«Банк ЦентрКредит» Акционерлік қоғамының кепілдік несие саясаты

Үкіметтің  2015  жылға  арналған  тапсырмасында  отандық  бизнесті   дамыту  мен  дұрыс жолға қоюдағы  кедергілерді жоймайынша,  еліміз  экономикасын  шикізаттан  бастап  жоғары  технологиялық  өндіріске  бағыттау  мүмкін  емес.  Сол   үшін  бизнестің  жаңа  саласын  игерумен  өндірістің   модернизациялық  жолы  арқылы  меңгерілген күшті  жетілдіру  үшін  кәсіпкерлерге  қолайлы жағдай  туғызу  керек.  Салалық  бизнес-ассоциацияларының  деректері   бойынша, барлық  технологиялық  құрал-жабдықтардың  шетелдерден  тасымалданатындығын назарға алатын  болсақ,  елімізге  жеткізілетін  құрал-жабдықтарға салынатын кедендік  салықтың  кәсіпкелер  үшіноңайға  соқпайтыны  айдан анық.  Бекітілген  заң бойынша қосымша құн салығы  тауардың  құнына  салынады.   Қорытындысында,  салықтың  үстіне   салық  қосылады.  Мұның  өзі  салықты  екі  есе  төлеуге  мәжбүр  етеді.  Осының  барлығы  шетелдік  құрал-жабдықтармен  жасалған  отандық  өнімдердің   қымбаттылығына  әкеліп  соқтырады,  бәсекелестігін  төмендетеді.  Сол  себептерден  де  көптеген  кәсіпкерлер  тоыққанды  технологиялық  процестен  бас  тартып  отыр.  Ал  нәтижесінде  өнім  сапасы  төмендейді.  Өндіруші  кәсіпорындар  елімізде  өндірілмейтін  импорт  тауарларға  кедендік  салықты   төмендетуді,  яғни  жалпы  кеден  саясатын  қайта  қарауды талап  етеді.  Қазіргі  жағдайда отандық  өнімдер  шетелден  әкелінетін  өнімдермен  бәсекелестікке  түсе  алмайды. [6] 

Шағын  бизнес  орталығының  директоры  Тұржановтың  айтуы  бойынша,  кәсіпкерлік  нысандарына  бағытталған  мемлекеттік  және  мемлекеттік  емес  құрылымдар  қосымша  әкімшілік  кедергілерге  айналып  отыр.  Себебі,  олардың  әрекеті   кәсіпкерлікті  дамуына  кері  бағытталған.  Қандай  да бір келісім-шарттар,  сараптау  қорытындыларға  төленетін  төлемдер  кәсіпкерлер қалтасынан  шығатын шығын көлемін арттырады.сонымен бірге,  кәсіпкерлердің  басын қатырар тағы  бір жайт,  жылжымайтын мүлік орталығында құжат рәсімдеумен   байланысты.  Яғни, тұрғын  үй  қорынан шығарылған  пәтердің  техникалық құжатын   тоқсан  сайын рәсімдеуге  тура  келеді.  Өйткені,  мұндай  шаралар пәтердің  жобасы  өзгертілген жағдайда  ғана  жасалынады.  Жеке  кәсіпкерден салық инспекциясы жыл сайын жер мен пәтерін қайта бағалауды талап етеді.  Осы орайда, жылжымайтын  мүлік  орталығы  құжаттарды  рәсімдеумен  қатар  нысанның  бағалау  құнынан  1 пайыз  төлем  ұстайды. Мұндай  жағдайларда кәсіпкер  өз  мүлігінің  құнын төмендету  үшін  көбінесе  аталған  құрылым  өкілдерімен  сыбайлас  әрекеттерге  баруға  мәжбүр болады.  Алайда  мүлік  пен  жер  салық  комитетінің  талаптары  бойынша  кәсіпкер  үшін  тегін  іске  асырылуы қажет. [9] 

