Yaponiya avtomobil sanoatining rivojlanish yo’nalishlari

 

    Ushbu jadvalda yangi avtomobillarni ro’yhatga olish ko’rsatgichi mamlakatlar va jahon bo’yicha 2009 – 2010 – yillardagi holatlar berilgan. 2009 – yilda Yaponiyada yangi avtomobillarning ro’yhatga olish ko’rsatgichi 4,609,256 donani tashkil qilgan bo’lsa, 2009 – yilda 4,956,136 donaga tushgan, buning sababi sifatida bu yillar mobaynida kuzatilgan iqtisodiy inqirozni ko’rishimiz mumkin bo’ladi. Bundan tashqari mamlakatda boshqa turdagi avtomobillar ham ro’yhatga olingan bo’lib 2009 – yilda 685,515 ta avtomobil, bu yilda jami (yengil avtomobillarni qo’shib hisoblaganda) ro’thatga olingan avtomobillar soni 4,609,256 donani tashkil qilgan, 2010 – yilda 4,956,136 donaga ko’tarilgan. Jahonda ham ro’yhatga olingan avtomobillar soni tushganligini ko’rishimiz mumkin bo’ladi misol uchun 2009 – yilda jami ro’yhatga olingan avtomobillar soni 60,763,316 donani tashkil qilgan, 2010 – yilda 69,452,656 donani tashkil qilib 8,689,340 donaga ko’tarilgangan. Yuqorida biz ushbu holatga bu yillarda kuzatilgan iqtisodiy inqirozni sabab sifatida keltirdik, albatta bu inqiroz tufayli avtomobillarga bo’lgan talab tushgan va ishlab chiqarish ham o’z navbatida pastlagan bu holatlar kuzatilgandan so’ng esa avtomobillarni ro’yhatga olish ham pastlagan.

         Jahoda eng ko’p ro’yhatga olinga avtomobillar soni Xitoyda kuzatilgan bo’lib 2009 – yilda 13,627,093 ta avtomobil ro’yhatga olingan, boshqa mamlakatlardan farqli Xitoyda 2010 – yilda o’sish kuzatilgan bo’lib 18,061,936 dona avtomobil ro’yhatga olingan. Avtomobillarno ro’yhatga olida keyingi o’rinni esa AQSH egallagan bo’lib 2009 – yilda 10,601,368 dona avtomobil ro’yhatga olingan, jumladan buning 5,456,246 donasi yengil avtomobillar hisoblanadi. 2010 – yilda ro’yxatga olingan avtomobillar soni 11,772,220 tani tashkil qilgan, odingi yilga nisbatan bu yilda pastlash kuzatilgan.

       2009 – yilda yangi avtomobillarni ro’yhatga olish  (mototsikllarni qo’shib hisoblaganda) qisqargan bo’lib, umumiy holatda 65.04 mln dona yangi avtomobil ro’yxatga olingan, bu esa o’tgan yilga nisbatan 4.5% ga qisqargan. Avtomobil savdosi Xitoyda (13.63 mln donaga yoki 45.3% ga), Janubiy Koreyada (1.39 mln donaga yoki 20.7% ga), Germaniyada (4.05 mln donaga yoki 18.2% ga), Hindistonda (2.26 mln donaga yoki 14.3 % ga), Braziliyada (3.14mln donaga yoki 11.4 % ga) va Fransiyada (2.72 mln donaga yoki 4.0 % ga) ko’tarilgan. Boshqa davlatlarda esa bu holat aksincha ya’ni yangi ro’yhatga olingan avtomobillar soni o’tgan yilga nisbatan Rossiyada (1.55 mln donaga yoki 49.7 % ga), AQSHda (10.60 mln donaga yoki 21.4 % ga), Ispaniyada (1.07 mln donaga yoki 21.2 % ga), Kanadada (1.48 mln donaga yoki 11.4 % ga), Birlashgan Qirollikda (2.22 mln donaga yoki 10.6 % ga), Yaponiyada (4.61 mln donaga yoki 9.3 % ga ) va Italiyada (2.36 mln donaga yoki 2.9 5 ga) pastlagan. 2009 – yilda butun dunyoda foydalanilayotgan avtomobillar (mototsikllarni qo’shib hisoblaganda) soni 965.3 mln donani tashkil qilgan,  ekvivalentini ko’radigan bo’lsak har 1,000 odamga 141 ta avtomobil yoki bir avtomobilga 7.1 kishi to’gri kelgan. Ushbu yilda barcha mamlakatlarda 200 mlnga yaqin mototsikllardan doimiy foydalanuvchilar hisoblab chiqilgan. Asosan mototsikllardan eng ko’p foydalanuvchilarning katta qismi Malayziya va Vetnamga to’g’ri keladi, bu mamlakatlarda har uch odamning biri mototsikldan foydalanadi, Taylandda har 4 odamning biri, Indoneziyada har 5 odamning biri motosikllardan foydalanadi. Bu ko’rsatgich Yaponiya va Italiyada teng bo’lib har 10 odamning biri mototsikllardan foydalanadi.

