Жаңа педагогикалық технология

Жоғары кәсіби білім  беру құрылымы үш сатыдан 
тұрады: жоғары базалық білім (бакалавриат), жоғары арнаулы 
білім, жоғары ғылыми-педагогикалық немесе мамандандырылған білім (магистратура).

Оқытудың  қазіргі технологиялары

Еліміздің егемендік  алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның  ішінде білім беру саласында жүріп  жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан  шығаратын қуатты талпыныстарға  жол ашты.

Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің  жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім  беру кеңістігіне енуге бағыт  алуда. Бұл педагогика теориясы мен  оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің  жаңа мазмұны пайда болуда:         

 • білім мазмұны  жаңа біліктермен, ақпараттарды  қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және  нарық жағдайындағы білім беру  бағдарламаларының нақтылануымен  байи түсуде;         

 • ақпараттық  дәстүрлі әдістері – ауызша  және жазбаша, телефон және  радиобайланыс – қазіргі заманғы  компьютерлік құралдарға ығысып  орын беруде;         

 •   баланың   жеке   басын   тәрбиелеуде,   оның   жандүниесінің    рухани    баюына,    азамат,    тұлға    ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;         

 • мектеп, отбасы  мен қоршаған әлеуметтік ортаның  бала тәрбиесіндегі бірлігіне  ұмтылыс жасалуда;         

 • қоғамдық  біліммен бара-бар педагогикалық  технологияның кеңінен қолданылуына  және ғылымның рөліне мән берілуде.

Оқыту технологиясын  жетілдірудің психологиялық, педагогикалық  бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары  төмендегіше сипатталады:         

 • есте сақтауға  негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана  отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға  көшу;         

 • білімнің  статистикалық үлгісінен ақыл-ой  әрекетінің динамикалық құрылым  жүйесіне көшу;         

 • оқушыға  орташа деңгейде білім беретін  бағдарламадан жекелеп, саралап  оқыту бағдарламасына өту.

Қазір Республика   оқу   орындары,   педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген   жаңа   идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.

Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын  меңгермейінше сауатты, жан-жақты  маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық  және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін  тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Қазіргі кезде педагогикалық  технология ұғымы біздің 
педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте: "Технология – бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы" делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы құрылымы.

ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл  оқыту үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин "Педагогикалық технология — бұл педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті", - деп анықтайды.

Бүгінгі педагогика ғылымының лексиконында педагогикалық /оқыту/ технология ұғымы терең тамыр  жайды. Дегенмен де, осы ұғымды түсіну мен пайдалануда әр түрлілік басым.

Технология –  Теһnе – искусство, ремесло, мастерство, учение – деген  мағынаны білдіретін грек сөзі.

"Технология - өндірістік  процесті жүргізудің әдістері  мен тәсілдері жайлы білім  жиынтығы", - деп шетел сөздерінің  қысқаша сөздігінде анықтама  берілген.       

 Педагогикалық  технология – педагогикалық мақсатқа  жету үшін пайдаланылатын барлық  дара, инструменталдық және методологиялық  құралдардың қолдану реті мен  жиынтығының жүйесін білдіреді. /Кларин М.В./       

 Технология –  оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы  жағдай тудырушы оқу процесін  ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен  педагогикалық әрекетті жобалаудың  жан-жақты ойластырылған үлгісі /Монахов В.М./.       

 Технология –  дидактикалық жүйенің процессуалды  бөлігі. /Чошанов М./       

 Педагогикалық  технология - практикада іске асырылатын  педагогикалық жүйенің жобасы /Беспалько  Б.П./.       

 Ал, педагогикалық  жүйе дегеніміз — белгілі бір  қабілеті бар дара тұлғаны  қалыптастыруға бағытталған педагогикалық  әсерді ұйымдастыруға қажет кұралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара  байланысқан бірлігі. Оқыту технологиясы - оқытудың тиімді жолдарын зерттейді,  ғылымда оқыту процесінде қолданылатын  әдістер, тәсілдер мен қағидалар.  Ол оқыту процесінде нақты  жүйе кызметін атқарады /Селевко  Г./

Педагогикалық технология ұғымы үш деңгейде қолданылады       

   Жалпы педагогикалық жүйе ұғымының синонимі. Оған: мақсат, мазмұн, оқытудың құралдары мен әдістері, оқыту процесінің субъектілері мен объектілерінің әрекет алгоритмі кіреді.         

