Ағылшын тілін оқыту методикасы

Мазмұны

 

Кіріспе......................................................................................................................3

 

1. Есте сақтау қабілетінің педагогикалық және психологиялық әдебиеттердегі рөлі
1. Жалпы есте сақтау туралы ұғым.......................................................6
2. Есте сақтау қабілеті туралы ғылыми көзқарастар.........................20
3. Есте сақтау процестері, олардың мазмұндық және функционалдық сипаттамасы..........................................................23
4. Есте сақтау қабілетінің түрлері.......................................................25

 

2. Оқушылардың есте сақтау қабілетін оқыту негізінде зерттеу
1. Есте сақтау қабілетін дамыту әдісері..............................................33
2. Орта мектепте ағылшын тілін оқытудың негіздері.......................40
3. Ағылшын тілін оқытудың мазмұны................................................45
4. Ағылшын тілі сабағында бастауыш сынып оқушыларының еске сақтау қабілетін зерттеу...................................................................51

 

Қорытынды..........................................................................................................55

Қолданылған әдебиеттер тізімі.........................................................................58

Глоссарий..............................................................................................................60

Қосымша...............................................................................................................61 

Кіріспе

 

Адам өзінің өмірде көріп, естіп білгендерін, басынан кешіргендерін, түрлі ойлары мен сезімдерін, әрқилы іс-әрекеттерін ұмыта бермейді. Олар баста сақталады, қажет кезінде  қайта жаңғыртылады. 
Біздің әрбір толғанысымыз, әсерленуіміз бен әрекет қылығымыз санамызда біршама уақыт сақталып, қажетті жағдайларда қайта жаңғыртуға келетін іздер салатыны баршаға мәлім.

Адамның бұрын қабылдаған нәрселері мен құбылыс бейнелерінің, көңіл-күйлерінің ойда сақталып, қажет  кезінде қайта жаңғыруы ес процесі  болып табылады. Жүйке процесінің уақытша байланыстары негізінде  бұрынғы қабылданғандар еске түседі. Естің бұл күйін қайта жаңғыру  делінеді. Сыртқы дүние заттары мен  құбылыстарының адам миында сақталып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмытылуын  бейнелейтін процесті ес деп атауға болады.

Естің физиологиялық негіздерін И. П. Павловтың жүйке жүйесінің  пластикалық қасиеті туралы ілімімен түсіндіруге болады. Жүйке жүйесінің  пластикалылығы түрлі қозулардан қалған әсерлердің қайтадан уақытша байланысқа түсе алу қабілеті. Уақытша байланыстардың тікелей тітіркендіргіштер әсер етпеген жағдайда да мида жасалынуы  ойда бұрынғы байланыстардан із қалып  отыратындығын көрсетеді. Өйткені  адам есінің мимен қалайша байланысты екендігі жөнінде ғылымда әлі  нақтылы деректер жоқ. Мәселен, ес құбылысының  табиғатын зерттеуші ғалымдардың  бір тобы оны мидағы электр құбылыстарымен байланыстырса енді бір зерттеушілер есті мидың нейро - химиясына қарай  түсіндіргісі келеді. Соңғы бағыттың өкілдері мидың кейбір клеткаларын  бір сыдырғы зерттегенмен естің  бүкіл ми массасынан алатын орнын әлі анықтай алмай келеді.

Бір нәрсені еске сақтау - оны байланыстыру деген сөз. 
Ес процестерінсіз адам баласы мәдениеттің қандай саласы болмасын қалағанынша меңгере де, жан-жақты жетіле де алмас еді. Ес адамның басқа жан құбылыстарымен де тығыз байланысып жатады. 
Алғашқы кездегі ес зерттеулері көбіне саналы іс-әрекетпен байланыстырылды, ал ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында ғылыми іздену шеңбері кеңейе түсті, енді талдау аймағына есте сақтаудың жалпы табиғи, адамға да, жануарға да бірдей механизмдері алынды. Бұл тұрғыдан зерттеу жүргізген американ психологы Торндайк жанауарлардағы дағдылардың қалыптасу заңдылықтарын ашып берді.

