Дарынды балалармен жеке-дара жұмыс жүргізудің психологиялық-әдістемелік нұсқаулары

Дарынды балалармен жұмыс істейтін мұғалімдерге нұсқау

Тәжірибе көрсеткендей-ақ,  дарынды баламен мұғалімнің өзара әрекет етуіндегі өте тиімді бір әдіс  -  баланың материалмен өзіндік жұмыс істеуіне басты мән бере отырып,  жеке-дара сабақтар  ұйымдастыру.  Пән-мұғаліміне жұмыста қажеттісі:

1. Баланың өзінің білім дәрежесіне орай,  бейімділігне орай  (гуманитарлы,  математикалық,  жаратылыстану-ғылыми,  музыкалық тағы басқа)  және психикалық ерекшеліктерін ескере отырып сабақ жоспарын құрастыру.
2. Қиын әрі шатасқан сұрақтар бойынша кеңес беру тақырыптарын анықтау.
3. Белгілі бір уақыт аралығында пән бойынша баладан есеп формасын таңдау  (тест, сұрақтар тағы басқа)
4. Балаға ұсыну керек:

1. тақырып атауы.
2. тақырыпты оқу жоспары
3. негізгі сұрақтар
4. бала меңгеруге тиісті ұғымдар мен терминдер
5. практикалық жұмыстар
6. қажетті әдебиеттер тізімі
7. бақылау формасы
8. өзін-өзі тексеру тапсырмалары

5. Дарынды баламен жұмыстың нәтижелерін талдау кестесін толтыру:

1. пән
2. кеңес беру мерзімі мен уақыты
3. басты қарастырылатын сұрақтар
4. бағдарлама бойынша жұмыс істеу уақыты
5. жіберілген уақыт
6. бағдарламадан тыс қосымша сұрақтар
7. анықталмаған сұрақтар
8. мерзімнен ауытқу себептері.

Мұғалім өте  қайырымды,  әрі зерек болуы тиіс.  Баланың психологиялық ерекшеліктерін ескеріп,  оның шығармашылық және өнімді ойлауын құптап,  таңдаған тақырыбын терең қайта өңдеу керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Біз өз зерттеу жұмысымызда осы салада пайдаланатын ұғым,  түсініктердің мәнін ашып,  өзектілігін дәлелдедік.  «дарын»,  «дарындылық»,  «қабілеттілік»  тағы басқа ұғымдарға дара тоқталдық.

Ғалымдар дарындылық ұғымын қаншалықты зерттесе де,  осы күнге дейін оның тұрақты анықтамасы жоқ.  Дарындылықтың пайда болу туралы көзқарастар да әр түрлі екенін анықтадық.

Бүгінгі күнде дарындылық мәселесі түбегейлі шешілмеген,  және дағдарысы мен дарындылық табыстылығы арасында қарама-қайшылық бар.  Дарныдылық нәресте шақтан пайда болады,  ол үнемі дамытуы қажет етеді.

Арнайы ұйымдастырылған оқыту процесінің өзі оқытушы мен дарынды оқушының арасындағы түрі жағынан бірлескен-диалогтық,  ал мазмұны жағынан танымдық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға болады.  Осыған байланысты дарынды баланың жеке тұлғалық дамуы жүреді.

Қабілетті біріккен іс-әрекет контекстінде субъект -  убъект қатынасы ретінде қарастыру ғана,  нышандардың дарындылыққа айналу механизмдерін түсіндіруге көмек береді.

ХХІ ғасырдағы білім  беру дарынды балаларды айқындау мен диагностика ұйымдастырудың жаңа жолдарын талап етеді.  Баланың дарындылығын айқындау,  дамыту мәселесі нақты көрінетін,  баланы қарқынды физиологиялық,  интеллектуалдық шағына сәйкес келетіндігін,  әрі этникалық аспектіге негізделетінін білдік.  Дарынды баланың психикалық даму деңгейін анықтап,  жалпы және арнайы қабілеттілігінің даму мүмкнідіктерін аштық.

Дарынды баланың дамуындағы кедергілер анықталды.

Дарындылық мәселесі әрі қарай зерттеуді қажет етеді.  Бұл көпжақты,  көп құрылымды,  көп сипатты мазмұнды да,  мәнді де,  құрылымы мен даму бағыт-бағдары әлі де көптеген ізденістерді қажет ететін,  шеті табылмаған жұмбақты құбылыс пен процестің бірі болып табылады.

Әдебиеттерге шолу жүргізу,  бізге дарындылық мәселесін әр түрлі көзқараста жүргізуге көмектесті.  Берілген жұмыста дарындылықтың оқушыларда қалыптасуы мен дамуына көңіл бөлінді.  Бұл зерттеу жұмысы дарындылық проблемасы бойынша көптеген сәйкес жұмыстарды толықтырады.