Бұл  бір  ғана кедергі емес, кәсіпкерден  ақша  алу  әдістері  басқа да  монополистер  тарапынан  кездесіп  жүрген  жайт.  Атап  айтқанда,  электр  энергиясын РЭС-те  рәсімдеу  барысында, жалпы  құны 20-30 мың  теңгеге  баратынэлектр  жүйелерін  тексеру жұмыстары  жүргізіледі.  Монополист әр кез орталық  жылужүйесіне  қосылуды  талап ете  отырып, жылу  жүйесінің  басқа  түрлеріне  орнатуға  кедері   жасайды. Мұндай  кедергілер кәсіпкердің  алдынан қалалық су және газ жүйесі тарапынан да  кездесетіні  жасырын емес. Мысалы,  газбен қамтамасыз ету орталығынақосылу 36 мың  теңгеге  айналады.ал мұның сыртында « Алматықазақтелеком » қызметінің  төлемдерін  алдын ала  өтеуді талап  етеді.  Кәсіпкер  тұрғын - жайды  рәсімдеу  үшін 133мың  теңге жұсайды  екен.оның  ішінде,Архитектура департаментінде тіркелу – 100,жобаны дайындау – 300,  жобаны  бекіту – 200, рұқсат  қағаз – 50, АҚШ долларын, жылжымайтын  мүлік  орталығында жер ақысын төлеу – 25 мың теңге, жерді  әкімдікте рәсімдеу – 2700, ал келісім – 7000 мың теңгені  құрайды.

Міне, кәсіпкердің  азды-көпті  шығындарын  есептеп  шықтық. Жалпы  алғандабір  ғана  кәсіпті  бастау  үшін  шығатын  шығын  көлемі  сатып  алынатын жер мен мүлікті есепке  амағанның  өзінде, істі  тездете жолға  коюүшін ең аз деген де 5-6 мың АҚШ долларын  қажет  етеді. [18] 

Бүгінде  мамандар  аталмыш  салаға  қатысты  заңдық  базаның әлі де  шикілігін  тілге  тиек  етеді.  Жоғары да атап  өткен  кедергілердідің көпшілігі  кейбір  жағдайда  кәсіпкерді заңды жете  білмегендігінен де артық  шығындарға  ұшыратуы мүмкін.  Өйткені, кәсіпкер  өзі  бастайтын істі  толық зерттеместен, алды да кездесетін шығын  көлемін есептеместен, тәуекелге  бел буып  жатады. Мұндай  жағдай да  келісіп пішкен тонның  келте  болмайтыдығы немесе  жеті  рет өлшеп, бір-ақ кес деген қағиданы еске алған абзал  сияқты. 

Макролық  жақтан  мемлекет  пен  жергілікті  саясаттың  көңіл  бөлуі жеткіліксіз. Орта  және  шағын кәсіпорындар жергілікті  саясаттың  қолдауымен сәтті  жүріледі.  Кәсіпорынның  басқару  қажетті  капиталдың  жеткіліксіздігі,  көп  мөлшерде  басқарудағы  қиыншылықтар  келтіріп  шығарады. Бұндай  қиыншылықтар  кәсіпорынның  өзіндік  бекім  жасау  саясаты  мен  басқаруының  жақсармауынан  экономикалық  құрылымымен,  нарықтық  талап,  саяси  орта  зор  өзгерісінің  кері  ықпалы кәсіпорынды  соққыға  ұшыратады.  Орта  шағын   кәсіп  орындардың  көлемі  кіші, қуаты  әлсіз,  қоғамдық  қаржы  жинау  қабілеті  шекті,   қазіргі  уақытта  банктің  кредиті  жеткілікті  болғанымен,  бірақ  ұзақ  уақыттық,  шығын  орта  және  шағын  кәсіп  орындардың  сеніміне  пайдасыз.  Мемлекеттегі  банктердің  тез  қарқынды  коммерциялық  банкке  өзгеруіне  байланысты,  олар  біртіндеп нарықтық  экономиканың  қағидасы  бойынша жұмыстарын  өрістетіп,  қауіпсіз,  пайдалы іске  асуына  тоқтаусыз тұрақты дамуды  көздейді.  Сол үшін  банктердің  несие берген  уақытында үнемі күрделі белгілемелер  мен барыстарын  құрып,  қаржыланудың   нақты  шығынын  жоғарлатып,  несиеннің  нақты  пайыздық  ставкасы  жоғарлайды.  Осындай  қаржылық  қолдаудан  айырылып,  бейне  адам  адам  днесі  қан  тамырынан  айырылғандай  болады,  орта және  шағын  кәсіп-орындардың қиыншылыққа одан  әрі бата  береді.  Осындай жағдайда  барлық  халықтық  экономиканың  сәтті жүрілуіне кері  әсерін  тигізеді.  Сол үшін  осындай қиыншылықтарды  шешу  орта банктердің  несие берген  уақытында үнемі күрделі белгілемелер  мен барыстарын  құрып,  қаржыланудың  нақты  шығынын  жоғарлатып, несиенің  нақты  пайыздық  ставкасы  жоғарлайды.  Осындай  қаржылық  қолдаудан  айырылып,  бейне  адам  денесі қан-тамырынан  айырылғандай  болады,  орта  шағын  кәсіпорындардың  қиыншылыққа  одан  әрі бата  береді.  Осындай жағдайда  барлық  халықтық  экономиканың  сәтті жүрілуіне кері  әсерін  тигізеді.  Сол үшін  осындай қиыншылықтарды  шешу  орта  және  шағын кәсіп-орындардың  рефрма  жүргізудегі маңызды ісі. [3] 