ХХ ғасырдың алғашқы он жылдығында ес процесін зерттеу жаңа ғылыми формаға еніп, ол И. П. Павлов ашқан шартты рефлекстер әдісімен байланысты болды. Есте қалдыруға ықпал жасаушы  жаңа шартты байланыстардың пайда болуы  мен олардың сақталу жолдары  осы И. П. Павлов жаңалығына орай белгіленді. Бұл кезеңге дейінгі психологиялық  зерттеулер естің ең қарапайым процестерімен  ғана шектелген еді. 
Ал естің ең жоғары, адамға өз өмірінің қалаған кезеңін жадқа түсіріп, оны пайдалануға мүмкіндік туғызатын ырықты және саналы формалары тек философтар тарапынан қарастырылып, олар естің табиғи формаларына қарсы қойылды да, жоғары сананың туындысы деп танылды.

Естің жоғары формаларының жүйелі зерттелуі орыс ғалымы Л. С. Выготский  есімімен байланысты. Ол 20 - жылдар аяғында  өз шәкірттерімен бірлікте естің  жоғары формаларының дамуы жөніндегі  мәселені қозғай отырып, олардың әлеуметтік негізге ие психологиялық іс-әрекеттің  күрделі түрі екенін алғашқы рет  дәлелдеді. Ұлы ғалымның ізбасарлары  А. А. Смирнов және П. И. Зинченко естің  саналы іс - әрекетпен байланыстылығы жөніндегі жаңа, әрі мәнді заңдарын ашып, есте қалдырудың алға қойылған мақсатқа тәуелді болатынын дәлелдеп - әрі  күрделі материалды есте қалдырудың тәсілдерін белгілеп, ұстаз тағлиматын одан әрі толықтырды.

Ес адамға өте қажет  жан құбылысы. Оның арқасында субъекті жеке басының өмірлік тәжірибесін  жинақтап, сақтап, соңғы пайдасына  жаратады. 
Осыдан зерттеу жұмысының терең өзектілігі байқалады.

Зерттеу жұмысының мәселелігі: Қaзiргi тaңдaғы aғылшын тiлiнде қaрым-қaтынac жacaу шaрттaры, aғылшын тiлiнiң қaрым-қaтынac, тaным, aқпaрaтты aлу немеcе жинaқтaу құрaлы екендiгiн еcкере отырып, Колыхaновa О. A. және  Копыловa В. В. cияқты ғaлымдaрының ойыншa, тiлдiк қызметтiк бaрлық түрлерiн, cоның iшiнде cөйлеу, aғылшын тiлiнде aйтылғaн aқпaрaтты түciну, cонымен қaтaр оқу мен жaзуды меңгеру қaжеттiлiгiн aйқындaйды.  Aғылшын тiлiн оқыту әдicтемеci әрi қaрaй дaмуы тиic. Aғылшын тiлi caбaғындa оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып оқытудың мaңызы зор. Өйткенi, aғылшын тiлiн психологиялық ерешеліктерін ескеру aрқылы оқыту бaлaлaрдың тез меңгерiп кетуiне зор ықпaлын тигiзедi. Оқушылaр көп нәрcенi тез түciнiп, қaбылдaйды[25,58].

Зерттеу мақсаты:  қaзaқ мектептерiндегi aғылшын тiлiн оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып оқыту әдicтемеciнің қолдaныcы мен оқытудың технологияcын қaрacтыру, оқушылардың есте сақтауын зерттеу.

Дипломдық жұмыстың мақсатына  сай мынадай зерттеу міндеттерін орындау керек: 

- Ес жөнінде жалпы ұғым мен теорияларды зерттеу;

- Естің жалпы сипаты мен процестерін анықтау;

- Оқушыларда есте сақтау  қабілеттерін дамыту ерекшеліктерін көрсету.

Зерттеу объектісі - мектеп оқушылары.

Зерттеу пәні – ағылшы тілін оқытуда оқушылардың есте сақтаумен байланысты психикалық процесстер мен құбылыстары.

Зерттеу болжамы: ес адамның түрлі мәдениет салаларын, табиғат заңдылықтарын, тарихи жағдайларды жан-жақты меңгеруіне мүмкіндік береді, яғни өмірден тәжірибеленеді. Егер біздің өткен өмірімізде алынған мәліметтер есте сақталмаса, өмір сүру де мүмкін болмас еді.

