Механикалық толқындарды оқыту әдістемесі

 

3.Радиолакатордың электронды-сәулелік түтікшесінің горизонталь жаймасы 2 мс. Ең үлкен барлау тереңдігін табыңдар.

 

 

 

Тәжірбиелер.

 

1. Рупор мен медициналық стетоскоп.

 

2. Дауыстың тербелісін көруге болады.

 

3. Дыбысты көруге болады.

 

Үйге тапсырма.§ 30-37 қайталау, 5 тараудың түйінді мәселелері, бақылау жұмысына дайындалу.

Бекіту.

1.Қазақ радиосы қандай толқынжиілігеінде жұмыс істейді?

2.Күн күркірегенде қайсысын бірінші бақылайсың?

а) найзағайдың жарқылын ,

 

б) найзағайдың күркілін. Неліктен

 

3.Электромагниттік толқындар шкаласын пайдаланып, толқындарды жиіліктерінің өсу ретімен атаңдар.

 

Бағалау.

                                   Қорытынды

Күнделікті өмірде біз тербелмелі қозғалыстар немесе жай ғана тербелістер деп аталатын қозғалыстармен жиі ұшырасамыз. Мәселен, жел соққан кезде талдың бұтақтары тербеледі, бір шеті қысқышқа бекілген металл пластинаны майыстырып тұрып жібере салca, ол да тербеліске түседі. Сол сияқты вертикаль күиінен ауытқыған өткеншек, бесік, қабырға сағатының маятнигі, серілпеге ілінген жүк, домбыра шегі, таразының тілі және т.б. тербеледі.

Бұл қозғалыстардың ұқсастығы сол, олардың барлығы қайталанып отыратынымен сипатталады: қандай да бір уақыт еткен соң, тербеліп тұрған дене бастапқы орнына үнемі қайта оралады.

Демек, тербелмелі қозғалысқа периодтылық тән. Қозғалыстың периодтылығы белгілі бір уақыт өткен соң дене орнының, яғни оның координатасының дел немесе шамамен дәл қайталанып отыратынын білдіреді.

Сонымен, механикада тербелістер деп дененің бірдей уақыт аралығындағы дәлме-дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысын айтады

       Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бір бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады.

      Ортаның бөлшегі тербеліс жасауы үшін оған энергия берілуі қажет. Бұл энергия толқын көзінен немесе тербелмелі қозғалысқа түскен көршілес бөлшектен беріледі. Сондықтан серпімді ортада тербелістердің таралуы кезінде энергияның бір бөлшектен екінші бөлшекке берілуі жүзеге асады, бірақ тербелістегі бөлшектер толқынмен тасымалданбайды. Бұдан шығатын қорытынды:Толқын тербелістпегі бөлшекттерді тасымалдамайды, тек энергияны ғана тасымалдайды.Біз қарастырған мысалдардағы толқындар көлденең толқындар деп аталады, өйткені орта бөлшектері толқынның таралу бағытына перпендикуляр бағытта тербеледі.Бөлшектерінің тербелісі толқынның таралу бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп айтады.Мұндай толқынды мектептегі толқындық машина көмегімен бақылау өте ыңғайлы, мұнда орта бөлшектерінің рөлін атқаратын кішкене шарлар вертикаль бойымен тербеледі, ал толқын ойыстарымен және өркештерімен кезектесе отырып, горизонталь бойымен ығысады.

9 cынып Сабақтың тақырыбы: «Тербелістер мен толқындар »  тарауын қайталау. Сабақтың білімділік мақсаты: Оқушылардың тербелістер мен толқындар тарауы бойынша алған білімдерін байқау, тексеру. Сабақтың дамытушылық мақсаты: Оқушылардың өздігінен ойланып, жұмыс істеу қабілетін арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту, физикалық есептерді шығара білуге дағдыландыру.

