қазақстан республикасындағы кәсіпкерліктң қолдау

Шағын және орта бизнестің болуы және де ірі  компаниялардың                                                                                 мүдделеріне сай келеді. Қазір  дайын өнімді жасау үшін мыңдаған әртүрлі детальдар қажет етіледі. Олардың өндірісіне концерндер мен  келісім шарт жүйелерімен байланысқан  көптеген шағын және орташа фирмалар маманданады.

Шағын бизнес кәсіпорынды ашу ісі аз мөлшерде капитал қажет етеді. Техникалық қызмет көрсету саласында кең  өріс алады. Өте жиі жағдайда өз ісі  өндірістен шығып қалған немесе жұмыс  таба алмағандар ашады.                                                                         

80-ші жылдардың  басында шағын кәсіпорындар иелерінің  тек өз жанұяларындағы адамдарының  еңбектерін қолдануы Жапониядағы  барлық жұмыспен қамылғандардың 32%, Италияда-29%, Францияда-21%құрады.

Монополистік  емес фирмалар жаңа салалар қатарында, әсіресе ақпарат кешенінде өздерінің  жағдайларын әжептәуір нығайтады. ҒТП негізінде іскер қызметкер  спектрі қалыптасқан. Осындай қызмет ресурстардың айтарлықтай жинақталуын  қажет етпейді және де шағын компания шеңберінде де табысты жүзеге асуы мүмкін. Жеке атағанда, Германияда бағдарламаны қамтамасыз ету саласында 3700 фирмалар жұмыс істейді, олардың көпшілігі  жұмыскерлер саны 10 адамнан аз компаниялардан құралған.

Кәсіпкерлік сектор нарықтық  бәсекелестіктің  өзгеруіне өте сезімтал. Сонымен  қатар экономикадағы бәсекелік  сипатты қолдай отырып, орта топтың қалыптасуының негізін қалайды. Осындай әлеуметтік базаны дамытпастан  нарықтық реформаларға жоғарғы баға беру мүмкін емес. Бұл сипаттаманың әділдігін экономиканың қолдаушы күші болған шағын бизнесті кең бағытта  қолдаған шет елдердің тәжірибесі айғақтайды. Мысалы: АҚШ-та жалпы өнімнің қырық  пайызы және еңбекке қабілетті халықтың елу үш пайызы оның үлесіне тиеді. Ірі корпорацияларға қарағанда  шағын кәсіпорындар технологиялық  жаңалықтарды анағұрлым көп игереді. Мұндай кәсіпорындар тауарларды экспортқа  шығаруға мүмкіншіліктері мол.  Олардың  үлесіне: Германия, Италия, Жапония  сияқты елдерде тауар экспортының  қырық пайызы жуығы тиесілі екен. Экономикалық және статистикалық мәліметтер бойынша шағын бизнес субъектілерінің  рөлі тіпті дамыған елдерде артқаны  байқалады. Шағын бизнес субъектілерінің  санын                                                                                                                         арттырып, оларға көмек көрсете отырып, мемлекет экономикалық, әлеуметтік, әсіресе  жұмыспен қамту мәселесін шешеді.

    Өркениетті  елдердің    көпшілігінде   экономикалық   өсудің   шешуші  бір  факторы- шағын   бизнесті  жан-жақты   дамыту   болып  табылады. Кәсіпорындардың   жалпы  санының  ішінде  шағын  және  орта    фирмалардың  үлесі  80-90 %-ын  қамтып,  елдің жалпы ұлттық   өнімнің   50%-ға   жуығын  өндіруді  қамтамасыз   етіп отыр.  Шағын кәсіпорындардың шаруашылықты  жүргізуге икемділігі  оларды  ғылыми-техникалық  прогрестің  негізгі бір қозғаушы   күшіне  айналдыруда.

       Шағын  кәсіпкерліктің   шетелдегі даму   ерекшеліктерін   қарастыру  негізінде  ең  алдымен  дамыған  мемлекеттер  ішіндегі  алыптар  тәжірибесіне  тоқталсақ,  ол  біріншіден  Америка  Құрама   Штатының   және  Жапонияның,     сонымен    қатар   Германияның  шағын  кәсіпкерлік   қызметінің  сипаты  мен   оны  мемлекеттік  қолдау   бағыттары  мен  проблемаларын  ескеру   қажет.

       Шағын  және  орта  кәсіпорындардың       ірі         кәсіпорындармен          қатар қызмет етуі дамыған  елдер экономикасына тән белгі. Америка   Құрама         Штатында өз      ісімен             айналасушы            азаматтар, яғни кәсіпкерлер            үлкен                 құрметке         ие. Нарықтық    экономикаға бет     бұрған     елдер   үшін         Америка            Құрама          Штатындағы шағын          бизнесті         дамыту   тәжірибесінің          үлкен   маңызы зор. Америка    Құрама          Штатында       тіркелген    кәсіпорындардың    97    -ына             жуығы      шағын      кәсіпорындар.   Бұл шағын          кәсіпорындар         жалпы     ұлттық         өнімнің-  53 -ына,  көтерме сауданың-  64 -ына,          бөлшек         сауданың-   72    -ына,   қызмет    сласының     57 -ына  ие  болып  тұр.