Mamlakatda foydalanilayotgan avtomobillar soni

      2011 – yil dekabr oyining ohirida Yaponiyada foydalanilayotgan avtomobillar soni (mototsikllarni qo’shib hisoblaganda) 75.5 million dona avtomobilni tashkil qilgan, bu o’tgan yilga foydalanilayotgan avtomobillar 0.2 %ga o’sganligini bildiradi. Foydalanilayotgan yengil avtomobillar soni 0.6 %ga 58.7 million donaga yetgan, bundan, standart va mini yengil avtomobillar esa 0.9 %ga va 2.8%ga o’sib, 17.0 nillion va 18.5 million dona avtomobilga yetgan, lekin kichik o’lchamdagi mashinalardan foydalanish 1.4 %ga pastlab 23.1 million donaga tushib qolgan. Shuningdek foydalanilayotgan yuk mashinalari 2010 – yilga nisbatan 2.1%ga o’sib 15.0 million dona va avtobuslardan foydalanish 2.1 %ga qisqargan bo’lib 226,000 donani tashjil qilgan. Yaponiyada 2011 – yilda avtomobillardan o’rtacha foydalanish yili yengil avyomobillarga 12.43 yil, Yuk mashinalari uchun 13.04 yil, va avtobuslarning xizmat yili 17.37 yilni tashkil qilgan.

1.5 - jadval

Yaponiyada foydalanilayotga avtomobillar soni, yillar bo’yicha tendensiyalari

Yillar	Yengil avtomobillar		Yuk avtomobillari		Avtobuslar		Jami
		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish
1970	8,778,972	126.6	8,281,759	107.1	187,980	110.5	17,581,843	116.2
1975	17,236,321	108.7	10,043,853	98.9	226,284	101.7	28,090,558	104.9
1980	23,659,520	104.4	13,177,479	104.8	230,020	100.4	37,856,174	104.5
1985	27,844,580	102.6	17,139,806	105.5	231,228	100.5	46,157,261	103.7
1990	34,924,172	107.1	21,321,439	101.1	245,668	101.6	57,697,669	104.7
1995	44,680,037	104.7	20,430,149	98.9	243,095	99.1	66,853,500	102.8
2000	52,437,375	102.5	18,225,508	97.8	235,483	99.9	72,649,099	101.3
2002	54,539,839	101.9	17,480,424	97.8	233,405	99.4	73,989,350	100.8
2003	55,212,590	101.2	17,080,374	97.7	231,818	99.3	74,214,411	100.3
2004	55,994,050	101.4	16,780,848	98.2	230,934	99.6	74,655,518	100.6
2005	57,090,789	102.0	16,733,871	99.7	231,733	100.3	75,686,455	101.4
2006	57,521,043	100.8	16,499,410	98.6	231,681	100.0	75,859,068	100.2
2007	57,623,753	100.2	16,274,267	98.6	230,928	99.7	75,714,821	99.8
2008	57,864,972	100.4	15,896,502	97.7	230,681	99.9	75,528,315	99.8
2009	58,019,853	100.3	15,560,825	97.9	228,397	99.0	75,324,486	99.7
2010	58,347,387	100.6	15,284,625	98.2	227,271	99.5	75,361,876	100.0
2011	58,670,314	100.6	14,970,422	97.9	225,948	99.4	75,512,887	100.2