 

 

 

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Оқушыларды сабақ үстінде ұқыптылыққа, өзін – өзі бағалай білуге, өздеріне деген сенімділікке, уақыттарын дұрыс қолдана білуге үйрету. Сабақтын түрі: оқушылардың тарау бойынша білімдерін тексеру, бағалау. Сабақ әдісі: сұрақ – жауап, , формула әлемі ,венн диаграмасы ,тесттер. Көрнекілік: слайд, карточкалар., приборлар,суреттер, құрал-жабдықтар, екі топта ноутбук. Сабақтын барысы: Ұйымдастыру; І кезеңі .Оқушылармен амандасып , сыныпты екі топқа бөліп , атау беру. 1 топ «Тербеліс» ІІ топ «Толқын» ІІ кезеңі . «Білім минуты»сұрақ-жауап сайысы. 1.Тербеліс қалай сипатталады? 2.Томсон формуласы? 3.Электромагниттік тербелістер дегеніміз не? 4.Еркін тербелісті қалай түсіндіруге болады? 5.Еріксіз тербеліс дегеніміз не? 6.Музыкалық дыбыстардегеніміз не? 7.Дыбыстың қаттылығы қалай анықталады? 8.Тембр дегеніміз не? 9.Жаңғырық …. 10.Электрмагниттік толқын қалай тарай алады? 11.Бірінші рет радиобайланыс қай жылы жасалды? 12.Радиолакция не үшін қажет … ІІІ кезең. Формулалар әлемі . Сәйкестендіру кестесі арқылы формуланың дұрыс жауабын табады.

 

1. Тербеліс периоды 1. Т=t/n 2. Тербеліс жиілігі 2. ν=n/t 3. Математикалық маятниктін тербелісі 3. T=2*π√m/k 4. Серіппелі маятниктін тербелісі 4. T=2*π√l/g 5. Электромагниттік тербелісінің периоды 5. T=2*π√LC 6. Толқын ұзындығы 6. λ=υ*T 7. Толқын жылдамдығы 7. υ=λ / T= λ*ν 8. Электромагниттік толқынның таралу жылдамдығы 8. υ=c/n 9. Электромагниттік толқынның вакуммдағы толқын ұзындығы 9. λ=c*T=c/ν 10. Дауыстын қашықтықтығы 10. S=υ*t/2 IV кезең. Топпен жұмыс. 1-топ « Тербеліс» тобына тапсырма. 2-топ «Толқын» тобына тапсырма. Тербеліс қалай пайда болады? Тоқынның пайда болуын қалай Бейне ролик көрсетіледі. түсіндіруге болады? Бейне ролик көрсетіледі. Оқушылар жұмысты , тәжірибе арқылы көрсетеді. V кезең . «Есептей білгеннің есесі түгел» Есептер шығару: Оқушылар тақтадан жасырулы тұрған есептерді , номерді таңдау арқылы есептерді шығарады. 1.Маятникті жерден айға апарса , оның тербелістер периоды қалай өзгереді. Ай массасы жерден 81 есе кем , ал жер радиусы айдікінен 3,7 есе үлкен . 2.Маятниктің бірі 10 тербеліс жасайды. Екіншісі дәл сондай уақытта 6 тербеліс жасайды. Маятниктердің ұзындықтарының айырмасы 16 см. Маятниктердің l 1 және l2 ұзындықтарын табыңдар. 3.Математикалық маятниктің h= 3,2 км биіктіктегі тербеліс периоды , жер бетіндегі тербеліс периодына тең болу үшін ұзындығын қалай өзгерту керек. 4.Амплитудасы 8 см –ге тең , 1 мин уақыт ішінде 60 тербеліс жасайтын гармоникалық тербелістің теңдеуін жазығдар? 5.Тербелістің амплитудасы 2 см .Егер нүкте х=xmcoswt заңымен тербеліс жасайтын болса , ауытқу 1 см –ге тең болу үшін тербеліс басынан есептегенде қанша уақыт керек болады? VІ –кезең Венн диаграммасы. Тербеліс Ортақ қасиет Толқын

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6

2. Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0

3.Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0

4.Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толықт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0

5.Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толықт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0

6.Қазақ тілі терминдерінің салалық. ғылыми түсіндірме сөздігі: Электроника, радиотехника және байланыс. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007 ISBN 9965-36-448-6

7.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.

8. Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет. ISBN 9965-36-700-0

9. Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет. ISBN 9965-36-700-0

10.Қазақ тілі терминдерінің салалық. ғылыми түсіндірме сөздігі: Электроника, радиотехника және байланыс. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007 ISBN 9965-36-448-6

11.Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.

12. Абдулаев Ж. Физика курсы:Оқу құралы.-Ал:Білім,1994

13. Абдулгафаров Қ.Қ. «Орта  мектепке арналған көмекші құрал.» Алматы-Мектеп.- 1986ж.186бет

14. Абдулаев Ж. «Жалпы физика курсы» Алматы – ... ... ... ... ... ... №1, 2002жыл. 7-бет.

15. Ажетова Г. «Физикалық есептерді шығару дағдыларын қалыптастыру» Поиск.-№3.- 2004.-182-184 бет.

16. Әбдуғапаров Қ. Физикалық есептерді ... ... ... ... ... ... З.Ж., Ш.Б. ... Х.Б.Жолдасова. Физиканы оқыту әдістемесі.

–А., “Қазақ әдістемесі”. 2002ж. –119 бет.

17. Ильясов Н. Оқушыларды физикалық есептерді ... ... ... ... 15-18 ... Кенжебаев Т. «Физика есептерін шығаруда компьютерді пайдалану»

18.«Математика-физика».- №4.- 2006ж.- 11-14 ... ... М., ... Қ. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.

19.Мұғалімдер мен студенттерге арналған ... –А., ... 1998ж. ... –М., ... ... ... А.П. ... есептерінің жинағы. –А., «Рауан», 1992ж.

20. Арызханов Б.С. «Физика»,  Мектеп 1986ж

21. Каменецкиц С.Е.  Орехов В.П. «Методика решения задач по физике» М, 1971

22. Құдайқұлов М. «Физиканы оқыту әдістемесі» Мектеп, 1998ж

23. Орехов П. Усова А. «Методика преподавания физики 8-10 класс» часть-2.Москва «Просвешение» 1965г.

24. ПолатбековП. «Оптика», Алматы, Мектеп, 1981ж

25. Перышкин С. «Физика курсы», 3-бөлім, Алматы, 1970ж

26. //Информатика. Физика.Математика// №5, 2001ж

                                                                     №2, 2001ж

                                                                     №3, 2001ж

27. //Математика және физика// №5, 2003ж                                                          №6, 2004ж

28. //Физика в школе// №1, 1998г

29.// Ізденіс//, №4, 1998ж.

30.Ақыл кені. Алматы: «көшпенділер» баспасы, 2003, 159-210 бет.

31.ҚР- ның «Білім туралы» заңы. – Егеменді Қазақстан. 2007.5- 6 б.

32.ҚР- ның жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. – Алматы: ЖШС Ронд, 2002. 340-358 б.

33.Волковыский Р.Ю. об изучении основных принципов физики в средней школе. Пособие для учителей: -М.: Просвешение. 1982.

34.Головин П.П. Школьный физика- технический кружок: Книга для учителя: Из опыта работы.- М.: Просвещение. 1991.

35.Гузеев В.В. Методы и организационные формы обучения. М.: Народная образование, 2001.

36.Методика преподования физики в средней школе. Под редакцией В.П.Орехова и А.В.Усовой. Москва, «Просвещение», 1980.

37.Мултановский В.В. физические взаимодействие и картина мира в школьном курсе. –М., 1977.

38.Программно методические материалы. Физика. 7- 11 классы / сост. В.А.Коровин, Ю.И.Дик. –М.,1998.