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Концепция выявления,  поддержки и развития одаренных детей в Республике Казахстан.  Дарын.  Информационно-методический сборник.  №3, 1999, с. 24.
2. Закон Республики Казахстан «Об обраовании»  -  Учитель  Казахстана. №21-24,  1999.
3. Матюшкин А.М.  Загадки одаренности.  -  Москва,  1993,  220с.
4. Чудновский В.Э.  Одаренность:  дар или … - Москва,  Знание,  1990,  с. 15-28.
5. Учителю об одаренных детях (пособие для учителя) под ред.  В.П. Лебедевой.  В.И. Панова – Москва,  Молодая гвардия,  1997, с. 18-26.
6. Психология одаренности детей и подростков (под.ред. Н.С. Лейтеса,  - Москва.  Издат. Центр  «Академия»,  1996,  с. 4-55.
7. Лейтес Н.С.  Об умственной одаренности.  – Москва,  1960.  С. 158-171
8. Краткий энциклопедический словарь.  Москва.  Юрид. Литер.  1997,  с. 13-17.
9. Яковлев Е.  Развитие творческой одаренности детей школьного возраста  (школьный психолог) №39,  2001,  с. 6-7.
10. Готсдиннер А.Л.  К проблеме многосторнних способностей.  Вопросы психологий.  М,  1991,  №4,  с. 82-88.
11. Лейтес Н.С.  Способности и одаренность в детском возрасте.  -  Москва,  1984.  С.3-12,  54-68.
12. Педагогика и психология одаренности школьников  (под ред.  У.Б. Жексенбаевой,  А.К. Сатовой -  Аламты,  2002,  248с.
13. Одаренные дети  (пер. с анг. // общ. Ред.  Г.В. Бурлинской и В.С. Слуцкого. – м.,  1991.  . 151-166,  166-314,  191-194.
14. Асмолов А.Г.  Личность как предмет психологического  исследования.  -  Москва,  изд. МГУ,  1984.  105 с.
15. Выгодский Л.С.  История развития высших психических функции.  В собр. Соч.  в 6-томах.  3 том.  Москва,  Педагогика,  1983.  С. 86-97.
16. Штерн В.  Умственная одаренность:  психологические испытания,  умственной одаренности в их применении к детям школьного возраста.  Пер. с нем.  А.П. Болтукова  (под ред.  В.А. Лукова  - Спб:  Союз),  1997.  С. 61-88.
17. Жұмабаев М.  Педагогика  Алматы,  1992.  24-26 б.
18. Савенков И.А.  Одаренные дети в детском саду и школе  (уч.  Пособие для студ. Высш.  Учеб. Завед.) – Москва,  Изд. Центр «Академия»,  2000.  С. 29-30.
19. Карне М  Одаренные дети. – Москва,  Знание,  1991,  360 с.
20. Чудновский В.Э. Воспитание способностей и формирование личности.  Москва,  1986.  С. 4-32,  41-55.
21. Туник Е.Е.  Тест Е. Торренса.  Диагностика креативности. С.-петербург,  2000,  с. 50-60.
22. Дружинин В.Н.,  Хазратова Н.В:  Экспериментальное исследование формирующего влияния среды на креативность  (психологический журнал).  1994,  т.  15.,  №4,  с.83-93.
23. Матюшкин А.М.  Таланты нужно беречь.  /Мир психологии,  №1,  2000.  208 с.
24. Айзенк Г. Дж.  Узнай свой собственный ІQ. – Москва,  1996. С. 35-47.
25. Гильбух Ю.З.   Умственно одаренный ребенок.  Киев,  1993.  с.  11-23.
26. Семенов И.Н.  Возрастные особенности одаренных детей  //Инновационная деятельность в образовании  1994,  №1,  с. 56-64.
27. Кулемзина А.  Кризисы детской одаренности.  Школьный психолог,  № 41,   2002,  с. 4-5.
28. Моляко В.А.  Проблемы психологии творчества и разработка подхода к изучению одаренности.  Вопросы психологии,  №5,  1994.  С86-95.
29. Мелхорн Г.  Гениями не рождаются.  Общество и способности человека.  -  москва,  1989,  с. 107-135,  147-153.
30. Холодная М.А.   Существует ли интеллект как психическая реальность?  //Вопр. Психол.  1990.  №5 . с. 121-128.
31. Бекбаева К.  “Дарын”  ақпараттық-әдістемелік жинағы. №2,  2003.  Ауыл мектебінде дарынды балалармен жұмыс жүргізу жүйесі. Б.104
32. Клименко В.В.  Психологические тесты таланта.  Харьков,  1996, с.69-75.
33. Этнопедагогика и проблемы одаренных детей св системе образования (материалы Международной научно-педагогической конференции) Аламты 2000г.  447с.
34. Матюшкин А.М.,  Сиск Д.А.  одаренные и талтнливые дети. Вопр. Психол.  1989.  №4.
35. Попова Л.В.  Что такое одаренность  //Школа здоровья,  1995.  №1.
36. Одаренный ребенок  под.ред. Дьяченко О.М.,  М., 1997.
37. Бернс Р.  Развитие  Я-концепции и воспитание.  М., 1986.
38. Божович Л.И.  Личность и ее формирование в детском возрасте. М., 1976.
39. Джакупов С.М.  психология познавательной деятельности.  Алма-Ата, Изд.  КазГУ,  1992.
40. Равич-Щебро И.В.  О природных предпосылках индивидуальности,  Таллин, 1980.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОСЫМШАЛАР

 

Қосымша  -  А1

 

“Ерекше сөз”  әдістемесінің бланкісі.