 

   Yuqorida keltirilgan jadvalda 1970 – yildan 2011 – yilgacha mamalakatda foydalanilayotgan avtomobillar soni yillar tendensiyalarida keltirilgan. 1970 – yilda mamlakatda foydalanilgan avtomobillar soni 8,778,972 donani tashkil qilgan bo’lib o’tgan yilga nisbatan 126.6 %ni tashkil qilgan. Ushbu yildagi yuk mashina va avtobuslar 8,281,759 va 187,980 donani tashkil qilgan bo’lib o’tgan yilga nisbatan esa 107.1 %ni va 110.5 %ni tashkil qilgan. Ushbu yildagi jami foydalanilgan avtomobillar soni 17,581,843 doanani tashkil. 1975 – yillida foydalanilgan yengil avtomobillar 1970 – yilga nisbatan 2 abrobarga oshgan, yuk avtomobillar soni esa 8,281,759 dan 10,043,853 ga ko’tarilgan. 2000 – yilga kelib Yaponiyadagi foydalanilayotgan yengil avtomobillar 52,437,375 donaga yetgan bo’lsa, yuk mashinalari 18,225,508 donani tashkil qilgan bo’lsa o’tgan yilga nisbatan 1.0 %ga pasaygan, ushbu yilda foydalanilayotgan jami avtomobillar 72,649,099 donani tashkil qilgan. 2002 – yilga kelib mamlakatdagi jami avtomobillar soni 73,989,350 donaga yetgan bo’lib, bundan yengil avtomobillar 54,539,839 donani bu o’tgan yilga nisbatan 101.9 %ni tashkil qilgan, yuk mashinalari esa 17,480,424 donani tashkil qilgan, avtobuslar 233,405 тш tashkil qilgan. 2005 – yilda foydalanilayotgan mashinalar soni 75,686,455 dona avtomobilga yetgan bo’lib buning 57,090,789 donasi yengil avtomobillarni, 16,733,871 tasi esa yuk mashinalarini tashkil qilgan. 2009 – yilga kelib foydalanilayotgan yengil mashinalar soni 58,019,853 donani, yuk mashinalari 15,560,825, avtobuslar esa 228,397 donaga yetgan bo’lib bu avtomobillarning jami shu yilda 75,324,486 donaga yetgan. 2010 – yilda 2009 – yilga nisbatan yengil avtomobillardan foydalanish 327,534 donga oshgan bo’lsa, yuk mashinalaridan foydalanish 76,200 donaga pastlagan, avtobuslar natijasiga ko’ra ushbu yilda ulardan foydalanish 2009 – yilga nisbatan 1,126 donaga pastlagan va jami foydalanilgan mashnalar soni bu yilda yengil mashinalarning ortishi sababli ko’paygan bo’lib o’tgan yilga nisbatan 37,390 dona avtomobilga ko’p foydalanilgan.  2011 – yilda ham yengil mashinalar soni 2010 – yilga nisbatan ortgan bo’lib 322,927 dona yengil avtomobil foydalanilishga qo’shilgan.

 

1.2 - rasm.

2010 – Yilda yangi avtomobillarni ro’yxatga olish (turi bo’yicha).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Yangi va foydalanilgan avtomobillar savdosi.

      2010 – yilda Yaponiya bozorlaridagi avtomobillar savdosi so’ngi 5 yil mobaynida maksimal darajada ko’tarilgan. Yengil mashinalar va boshqa turdagi mashinalar talabi 2010 – yilda Yaponiyada 4.96 million dona avtomobillarni tashkil qilgan, bu o’tgan yilga nisbatan 7.5%lik o’sishni ko’rsatadi.