Салалық /пәндік/ - бір пән шеңберіндегі оқыту, тәрбие мазмұнын жүзеге асыруға негізделген әдістер мен құралдар жиынтығы.         

Локалъдік /модулъдік/ - жеке әрекеттер технологиясы, ұғымды қалыптастыру; дара қасиеттерді қалыптастыру және дамыту сабағының технологиясы; жаңа материалды меңгерту технологиясы; қайталау және бақылауды ұйымдастыру технологиясы; жеке жұмысты ұйымдастыру технологиясы.

Салалық /пәндік/ және локальдық /модульдік/ деңгейлеп оқыту  әдісімен үндес, тек айырмашылық  технологияда процессуалдық өлшемдік, сапалық және вариативтік - бағдарлық  компоненттерге басым көңіл бөледі.

Технология әдістемеден  оқыту әрекеттерінің өңдеуге  болатындығымен ерекшеленеді.

Педагогикалық үрдіс  технологиясы дегеніміз мақсат-мүддені  анықтаудың жалпы әдіснамасы негізінде  мемлекеттің қазіргі таңда білім  беру саласына қойып отырған талаптарына  сәйкес анықталып, іріктеліп, реттелген  оқытудың мазмұн, форма, әдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының психологиялық-педагогикалық  нұсқауларының жиыны.

Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал, дидактикалық талап секілді  психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға, ынтасына, оқу – іс-әрекетіне игі мұғалімдердің  интеллектуалдық, шығармашылық қызметі  болып табылатын педагогикалық  іс-тәжірибесінін нәтижелілігіне, жинақтылығына  ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының рөлін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық  технология – оқу -тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған  көптеген факторлардың үйлесімділігі  оқыту мен тәрбиенің тиімділігін  қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі (компонент). 

 

1.2.ОСЫ  ЗАМАНҒЫ ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР  

 

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында   орта   білім   берудің   жүйелі   реформаланцуы қоғамдық   тұрғыдан   үлкен   маңызға   ие.   Білім   берудің реформалауды   жүзеге      асырудың   және   бір   маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттігінен туып отыр. Осыған орай,   соңғы   кезде   оқытудың  әр   түрлі   педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп жатыр. Олар мыналар:    Лысенкованың алдын ала оқыту, Хазанкиннің   есептер   шығару,   Палтышевтің   физикадан есептер  шығару,   Шаталовтың  интенсивті  оқыту  (тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің ірі блоктан оқыту, мәселелік оқыту, оқытудың белсенді әдісі, т.т.       

 Ал соңғы жылдары  оқытудың модульдік технологиясы  мен В.М.Монаховтың, Дьяченконың  оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ, профессор Ж.Қараевтың оқытуды  дербестендіру мен дифференциалау  және білім беруді демократияландыру  мен ізгілендіру ұстанымдарына  негізделген жаңа педагогикалық  компьютерлік технологиясы еліміздің  көптеген мектептерінде қолданылып  жүр.

Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжірибелік-сынақ  жұмыстардың  басты  міндеті  жаңаша  оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне енгізу болып табылады. Мәселен, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтың бірлесе жасаған “Дамыта оқыту жүйесі” бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:      

1. Жоғары деңгейдегі  қиындықта оқыту.      

2. Теориялық білімнің  жетекші рөлі.      

3. Оқу материалын  жеделдете оқыту.      

4. Оқу үрдісін  оқушының сезінуі.      

5. Барлық оқушылардың  дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.       

 Л.В.Занковтың  оқыту жүйесінде оқушы өзін  емін-еркін сезінеді, оның әлеуметтік  мүмкіндігі мен дербестігінің  дамуына жағдай жасалады. Осы  жүйеде оқушы мен мұғалімнің  арасындағы жаңаша қарым-катынастың  іргетасы қаланады. Мұғалім түсіндіруші,  оқытушы тұрғысында емес, оқушының  оқу әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы  ретінде көрінеді.      

 Д.Б.Эльконин  мен В.В.Давыдовтың зерттеулері  оқу әрекеті және оның субъектісін  қалыптастыруға бағытталған. Оның  құрылымы мынадай: оқу-танымдық  мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу  амалдары, оқу операциялары.      