Орта  және  шағын  кәсіп-орындардың   капиталдық  басқару  мәселесін  шешу  үшін  ұлттық  банк  мынандай  шараларды  іске  асыру  керек.  Орта және  шағын  кәсіпорындарын  қаржыландыру  орта сн  жақсарту  керек.  Ұлттық  банк әрбір  коммерциялық  банктерде  орта  және  шағын  кәсіпорындарға  несие беретін кабинетін ашуды талап ету керек.  Сондай-ақ  орта  және  шағын кәсіпорындарға  беретін несиесін  арттыру керек.

Шешудің  жолдары:  батыс  мемлекеттердің   табысқа  жетуінің  негізі  мыналар:  заңдық  белгілеме  жағынан,  әрбір  мемлекет  орта  және  шағын  кәсіпорындардың  орынын  анықтау  үшін заңдық  иелік  құқығын  қамтамасыздандыруды  талап  етіп,  тамаша  сыртқы  заңдық  ортаны  жарату  үшін,  кең  көлемде  көптеген  тұрақты даму  заңдарын  белгілейді.  Мысалы,  Жапонияның  орат  және  шағын кәсіпорындарының  негізгі заңы,  қозғалыс  заңы.  Капиталдық  қолдау  жағында АҚШ несие берудегі  жұмыстары жеңілдетіп,  несиені берудегі  тексеріп  қол қою уақытын қысқартты.  Жәнеде   шағын   кәсіпорындардың инвестициялық  компаниялық   жоспар,  вексельдік  қамтамасыздандыру  жоспары,  компанияларды  ашу  жоспарын  қамтамасыздандыру,  сияқты  қалыпты  шарт  астында  неиеге  ие  бола  алмайтын  шағын  кәсіпорындарға   қаржылық  жақтан  қолдау  береді.  Банктердің несиені сенімді кепілдік   жағында   Италияның дамыған орта  және  шағын кәсіпорындар  көбінесе  екі түрлі әдісті  қолданады;:  бірінші   сенімді кепілдік  қоры,  өйткені үкімет  қажынының қолдауымен  несие алушының  шартқа  қайшы шығынын толықтайды.   Екіншіден  өзара  кепілдік  құрылымы,  онда  орта  және  шағын  кәсіпорындар  бірлесе  оытрып  мүшелерге  кепілдік  береді.  Халықтық  банкті  құру  керек,  шетелдегі  саны  көп  көптеген халықтық  банк  нарықтық  экономиканың  бәсекелестік  қағидасына  бойсынып,  капиталдық  нарықты  жандандырып,  ағаштар  тегіс  гул  ашқан  тамаша  жағдай  қалыптасты. [10] 

    01.01.2013 жылға экономикалық қызмет түрлері бойынша шағын бизнес кәсіпорындардағы жұмыскерлердің орташа айлық еңбекақысы

Орта-шағын  кәсіп-орындардың  өзіндік  басқарып   жұмыс  істеу  күші  салыстырмалы  түрде  әлсіз,  үнемі  нақты  капиталы,  жұмысты  істеу  көзқарасы  мен  артықшылығынан  пайдаланып,  нарықтық  ақпарат,  қаржылық  ізденіс,  басқарудағы  білімдері  сияты  қызметтер  мен  қамтамасыз  етіп  тұру  тиіс.  Осы  арқылы орта  және  шағын   кәсіпорындардың  қажеті  мен  талап  етіп  тұған  көмегін  қанағаттандырып,  капитал  мен  өндіріс  элементтерінің  қолданылу  өнімділігін  жоғарлату  керек.  Бұл   орта  және  шағын  кәсіп-орындардың  даму  мен  банк  жұмыстарын  ашуына  пайдалы  болып  қалмастан,  тұрақтылық  пен  байланыстың  жақсаруына  пайдалы,  бұл  қазіргі  заманғы  нарықтық  құрылымында  маңызды  роль  атқарады. [13] 

Орта  жәе  шағын  кәсіп-орындардың  сенімдік  кепілдік  қоры  ережелерін  құру  керек.  Орта  және  шағын  кәсіп-орындардың  саны  көп,  бірақ  банкке  кепілге  беретін  иелік  өте  аз, тіпті  кейбір  кәсіпорындар  бұндай жағдайға  ие  бола  алмайды.  Сонымен орта-шағын кәсіпорындардың ие  болатын несиесі қиындай түседі.  Банктің орта –шағын  кәсіпорындарға  беретін несиесінің  басқару құны  мен жұмыстық  қаупі үлкен болады.