    Yengil avtomobillar savdosi 7.4 %ga, 4.21 milloin dona avtomobilga yetgan, asosiy o’sish segmenti standart avtomobillarga to’g’ri kelmoqda, bunda 22.4%ga yetib 1.42 million dona avtomobillarni tashkil qilgan, kichik o’lchamdagi mashinalar esa 1.9 % ga o’sib, 1.51 million donaga yetgan va mini turdagi avtomobillar esa 0.1 %ga ko’tarilib, 1.29 million avtomobillarga yetgan. Shuningdek Yuk mashinalar va avtobuslar savdosi 8.6 %ga va 1.6%ga o’sib, 731,000 va 13,000 donaga yetgan.

Foyadalanilgan avtomobillar savdosi.

    2010 – yilda foydalanilgan avtomobillar savdosi o’tgan yilga nisbatan 2.4 %ga qisqarib 6.54 million donaga tashkil qilgan, foydalanilgan yengil avtomobillar savdosi esa 1.1 %ga  kamayib 5.28 million donaga tushgan. Ushbu kategoriydagi, Standart yengil avtomobillar esa 1.7 %ga tushib sotilgan mana shunday avtomobillar miqdori 1.59 donani tashkil qilgan va kichik o’lchamdagi avtomobillar 2.1 %ga pasayib 1.82 million dona avtomobil sotilgan, lekin Mini rusumdagi avtomobillarga bo’lgan talab 0.5 %ga ortib sotilgan avtomobillar miqdori esa 1.87 million donani tashkil qilgan. Shuningdek foydalanilgan yuk avtomobillar savdosi ham qisqargan bo’lib 2009 – yilga nisbatan 7.4 %ga qisqarib 1.87 million dona shu rusumdagi avtomobillar sotilgan va foydalanilgan avtobuslar savdosi ham 7.4 %ga qisqargan bo’lib 14,000 donani tashkiln qilgan.

1.6 - jadval

Foydalanilgan avtomobillar savdosining yillar bo’yicha tendensiyasi

Yillar	Yengil avtomobillar		Yuk avtomobillari		Avtobuslar		Boshqalar		Jami
		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish		(%)dagi o’zgarish
1985	3,811,968	100.9	1,854,325	108.3	11,655	103.1	44,620	116.7	5,722,568	103.3
1990	4,554,061	106.2	2,487,980	102.1	13,377	98.3	54,118	107.3	7,109,536	104.7
1995	5,566,646	106.6	2,281,485	102.2	13,327	105.4	84,409	119.1	7,945,867	105.4
2000	6,241,419	104.8	1,783,851	99.1	15,173	102.7	173,475	105.2	8,213,918	103.5
2002	6,321,125	100.4	1,669,278	97.5	17,064	103.6	159,825	93.9	8,167,292	99.7
2003	6,360,313	100.6	1,662,591	99.6	17,392	101.9	154,971	97.0	8,195,267	100.3
2004	6,287,192	98.9	1,561,238	93.9	17,240	99.1	136,242	87.9	8,001,912	97.6
2005	6,353,127	101.0	1,589,552	101.8	18,871	109.5	144,910	106.4	8,106,460	101.3
2006	6,297,534	99.1	1,613,557	101.5	20,643	109.4	135,130	93.3	8,066,864	99.5
2007	5,938,584	94.3	1,458,777	90.4	16,418	79.5	116,317	86.1	7,530,096	93.3
2008	5,668,189	95.4	1,389,357	95.2	16,193	98.6	104,516	89.9	7,178,255	95.3
2009	5,339,315	94.2	1,248,532	89.9	15,293	94.4	95,452	91.3	6,698,592	93.3
2010	5,282,272	98.9	1,155,823	92.6	14,163	92.6	87,238	91.4	6,539,496	97.6
2011	5,182,656	98.1	1,171,639	101.4	13,849	97.8	82,007	94.0	6,450,151	98.6

     