39.Семыкин М.П., Любичанский В.А. Методологические вопросы в курсе физики средней школы. Москва, «Просвещение», 1979.

40.Теория и методика обучения физике в школе: Учеб. Пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / С.Е.Каменецкий, Н.С.Пурышева, Н.Е.Важеевская и др. –М.: Издательский центр «Академия»,2000.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                      Қосымша

 

Тақырыбы: Математикалық және серіппелі маятниктердің тербелістері. Олардың периодын анықтау.

 

Мақсаты:

 Білімділік: Табиғаттағы  ең көп тараған қозғалыс бірдей  уақыт аралықтарында дәлме-дәл  немесе шамамен қайталанып отыратын  тербелісін сипаттайтын шамаларды  қайталау арқылы жаңа тербелмелі  жүйелермен танысу.Маятниктің тұрмыстағы  техникадағы, өмірдегі және эволюциялық  прцестегі рөлін анықтау.

 Дамытушылық: Оқушылардың  бірін-бірі тыңдай білу, өз ойын  тиянақты жеткізе білу, нақты  сұрақ қойып, қойылған сұраққа  дәл жауап бере білу қабілеттерін  дамыту. Алған білімін спалық  сипаттағы есептер мен жауаптар  іздестіруге қолдана білу.

Тәрбиелік: Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыра отырып, тербелістердің қасиеттері мен өмірде алатын орнын зерттеп білу қажеттілігін өздігінен түсініп, білімді өз күшімен алуға ұмтылысын тәрбиелеу.

 

Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгерту

 

Сабақтың әдісі: Тірек-сызбалар , СТО технологиясының ой қозғау арқылы

 шығармашылыққа тәрбиелеу, тест.

 

Көрнекіліктер: power point-та жазылған слайдтар, электронды оқулық ,

 интерактивті тақта

 Құрал жабдықтар: Штатив, жіп, серіппе, денелер, сағат, сызғыш.

 

Сабақтың барысы

 І Ұйымдастыру кезеңі.

 

ІІ Үй тапсырмасын пысықтау.

 Үй тапсырмасын тірек  сызбалар арқылы пысықтау (ой  қозғау кезеңі )

 

ІІІ Жаңа сабаққа дайындық : ( мағананы ашу кезеңі )

 Эксперементік тапсырмалар, шығармашылық есептер

 

ІV Сабақты бекіту (ой жинақтау кезеңі)

 Тест, сәйкестікті табу

 

V Үйге тапсырма

 

ІІ Үй тапсырмасын тексеру (анимациялық суреттер арқылы ой қозғау)

 

“Қара саздың шыбығын жел тербеген,

 Жел тербеген шыбықты  мен тербегер”

 Деген М.Мақатаевтың  өлең шумағында физикада соққан желдің тарапынан шыбықтың тербелісі сыртқы периодты күштердің әсернен болатын және қозғалыстың кайталанатынын сипаттайды.

 Тірек-сызба бойынша  жауап беріңдер

 

1-топ жауап береді

 

2-топ Механикалық энергияга  анықтама береді

 

М.Мақатаевтің “Таудағы көктем” өлеңі

 Қасқа бұлақ,

 Тастан құлап

 Бара жатыр шапқылап

 деген жолдарға назар  салсақ Тастан құлап аққан  бұлақтың потенциялдық энергиясының кинетикалық энергияға айналуымен түсіндірледі.

 

2-тірек-сызба

 

3-топ

3-тірек-сызба

 

1-сурет бойынша тірек-сызбаларды  толтыру.

X, (м)

 

0 t, (c)

 

+

 

ІІІ Жаңа сабақ ( мағананы ашу )

 Тербелмелі процестер  жүзеге асатын құрылғыларды тербелмелі  жүйелер деп атайды. Осындай жүйелердің қарапайым түрі – математикалық және серіппелі маятник.

 Математикалық маятник  деп созылмайтын салмақсыз жіңішке ұзын жіпке ілінген кішкентай ауыр шарды айтады.