 

Оқушы ……….. Сынып  ………….  Күні ………………

1. Кітап,  сөмке,  шамодан, қалта
2. Кеш,  балауызшам,  майшам
3. Сағат,  көзілдірік,  таразы,  термомтер
4. Қайық, машина,  мотоцикл,  велосипед
5. Ұзақ,  шеге,  ара,  вентилятор
6. Көбелек,  таразы,  қайшы,  клей
7. Апай,  мұғалім,  тақта,  әке
8. Шық,  жаңбыр,  қар,  моншақ
9. Ағаш,  жол,  гүл,  тастаған
10. Су,  жел,  көмір,  шөп
11. Алма,  кітап,  алмұрт,  шабдалы
12. Сүт,  қаймақ,  ірімшік,  нан
13. Қайық,  қарағаш,  жеміс,  емен
14. Минут,  секунд,  сағат,  қыс
15. Марат,  Қанат,  Айдар, Ибраев

 

Кілт:  кітап,  есік, көзілдірік,  қайық,  шеге,  көбелек,  әке,  моншақ,  тостаған,  көмір,  кітап,  нан,  қайық,  қыс,  Ибраев.

 

 

 

 

 

Қосымша  -  А2

 

Сабақ хаттамасы

 

Оқушы ………………………   Күні  …………………………….

 

Жасы ……………………….     Жынысы ………………………

 

Сөз мағыналық ойлауын бағалау

 

 

 

Серия	Тапсырманы орындауға кеткен уақыт, сек.	Нәтижесі

 

Кесте

 

Тапсырма орындауды уақытқа теңелту

 

Уақыт,  секунд	Уақытқа теңелту балдары
<250 250-330 >330	0 -3 -6

 

 

 

 

Қосымша  -  А3

 

Кесте

 

Өлшеулік бағалар	Сөз мағыналық ойлау
19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0	30 - 29-28 - 28-27 27-26 - 23-25 21-22 19-20 17-18 15-16 - 12-14 7-11 5-6 - 3-4 - 3

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша  -  Ә 1

 

Зерттеу хаттамасы

 

 

Анаграмма нөмірі	Уақыт	Анаграмманы шешу барысындағы есеп
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

 

 

Тест материалы.

 

1.  ЛААМ  (алма)                         6.   ӘДТПРЕ  (дәптер)

2.  ҰБТЛ  (бұлт)                           7.   ЕТЕРЕЗ  (терезе)

3.  ҒАША  (ағаш)                          8.   ЫМТЛҚЫ  (мылтық)

4.  ОҚАР  (қара)                           9.   ЕМГРНЕ  (мерген)

5.  СЕПЕ  (есеп)                          10.  ЛАҰМТР  (алмұрт)

 

 

 

 

 

Қосымша  -  Ә 2

 

Кілт

 

 

Анаграмма нөмірі	Әріптердің қойылу тәртібі
1-5	2143
6-10	214365

 

 

Ойлау рефлексивтілігінің байқалу деңгейлері
0-0,3	Төменгі
0,31-0,7	Орташа
0,71-1,0	Жоғары

 

Қосымша  -  Ә 3

 

Зерттеу хаттамасы

Оқушы  М.А.      Сынып   1 ”к”

Анаграмма нөмірі	Уақыт	Анаграмма шешу барысындағы жағдайлар
1   3   5	3 мин 3,2, мин 2,7, мин	Қызарып,  бозарды,  терледі   Ұзақ ойналады   Көңілі сергектенді

 

Дамытатын экспериментке дейінгі рефлексивті ойлау деңгейінің көрсеткіші 0,3-ті құрайды,  яғни төменгі даму деңгейі.

Дамытаты. Эксперименттен кейін

 

Анаграмма	Уақыт
1 2 3 4 5 10	2  мин 1,5 мин 1,4 мин 1,6 мин 1,5 мин 1,7 мин

 

Дамытатын эксперименттен кейінгі рефлексивті ойлау деңгейінің көрсеткіші 0,6-ны,  яғни орташа даму деңгейін құрайды.

 

Қосымша  -  Ә 4

 

Зерттеу хаттамасы

Оқушы   И.К.      Сынып  2 “к”

 

Анаграмма нөмірі	Уақыт	Анаграмма шешу барысындағы жағдайлар
1 3 4	1,8 1,6 1,5	Терең демалып,  қиналып отыр. Бірақ өзіне сенімді