  Jadvalda 1985 – 2011 – yillar oralig’ida mamlakatda foydalanilgan avtomobillarni qayta savdoga kiritilishi miqdorlar va mashinalarning turi bo’yicha keltirilgan. 1985 – yilda foydalanilgan avtomobillar savdosi jami 5,722,568 donani tashkil qilgan bo’lib, bu o’tgan yilga nisbatan 103.3 %ni tashkil qilgan, bundan 3,811,968 donasi yengil mashinalarga tegishli bo’lib bu o’tgan yilga nisbatan 100.9 %li o’sishni tashkil qilgan, yuk mashinalar savdosida qayt etilgan natijaga ko’ra 1,854,325 donani tashkil qilgan va avtobuslar holatiga e’tibor beradigan bo’lsak bu yilda ularning savdosi 11,655 donani tashkil qilgan bo’lib bu o’tgan yilga nisbatan 103.1 %ni tashkil qilgan. Boshqa turdagi mashinalar savdosi esa 44,620 donani tashkil qilgan. 2000 – yilga kelib mamlakatdagi foydalanilgan avtomobillar savdosi yengil mashinalar bo’yicha 6,241,419 donani tashkil qilgan bo’’lib bu o’tgan yilga nisbatan 104.8 %ni tashkil qilgan, ushbu yilda yuk mashinalarining umumiy miqdori 1,783,851 donani tashkil qilgan bo’lib 1995 -  yilga nisbatan 2.9 %ga kamaygan, bu yildagi avtobuslar savdosi ham 1995 – yilga nisbatan 2.7 %ga kamaygan bo’lsada miqdoran 13,327 dan 15,173 ga yetgan. Boshqa turdagi mashinalar savdosi 173,475 donaga yetgan bu holat 1995 – yilga ko’ra 84,409dan teng barobar o’sishni ko’rsatadi. 2000 – yildagi jami foydalanilgan avtomobillar savdosi 8,213,918 donani tashkil qilgan.

       2002 – yilda mamlakatdagi foydalanilgan avtomobillarning savdosi jami miqdori 8,167,292 donani tashkil qilib, bu 2000 – yilga nisbatan 4 %ga pasayganligini bildiradi. Ushbu yilda yengil mashinlara savdosi 6,321,125 donani tashkil qilgan bo’lib, 1,669,278 dona yuk mashinalari, 17,064 dona avtobuslar va 159,825 donasini boshqa turdagi transport vositalarining savdosi tashkil qilgan. 2007 – yilga kelib Yaponiyadagi foydalanilgan avtomobillar savdosi 2006 – yilga nisbatan qariyib 500 ming donaga qisqargan, foydlanilgan avtomobillar savdosining qisqarishi 2011 – yilga qadar davom etib kelgan. 2011 – yilda jami savdo 6,450,151ni tashkil qilgan bo’lsa, bundan 5,182,656 donasini yengil avtomobillar tashkil qilib 2010 – yil holatiga ko’ra 0.9 %ga kamaygan. Yuk mashinalar 1,171,639 donani tashkil qilib o’tgan yilga nisbatan 8.2 %ga o’sgan.

 

 

 

2 – bob Yaponiya avtomobil eksporti va importi. Asosiy sohalarga kiritilayotgan investitsiyalar.

 

2.1 Yaponiya avtomobil eksporti va uning ko’rsatgichlari.

   

   XX asrning boshlarida hozirgi Yaponiya Iqtisodining yetakchi tarmog’i ya’ni “lokomotivi” hisoblangan avtomobil sanoati kirib keldi. Bugungi kunga kelib esa bu soha yirik bir sanoat sifatida nafaqat Yaponiya balki butun dunyo iqtisodiyotida katta ahamiyatga ega hisoblanib kelmoqda. Sanoatning ushbu tarmog’i bo’yicha jahonda yirik Transmilliy Kompaniyalar o’z faoliyatini olib bormoqda.