       Сонымен  қатар,Америка  Құрама Штатында кәсіпкелік    қызмет        АҚШ          экономикасында     шағын   және   орта   фирмалар             ғылыми-    техникалық     проресс     саласында   жататын  барлық    жаңалықтарды    жасаудың,      игерудің    және     өндіріске      енгізудің       тең   жартсына           жуығын          қамтамасыз       етеді.     Өндіріске    жұмсалған       әрбір    шығынға     олар  ірі     кәсіпорындармен        салыстырғанда         орташа   есеппен   17   еседен   көп   ғылыми     жаңалықтар     енгізуде.   Шағын   инновациялы   өндіріс     мұнда    ғалымдар,   инженерлер   және   тапқырлар    еңбегі    негізінде   ұйымдастырылады. бүгінгі  таңда   жыл   сайын  құрылатын   600-700  мың  жаңа   фирмалардың     1\8  бөлігін    ғылыми-техникалық    жаңашылдық    өндірісінде   мамандандырылған.

    АҚШ  - та   шағын   кәсіпкерліктің    тұрақты   түрде    мемлекеттік   қолдауға   ие.  Әр  түрлі    мемлекеттік    реттеулер   иен    қолдау      шаралары       құқықтық    базаға    негізделген.  Солардың    бірі  «  шағын  бизнес   туралы  заң» .  Америка  Құрама  Штатының     конгрессінде   шағын  бизнес  проблемаларымен    екі      комитет   айналысады.

        Федералдық  деңгейде   шағын  бизнес   әкімшілігі      қызмет   атқарады.   Әкімшіліктің   басты   функциясы--  шағын бизнесті     жан  жақты  қолдау.   Әрбір   штатта  әкімшіліктің  аймақтық   бөлімдері  жұмыс  істейді.    Аймақтық  бөлімшелер   шағын   бизнес  субьектілеріне    нарық   туралы  ақпарат  береді,  оның  мәселелерін    шешуге  көмектеседі.

       Сонымен  қатар,   Америка          Құрама     Штатының   кәсіпкерлік   саясатының      негізгі   бағыттарының  бірі  -  ол    қаржы   түсімдерін реттеу  болып  табылады.  Ол  екі    бағытта  жүзеге  асырылады:

     1)  бюджеттен     мақсатты    бағытталған   субсидиялар;

      2)  қаржыландыру  үшін     жеке   капиталдарды      тарту.

     Бұл  бағытты     іске   асыруда   АҚШ –  та  Шағын  Бизнестің  Әкімшілігі   құрылған   және   ол  шағын    кәсіпкерлікке     қаржылық,   кеңестік,   материалдық   көмектесеlі,   кәсіпкерлерді  оқыту  мен   дайындауды  жүзеге  асырады.  Шағын   Бизнес  Әкімшілігі   шеңберінде   келесі  бағдарламалар    жүзеге   асырылады:

    1)халықаралық  саудада   көмек;

     2)ғылыми-техникалық   зерттеулер;

     3)әйел-  кәсіпкерге   көмектер;

     4)ардагер-кәсіпкерге  көмек  көрсету   жұмыстары;

     5) ұлттық  кәсіпкерлікті   дамыту   және    тағы   басқа.

        

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ҚР-ДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ДАМУЫН БАҒАЛАУ

 

 

2.1 Қазіргі кезеңдегі ҚР-дағы шағын және орта бизнестің жағдайын талдау

 

Қазақстан республикасының  Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанның  бәсекеге барынша қабілетті, әрі  серпінді дамып келе жатқан әлем мемлекеттерінің  қатарына қосылуы алдыңғы қатарлы  қоғам құрудағы басымдықтардың бірі » деп өз Жолдауында атап өтті. Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға және жан-жақты қолдауға қазіргі  уақытта үлкен мән беріліп  отыр.

Дүние жүзін  шарпыған дағдарысқа қарсы әлемнің  алпауыт елдерінің өзі қал-қадерінше  қарманып, ішкі экономикалық тұрақтылығын сақтауға ұмтылып жатыр. Бұл ретте, ширақтық танытқан ел Үкіметі Ұлттық банк және Қаржылық бақылау агенттігімен бірлесіп, 2009-2010 жылдары экономика  мен қаржы жүйесін тұрақтандыруға арналған бірлескен іс-қимыл бағдарламасын  былдыр күзде қабылдағаны мәлім. Бұл жоспардың басты мақсаты  – ғаламдық дағдарыстың салдарына  төтеп беру, сонымен қатар экономикалық өсу, ұлттық экономиканың бәсекеқабілеттілігін арттыру, тұрақтылық негізін қалау, халықты еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету және халықтың әлеуметтік-әлсіз  жіктерін қолдау.