Орта және  шағын  кәсіп-орындардың сенімділік  кепілдік  қорының ережелері осындай қайшылықтарды шешуге  пайдылы.  Бұл ереженің  басты тұлғасы үкімет,  қаржы құрылымдары мен кәсіпорын ұйымдары  болып табылады.  Мемлекет  орта және шағын кәсіп-орындарға сенім ретінде кепіл беру  арқылы  нақты  іс-жүргізуге  болады. [8] 

Орта  және  шағын  кәсіп-орындардың   сеніміне  қамтамасыздандыру  беру  керек.  Қаржының   келу  қайнары  бюджеттік  қаржы  немесе  қоғамға  таратақан  вексель  арқылы  шешім  жасауға  болады.  Неболмаса  үкімет,  қаржылық   құрылымдар  мен кәсіпорындар  ортақтасып   шығарған  қаржысы арқылы  құралады.  Сенімді несие кепілдік  қозғалысы барысында,  қаржылық   құрылымдардың   кәсіпорындық  сенімнің  жәрежесі  кәсіп-орынға  тікелей   қатысты қаржыладыру  қызметін  көрсетуге  бағытталады.   Орта  және  шағын  кәсіп-орындардың   белсенділікпен  қаржыландыру  жолын  ашу  қажет.  Кәсіп-орындар  капитал  нарығынан  тікелей  қаржыландыру  негізінен  үш   жақтан  қарастыру  керек.  Қор,  акция, вексель.  өйткені   Қазақстанның  капитал  нарығы  әліде  жетіле  қоймағандықтан,  тек  қана  аз   мөлшердегі   ірі  кәсіп-орындар  қана  нарыққа  шыға  алады.  Сол  үшін  орта  және   шағын  кәсіп-орындар  негізінен  жанамалай  қаржылану  жолдары   арқылы   шамалы  қаржыға  ие  болады.    Салыстыра  айтсақ,  Батыстың  дамыған  мемлекеттердегі  вексельдік  нарығында  мәлім  мөлшердегі  орта  және  шағын  кәсіп-орындарды  қамтиді.  Бұл  кәсіпорындардың  қатынасуы  өзін  күшін  дамытып  күшейтуге  қатысты  қажетті  қаржыға ие  болып қалмастан,  сонымен бірге капитал нарығының одан  әрі жандандыра  түседі.  Біздің  бұл жақтағы басқару тәжірибеміз аз  болғанымен,  бұған бола  тоқтап  қалмауымыз  керек.  Сол үшін  белсенділікпен  орай  жасап,  тамаша  нарықтың  дамуына  шаруашылық  құрылымын  тежеуге  пайдалы,  үлкен  табысқа  ие  бола  алады.  Жоғары  қауіпті  орта  және   шағын   кәсіпорындар,  әсіресе  жоғары  техникалы  орта  және  шағын  кәсіп-орындар қауіп-қатер  арқылы  қол  құйып,  акция  мен  вексель  тарату  сияқты  жолдары  арқылы  қаржы  топтап,  инвесторлар  қажеті  бойынша  қауіпті  инвестицияның  арнадан  ығыстырады.  Басқару  типіндегі   кәсіп-орындардың  жалғасқан  тізбегін   құйып  дамытуымыз  керек.  Біздің  жобамыз  бойынша   мұндай  басқару  типіндегі  тізбектік  тұлға  төмендегідей   артықшылықтары  болады.  Серіктестік  мүшелер  иелік  құқық  жағында   өзара  дербес  келеді,  сонымен  бірге  нарқы  ерекше,  серіктестік  мүшелердің  байланысы  салыстырмалы    түрде тұрақты,  барлық  кәсіп-орындардың  құрылу  ортасы,  кәсіп-орынның  басқаруы  мен сәйкесуінде,  серіктестік  мүшелердің  мүдделік  нысанасы  өзара  сәйкесуі.  Серіктестік  мүщелер  өз  еркімен  қатысады,  шегініп  және  бірлікте  шешім  жасай  алады.  Көлемі  жағынан  шағын  кәсіп-орындар  жөнінен  алағанда  тізбектелген  тұлғаның  құрылуы  ұқсас  кәсіпкерлер  арасындағы  бәсекелестік  қатынасы  өзгеріп,  себесу  қатынасына  өзгереді.  Бұрынғы  жетерсіз  жақтары  қазірі  жеткілікті  жақтарға  айналады,  бұндай  мүдде  нарықтағы  қауіпті азайтып,  кәсіп-орындардың  сенімін азайтып,  кәсіп-орныдардың  сенімін арттырады,  кәсіп-орындардың  қамбада тұрып қалу мен қаржының  істелмей  қалуын  азайтады.  Егерде  басқаруда қиыншылықтар  туылатын  болса,  интернетпен басқа да  мүшелеріне тікелей қаржы топтау  салыстырмалы  түрде оңайласады.  Сонымен бірге тізбектелген  тұлғаның  бірлікте   кепілге алуында кәсіп-орындардың  көптеп  қаржы көзіне  ие  болуы тиімді.  Серіктетік  мүшелер арасындағы  мүдде мақсатының  бірлесуі  мен өндірістік  басқару  қозғалысының  сәйкесе түсуі,  нақты  өндіріс  көлемін  ұлғайтып,  көлемдік  экономиканың  қалыптасуы  мен  нақты  құнның  төмендеуіне  пайдалы.  Сонымен  бірге  өнімді  түрде  бөлісе  сатудың  қозғалысын  тежеп,  өндірістік  сәйкесумен  қамбадағы сақтауд қолайлы болып,  әрі кәсіп-орындар арасындағы  бірлесе техниканы ашуда,  көптеп  нарықтық  ақпараттарға  ие  болуға,  жұмыс айналымының   өнімділігін арттыруына  пайдалы. [29] 