         Yaponoya avtomobil kompaniyalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan avtomobillar ham jahon bozorlarida o’z o’rniga ega hisoblanadi. Kompaniyalar tomonidan 1970 – yilda 1,086,776 dona avtomobila eksport qilingan bo’lsa, 1980 – yilga kelib bu ko’rsatgich 5,966,961 donani 1985 – yilga kelib esa 6,730,472 ta avtomobil eksport qilingan. Ushbu eksport qilingan avtomobillarning tarkibiy qisimiga e’tibor be’radigan bo’lsak 1980 – yilda eksport qilinga avtomobillarining 3,947,160 donasi yengil avtomobillar tashkil qilgan, 1985 – yilda esa 4,426,762 tasini mana shunday avtomobillar tashkil qilgan.  2008 – yilda kuzatilgan jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sababli shu yili eksport qilingan 6,727,091 dona avtomobil 2009 – yilga kelib 3,616,168 donani tashkil qilgan. 2010 – yilga kelib Yaponiya avtomobillariga jahon bozorida yana talab shganligini ko’rishimiz mukin bo’ladi, bu yilda mamlakatdan eksport qilingan avtomobillar soni 4,838,350 donani tashkil qilgan. Ushbu eksport qilingan avtomobillarning 90 – 95 % ini yengil avtomobillat tashkil qilib kelmoqda. Ushbu bobda Yaponiya avtomobil kompaniyalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan avtomobillarning eksport ko’rsatgichi, ularning yetkazib berish shartlariga ko’ra va mamlakatga kirib kelayotgan avtomobillarning importini turli jadvallar va grafiklar orqali yoritib o’tamiz. Shuningdek ushbu sanoatning rivojlanishi va faoliyatiga bevosita bog’liq bo’lgan ayrim sohalarga kiritilayotgan investitsiyalar haqida ham ma’lumotlar keltirib o’tamiz.

2.1 - rasm.

2010 - yilda Asosiy tovarlarning eksporti (FOB)8 9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 – jadval

Avtomobil eksporti jadvali (FOB) yetkazib berish shartida 10

Yillar	Avtomobillar					Jami eksport
		O’zgarish(%)	Yengil va yuk mashinalar, avtobuslar	Avto extiyot qismlar	Mototskllar va extiyot qismlar		O’zgarish(%)
2001	97,802	103.4	72,108	18,804	6,891	489,792	94.8
2002	115,675	118.3	87,746	21,172	6,757	521,090	106.4
2003	118,363	102.3	88,950	22,998	6,415	545,484	104.7
2004	124,773	105.4	92,142	25,617	7,014	611,700	112.1
2005	135,132	108.3	99,288	28,006	7,839	656,565	107.3
2006	161,795	119.7	122,995	30,227	8,573	752,462	114.6
2007	185,267	114.5	143,170	33,555	8,543	839,314	111.5
2008	175,126	94.5	137,361	30,655	7,110	810,181	96.5
2009	93,679	53.5	66,933	23,089	3,657	541,706	66.9
2010	125,956	134.5	91,741	30,833	3,382	673,996	124.4
2011	115,417	91.6	82,042	29,972	3,403	655,465	97.3

     Yuqoridagi jadvalda Yaponiyaning 2010 – yildagi FOB (Free on board) usulida avtomobil eksporti keltirilgan. 2001 – yilda yengil va yuk mashinalari hamda avtobuslar eksporti 3.4%  ga o’sgan. 2008 yilga kelib esa jahon moliyaviy inqirozi sababli ko’rsatgichlar bazis yilga nisbatan 5.5% ga kamaygan, 2009 – yilda esa eksport 46.5 % kamaygan. Yaponiya avtomobil eksporti 2010 – yilga kelib bazis yilga nisbatan 34.5 % ga, 2009 – yilga nisbatan esa 81 % ga o’sgan. Jumladan ushbu jadvalda yengil va yuk mashinalar, avtobuslar va ularning extiyot qismlari, mototsikllar va ularning extiyot qismlari eksporti ko’rsatkichlari keltirilgan. Ko’rinib turibdiki jahon moliyaviy inqirozi Yaponiya iqtisodiga jumladan avtomobil sanoatiga katta salbiy ta’sir ko’rsatgan. 2008 – 2009 – yillar mobaynida avtomobil sanoatidagi kamayish 46.5% ga qadar yetganligini ko’rishimiz mumkin.