіру өнеркәсібі	31	34	35	20	29
өндеу өнеркәсібі	341	555	591	511	474
электр  энергиясын, газ бен су өндіру және бөлу	25	15	16	13	24
Құрылыс	321	445	526	699	775
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдар мен  жеке пайдаланатын заттарды жөндеу	5 351	10 262	11 725	12 024	9 869
Қонақ үйлер мен мейрамханалар	501	689	763	769	595
Көлік және байланыс	1 640	3 036	3 271	2 682	1 783
Қаржы қызметі	2	11	22	20	10
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызмет көрсету	865	2 108	2 879	2 994	2 491
Білім беру	18	35	40	46	38
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер көрсету	326	324	326	331	119
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтер көрсету	1 845	2 475	2 878	3 814	2 786

 

 

	2006	2007	2008	2009	2010
шағын кәсіпкерлік кәсіпорындары
Барлығы	1 891	2 078	2 215	2 716	2 659
Ауыл шаруашылығы, аң аулау  және орман шаруашылығы	176	173	183	179	168
Балық аулау, балық өсіру	1	1	1	1	2
Өнеркәсіп	213	237	223	181	181
кен өндіру өнеркәсібі	26	25	28	13	15
өндеу өнеркәсібі	170	206	191	165	161
электр энергиясын, газ  бен су өндіру және бөлу	17	6	4	3	5
Құрылыс	274	384	434	601	651
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке пайдаланатын заттарды жөндеу	740	788	813	975	919
Қонақ үйлер мен мейрамханалар	31	29	27	40	41
Көлік және байланыс	113	144	160	191	179
Қаржы қызметі	-	-	-	-	-
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызмет көрсету	252	229	278	426	411
Білім беру	16	30	34	39	30
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер көрсету	27	26	24	40	31
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтер көрсету	48	37	38	43	46
орта кәсіпкерлік кәсіпорындары
Барлығы	120	122	137	120	221
Ауыл шаруашылығы, аң аулау  және орман  шаруашылығы	24	24	27	24	24
Балық аулау, балық өсіру
Өнеркәсіп	30	31	34	29	62
кен өндіру өнеркәсібі	5	5	6	4	14
өндеу өнеркәсібі	19	19	21	18	38
электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлу	6	7	8	7	10
Құрылыс	18	18	22	19	35
Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке пайдаланатын заттарды жөндеу	9	9	10	11	25
Қонақ үйлер мен мейрамханалар	2	2	3	7	8
Көлік және байланыс	9	9	10	7	18
Қаржы қызметі
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызмет көрсету	24	24	27	20	40
Білім беру
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер көрсету
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтер көрсету	4	4	4	3	9