Макро  саясатының  үйлесімді  ретке  салуы,  бәсекелестік  күші  төмен  орта  және  шағын  кәсіп-орындардың   сау  денелі  дамуна  кепілдік  ету  үшін  біртіндеп  орта және  шағын  кәсіп-орындардың  заңдық  жүйесін  құрып,  теңдік  бсекедегі  сыртқы  ортасын  жақсартып,  саясат  пен  кәсіп-орын  өзгерісінің  мақсатын  ортақтастыру  керек  сондай-ақ  коммерциялық  банк  заңы мен  несие  беру  заңдары  да  орты және   шағын  кәсіп-орындардың  қаржыландыруға  көптеп  жақсы  жағдай  жасап,  орта  және  шағын   кәсіп-орындардың  белсенділікпен  жұмыстарының  жандана түсуіне қолдау  беру  тиіс.  Тек осындай заңдар  арқылы  орта  және  шағын кәсіп-орындардың   заңдық  мүддесін  қорғауға  болады.   Қаржыландыру  саясатындағы  жеңілдік,  орта  және  шағын кәсіп-орындардың  техникалық  жаңалығын жүргізуге,   әсіресе жоғары  техниканың  жаратылып шығуына арнай несиемен  қамтамасыз  ету сияқты  қолдау  саясатын  іске  асыру керек.  Сол үшін  әрбір шағын және  орта  кәсіп-орындар техникалық  жақтардан аса көңіл бөлуі керек,  әсіресе көлемі  шағын  және  орта  кәсіп-орындардың  бұл жақтағы жұмысы  өте маңызды.  Қысқасын  айтқанда  орта  және  шағын кәсіп-орындардың  алдында болып тұрған  басты мәселе  қаржы тапшылығы,  қаржы мәселесі  шешілсе онда  көптеген  кейінгі жұмыстар  сәтті шешіледі деп  айтуға  болады.  Бұл  уақыттарда  шағын  және  орта кәсіп-орындар  банктен  сенімді  түрде  қаржы  топтауға  болады,  сол  үшін  бнктің  несие  беру  құрылымын  ретке  салып,   жалғасты  жұмысын  тауарлық  құрылымын  реке  салып,  техникалық  құрылымын,  экономикалық  құрылымын  ретке  салу  керек. [20] 

2 ЕКІНШІ  ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЕГІ КЕПІЛДІК НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫН ТАЛДАУ («БАНК ЦЕНТРКРЕДИТ» АҚ МЫСАЛЫНДА)

1. Банк қызметінің мәні, жүргізетін операциялары және құрылымы мен қаржылық жағдайы

«Банк ЦентрКредит» Акционерлік қоғамы 1988 жылы 19 қыркүйекте құрылған және Қазақстанның алғашқы  коммерциялық банктерінің бірі болып  табылады.

Банктің республикамыз  бойынша кеңінен тараған ауқ