Зерттеудiң әдicтемелiк  негiзiн ғылыми жұмыcтaр мен педaгогикaлық әдебиеттер, пcихолог-ғaлымдaрдың еңбектерi мен олaрдың aнaлиздерi, cонымен қaтaр әртүрлi aқпaрaт көздерi, әдicтеменiң негiзгi тұжырымдaмaлaры мен моногрaфиялaрдaн бacтaп журнaл бacылымдaры құрaйды.

Aл теориялық негiздi Айтмамбетова Б.Р., Керимов Л.К., Ахмарова М., Гатаулин Г.Ф., Жарықбаев Қ.Б., Керімбаева Р., Керімбаева Т., Қалиев С., Иманбекова Б., Жұмабаева Ж., Қараева Р., Қоянбаев Ж.Б. , Қоянбаев Р.М., Қыдыршаев А., Манасбаева Қ. cияқты ғaлымдaрдың ғылыми жұмыcтaры мен еңбектерi құрaйды.

Дипломдық жұмыc құрылымы кiрicпе, екi бөлiм  және қорытынды, қолдaнылғaн әдебиеттер тiзiмi, глоссарий және қоcымшaдaн тұрaды.

 

 

1. Есте сақтау қабілетінің педагогикалық және психологиялық әдебиеттердегі рөлі
1. Жалпы есте сақтау туралы ұғым

 

Еске сақтау — адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабілеті, жүйке жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі. Адамның есте сақтау қабілеті үнемі дамып, жетіліп отырады. Ертедегі грек философы Аристотель әр түрлі нәрселер мен бейнелердің есте әсерлену (яғни сақталу) сипаттарын үш топқа бөледі:

• а) әсерленген нысанның белгілі бір кеңістік пен уақытқа ұштаса қабылдануы;
• ә) әсерленген нысанның басқа бір нысанға өзара ұқсастығы;
• б) олардың бір-бірінен айырмашылығы мен қарама-қарсылығы.

Осыған орай ол нәрселер мен бейнелердің есте ассоциациялануы түрлерін алғаш зерттеп тұжырымдады:

• 1) аралас не іргелес ассоциациялар (мысалы, түс — сары);
• 2) ұқсас ассоциациялар (мысалы, қарындаш, дәптер);
• 3) қарама-қарсы ассоциациялар (мысалы, ақ — қара; ұзын — қысқа).

Естің физиологиялық сипатын орыс физиологы И.П. Павлов зерттеді. Ол ассоциацияларды шартты рефлекс теориясымен түсіндіріп, ми қабығындағы екі қозу процесінің қабаттасып келуінен пайда болып, сан рет қайталау нәтижесінде бекіп отыратын уақытша байланыстар деп атады. Қазақ ғұламасы Абай ес туралы “Отыз бірінші сөзінде”: “Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: бірінші — көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екінші — сол нәрсені естігенде иә көргенде ғибратлану керек, көңілденіп, ынтамен ұғу керек; үшінші — сол нәрсені ішінен бірнеше уақыт ойланып, көңілге бекіту керек; төртінші — ой кеселді нәрселерден қашық болу керек”, — дейді. Ес адамның әр алуан іс-әрекеттерімен байланысты болып, тіршілікте аса маңызды қызмет атқаратын болғандықтан, оның түрлері мен көріністері де әр қилы. 

Ес және оның балалық  кезенде дамуы. Қазіргі психологияның кез келген тарауын алып қарасақ идеалистік және материалистік теориялардың ес процесіне қатысты талас-тартысын, көзқарастардың әрқилы жағдайларьш жиі кездестіреміз.

Сондықтан психологиянық бұл тарауын  бірнеше ондаған жылдар бойы келе жатқан шиеленісті пікірталастардың ара-жігін  ажыратып зерттеу ес процесіне қатысты  мәселелердің мән-жайын кеңінен  ашып көрсетуге көмектеседі.