Қазақстанның  экономикалық тұрақтылығын және ұлттық экономиканың бәсекегеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында бағдарламада шағын және орта бизнес секторын қолдауға басымдық беріліп отыр. Өйткені экспорттық өнімдердің әлемдік нарықтағы бағасының  күрт құлдырауы жағдайында мемлекеттің  әлеуметтік-экономикалық әл-ауқатының  нығаюына және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға дәл осы  шағын және орта бизнестің өрге басуы  негіз қалайды. Егер бұл сала өркендесе, жаңа жұмыс орындары ашылып, ел берекеті артады. Үкіметтің ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда  жасақтаған бағдарламасында шағын  және орта кәсіпкерлік субъектілерін  қолдауға және жаңа бизнес жобаларды  іске асыруға ерекше мән берілуі  сондықтан.

Статистика  агеттігінің мәліметтері бойынша, 2008 жылы Қазақстан Республикасы бойынша елімізде 621 114 ШОК субъектісі, 2009 жылы 623 751 ШОК субъектісі, ал өткен жылы 2010 жылы 676 269 ШОК субьектісі тіркелген. Яғни,  жылдан –жылға шағын және орта кәсіпкерлік субьектісі көрсеткіштерінің біршама жоғарлағандығын байқауға болады.

Республика  бойынша 2010 жылғы көрсеткіштерге сәйкес  Оңтүстік Қазақстан 1-орында, яғни 123 748 ШОК субъектісі 18%, 2-орында  Алматы облысы 110 004 ШОК субъектісі 16%, ал 3-орында Шығыс Қазақстан 69 074 ШОК субъектісі 10% тіркелген. Аймақтар бойынша да шағын және орта кәсіпкерлік субъектілер санының жыл сайын жоғарлап отырғандығын көруге болады (1-кесте).

 

 

1-кесте

Қазақстан Республикасы аймақтары  бойынша 2008-2010 жж ШОК белсенді субъектілерінің саны, бірлік

 

	ШОК белсенді субъектілерінің саны, бірлік
	2008	2009	2010
Қазақстан Республикасы	621 114	623 751	676 269
Ақмола	30 202	30 708	26 983
Ақтөбе	26 103	26 220	23 811
Алматы	78 979	79 295	110 004
Атырау	27 608	27 697	19 508
Батыс Қазақстан	21 674	58 001	19 506
Жамбыл	33 038	33 679	37 265
Қарағанды	37 296	21 792	44 207
Қостанай	40 119	37 836	36 531
Қызылорда	14 934	40 554	14 725
Маңғыстау	21 087	15 460	16 804
Оңтүстік Қазақстан	101 721	109 378	123 748
Павлодар	25 280	25 457	24 380
Солтүстік Қазақстан	18 186	18 386	21 156
Шығыс Қазақстан	57 442	98 914	69 074
Астана қаласы	27 760	27 884	26 917
Алматы қаласы	59 685	62 490	61 650

 

Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы елімізде жұмыссыздықты жоюдың бірден-бір  жолы болып табылады.

Елімізде  шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына  байланысты жұмыссыздар саны да төмендеп келеді.

Сондай-ақ, шағын  және орта кәсіпкерлікте жұмыспен қамтылғандар саны  2008 жылы Қазақстан Республикасы бойынша  1 726 170 адам, 2009 жылы 1 944 945 адам, ал 2010 жылы 2 463 518 адам болды. Сәйкесінше шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына байланысты 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 2 есе жұмыспен қамтылған (2-кесте).

2010 жылғы  көрсеткіштерге сәйкес аймақтарда  жұмыспен қамту бойынша алдыңғы  қатарда Алматы қаласында 13% орын алып отыр. Оңтүстік Қазақстан 12%,  Алматы 11%.

 

 

 

 

 

 

 

 

2-кесте

Республика аймақтары  бойынша ШОК-те жұмыспен қамтылғандар саны, адам

	ШОК-та жұмыспен қамтылғандар саны, адам
	2008	2009	2010
Қазақстан Республикасы	1 726 170	1 944 945	2 463 518
Ақмола	74 819	96 263	114 889
Ақтөбе	59 739	69 914	95 843
Алматы	203 680	213 394	275 700
Атырау	63 530	70 730	79 402
Батыс Қазақстан	55 256	60 743	88 077
Жамбыл	116 463	116 326	112 640
Қарағанды	114 747	135 189	200 248
Қостанай	92 019	111 869	137 283
Қызылорда	38 218	44 464	64 710
Маңғыстау	41 753	47 951	66 472
Оңтүстік Қазақстан	231 552	245 614	298 046
Павлодар	76 651	88 391	112 982
Солтүстік Қазақстан	52 368	68 928	102 755
Шығыс Қазақстан	160 736	187 686	238 083
Астана қаласы	107 014	113 038	133 928
Алматы қаласы	237 625	274 445	342 460