 Педагогика ғылымында  баланы оқыту мен тәрбиелеудің  міндеті жан-жақты дамыған жеке  тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология бойынша әдістемелік  жүйенің басты бөлігі оқыту  мақсаты болып қалады. Сондықтан  танымдылық іс-әрекеті белгілі  бір дәрежеде белсендірілуі қажет.  Бұл әдістемелік жүйенің басқа  бөліктерінің де (мазмұн, әдіс, оқыту  түрі мен құралдарының) өзара  байланысы қалпында өзгертілуін  талап етеді. Мұны орындау үшін  төмендегідей ұстанымдар жүзеге  асуы тиіс.       

1. Оқушылардың өзіндік  іздену іс-әркетінің әдістерін  меңгеру талап етіледі. Өйткені  бұл әдістердің күнделікті пайдаланып  жүрген оқыту әдістерінен айырмашылығы  бар. Яғни жаңа жағдайдағы "оқыту  әдістемесі" деп отырғанымыз: "оқушы  - мұғалім" ұстанымының өзара  тығыз байланыстылығы. Демек, мұнда  бірінші орында оқушы тұрады  және оның өз бетімен білім  алудағы белсенділігіне баса  назар аударылады.

2. Жаңаша оқытудың  негізгі түрлері: оқытудың дербес  және топтық түрлері болып  табылады. Бұл жерде алға қойылатын  басты мақсат - оқушыға деген сенім,  оның өз ісіне жауап беру  мүмкіндігіне сүйеніп беделі  мен қадір-қасиет сезімін дамыту. Ал оқытудың фронтальды түрі  көбінесе, бағыт беру, талқылау және  түзету енгізуде ғана пайдаланылады.       

3. Жаңа технологияның  мақсаты бойынша "оқытуды ізгілендіру"  қажет. Бұл үшін оқу құралдары  оқушылардың өздігінен танымдық  іс-әрекетін жүргізе алатындай  болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі  оқулықтар мұндай талапты қанағаттандыра  алмайды, сондықтан оқушылардың  өз бетімен білім алуына аса  бейімделген жаңа типтегі оқулықтар  керек-ақ.      

 Жаңа технологияның  тағы бір психологиялық негізі  болып табылатын теория - Л.С.Выготскийдің "оқыту үрдісінде оқушының  ақыл-ойының дамуы "актуалды  даму" аймағынан жақын арадағы  даму" аймағына ауысуы туралы теориясы. Бұл ауысу тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған бірінші деңгейден өнімді іс-әрекетті қажет ететін келесі деңгейлерге ауысу негізіндегі іс-әрекет арқылы жүзеге асады. В.П.Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: бірінші деңгей - "міндетті, оқушылық", екінші - алгоритмдік, үшінші - эвристикалык, төртінші - шығармашылық.       

 Ендеше оқушылардың  білім, білік, дағдыларын жетілдіру  үшін оқытудың жаңа технологиясы  негізінде дифференциалдық және  дербес деңгейлік ұстанымдарының  талаптарына сәйкес өткізілетін  әр түрлі сабаққа арналған  жаңа ұрпаттағы оқулықтар мен  оқу құралдары қажет. Бұлар  - әңгімелесуші-оқулықтар мен оларға  қосымша төрт деңгейдегі тапсырмалар  берілген жұмыс дәптерлері.      

 Әңгімелесуші-оқулық  бойынша жаңа тақырыпты өз  бетімен меңгеріп, анықтама мен  ережелерін өзі шығарады. Қарапайым  жаттығу-мысалдармен оларды бекіткеннен  кейін жұмыс дәптерлеріндегі  деңгейлік тапсырмаларды орындауға  көшеді.      

 Оқытудың жаңа  технологиясы жағдайында оқушылардың  өздігінен жүргізетін танымдық  іс-әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі  төрт деңгей бойынша құрастырылып, ондағы барлық деңгейдегі тапсырмалар  қызғылықты мазмұндалған болса  оқушыларда ынталану пайда болады. Мұндай жаңа технология бойынша  сабақ беріп жүрген мұғалімдер  үзіліс кезінде де оқушылардың  сабақтан бас алмайтындығын айтады. Өйткені оқушылар өзара бәсекелесе  отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус,  математикалық басқатырғыштар сияқты  әр деңгейдегі тапсырмаларды  шешуге ұмтылатыны даусыз. Бұл  жерде “үлгерімі кейіндеп қалып,  өз құрбыларын белгілі бір  себептермен қуып жете алмайтын  оқушылармен қалай істеуіміз  қажет?” деген сұрақ туады.  Бұл мәселенің де оңды шешуі  қарастырылған. Олар мыналар:       

 • барлық  тапсырмаларды мезгілінде орындаған  оқушылар үлгермеушілерге көмектеседі;