Сіздер мүмкін психологияны өзара  тәуелеіз екі бөлімнен тұратын жеке ғылымдар ретінде іздестіру керек  деп санаған бағыттарды да білетін  боларсыздар. Оның бір бөлігік түсіндіруші, екіншісін зерттеуші деп қарастыру  қажет дейтіндер, әдетте, осы ес тарауын  ерекше атайды. Мұндай пікірді қолдаушылар материалистік бағыттағы психологтар еді. Г.Мюнстерберг пен оның мектебі және олардың идеясын жақтаушылар ес психологиясының дамуын себепті ойлау жолымен іздестіруді ұсынып, оның адам миымен байланысты екендігін анықтауды мақсат етіп қойды.

Қазіргі есті нейрондар арасындағы байланыстардың түйісуі деп анықтаушы  теория дами бастады. Ес жайында психология мамандарының бұдан басқа да тыңнан көтерген теориялардың мақсаты біздер ес процесінін сыр-сипатын жан-жақты  етіп толық түсіндіре алмайтын болғандықтан, оны мидың қызметімен байланыстырып  зертгеу және оның материалдык субстратымен ұштастырып іздестіруіміз қажет  дейді.

Шынында да, ес туралы ілім мұндай стихиялық  сипаттағы көзқарастан әлі күнгедейін арылып, бірізді материалистік тұрғыдан қарастырылған емес; психика мен  мидың ара-қатынасы жайында пікірлердін  бәрі идеалистік түсініктермен ұштастырылады. Осы бағыттағы авторлардың бәрі де ес процесіне қатысты мәселелер  жайында жорамал жасап, өз түсініктерін тиянақты шешім деп білді. Дегенмені  олардың ес жайындағы түсініктері  психофизиологиялық жарыспалы тіректерге сүйеніп, материалистік көзқарастарын  тиянақтай алмады. Ес туралы жарыспалы  түсініктер жеңіл-желпі сипатта  естін физиологиялық негізін  мидың бөлшектеріндегі тапталған  сүрлеумен байланысты екеңдігін  және мидың жеке қызметгерімен ұштастыра  отырып түсіндіріледі. Щеңбері тар  оеындай көзқарастар психология мамандарының бірде-біріне ес процесін бірыңғай материалистік ілім тұрғысынан іздестіріп, оны философиялық ойлау  жүйесіне сәйкес теориялық қорытындылар жасауға мүміндік бермеді.

Мұндай сыңар жақты көзқарас Э.Герингінің ес психологиясын арнайы іздестіріп, тәжірибе арқылы зерттеген  белгілі кітабынан көрініс тапты. Ол бұл еңбегіңде ес процесіне  тиянақты анықтама беріп, оны барлық күрделі ұйымдасқан материяның қасиеті  деді. Герингінің мұндай батьш анықтамасы бойынша адамның есі табиғаттағы  жанды және жансыз нәрселермен тығыз  байланысты құбылыс деп саналады. Осындай түсініктер енді есті жаратылыстық – биологиялық тұрғыдан із-дестіруге  жол ашты. Сонымен бірге, есті зерттеудің өрісі кенейгенмен ғылыми негізден ауытқыған екі түрлі бағыттың пайда болуына түрткі жасады. Онын бірі – ес жайындағы қарапайым  түсініктердің тежеусіздігі, екінші бағыт – адам психикасын түсіндірудегі  жарыспалы көзқарас.

XX ғасырдьщ басында төбесін көрсетіп  дами бастаған идеалистік психология  ес жайындағы механицизм теориясының  дәрменсіздігін сынады . Осы бағьптың  мәні материя мен рух арасындағы  шынайы қатынасты түсіндіру арқылы  анықталады деді. .

Бергсонның «Материя және ес» деген  кітабы материя мен рух арасындағы қатынасты зерттеуді негізгі’ мәселе етіп койды. Сөйтіп ес процесінің мәселесі материя мен рухты нақтылы  жағдайға қолдану құралына айналды. Бұл жүмысында Бергоон жан  дүниесінің күйзеліске үшырау себептерін, амнезия мен афазияға, ұмьпу мен  адам сөйлеуінін зардап шегуін мидың зақымдалу себептерімен байлйнысты түрде баяндаған көптеген фактілерге тіректелген материалдарды жинақтады.