Шпаргалка по "Философии"

 

2. XVIII ғасыр ортасы мен  екінші жартысындағы материалистік  философия. Философиялық мәселелерді  шешуде үлкен еңбек жасаған  Ломоносов пен Радищев болды. 

 

Орыс философиясындағы материализмнің негізін салған М.В.Ломоносов (1711-1765).  Шығармалары: „Жер қабаттары туралы“, „Жылу мен суықтың себебі туралы толғаныстар“ Ол эксперимент жүзінде  матрия атомдық-молекулалық құрылымнан тұратынын және молекулалар үздіксіз қозғалыста болатынын дәлелдеді. „Корпускулярлық“ теорияны ұсынды. Оның пікірінше, материя  дегеніміз, денелерден тұрады. «Бір орында қаншалықты жоғалса, екінші орынды соншалықты толтырады» деп материяның сақталу  заңын ашты.

 

Александр Николаевич Радищевтің (1749-1802) дүниекөзқарасына әсер еткен  француз ағартушы философтары. Шығармалары: „Тобылдағы досқа хат“, „Еркіндік  ордасы“, „Петербургтен Москваға сяхат“ (еңбегі үшін айдауға жіберілді), „Адам, оның өлімі мен мәңгілігі“ Өзінің материалистік идеяларын дамыта отырып, табиғатты заттар баспалдағымен  теңестіреді. Оның шыңында ойлаушы  адам тұруы керек. Ми мен жүйке  жүйесі сананың негізін құрайды. Ол сондай-ақ қоғамдық пікірлерінде, «еріктілік»  және «құлдық» айналым идеясын үгіттеген. Кредосы – самодержавияға қарсы  күрес, халық билігі, құқық және рухани бостандық . қудалаудан көп азап шегіп  „Келер ұрпақ мен үшін кек алады!“  – деп хат жазып, у ішіп өлген.

 

 

 

4. 19 ғ. басты бағыттары:

 

- декабристер философиясы  П.Пестель, Н.Муравьев, И.Якушкин,  М.Лунин, И.Киреевскйй.

 

Сипаты:

 

1. табиғи құқық;

 

2. Рексей үшін құқықтық  құрлыстың аса қажетілігі;

 

3. Крепостнойллық құрлысты  жою;

 

4. адамның жек бас құқығы;

 

5. самодержавияны шектеу, республикалық билікпен алмастыру

 

 

 

-  батысшылар мен славянофильдер  философиясы бір-біріне қарама-қарсы  екі бағыт. Олардың арасында  Ресейдің болашақ  даму жолын  анықтау жайында талас-тартыстар  жүргізілді.

Славянофильдер (А.С.Хомяков, К.С. және И.С.Аксаковтар, Ю.В.Самарин, И.В.Киреевский, А.Н.Островский) Ресейдің өз болмысымен дамуын үгіттеді. Ресей ешқашан Батысқа  бет бұрмай, ондағы индивидуализм, рационализм, екіге бөлінушілік сияқты идеяларды  ескермеуі қажет дегенді ұсынды. Олардың пікірінше, қоғамдық дамудың  принципі православия, халықтық самодержавиясы болуы керек. 

Батысшылдар (А.Г.Герцен, Н.П. огарев, К.Д.Кавелин. В.Г. Белинский, Чаадаев, Грановский, ) Ресейдің дамуын Батыс  Еуропаның тарихи жетістіктерін  игерумен байланыстырды. Батыстық даму жол-бұл жалпы адамзат өркениетінің жолы. Рухани идеал-католиктік сенім. Ол орыс тарихы мен православиені тірілтеді.

 

 

 

- революцияшыл-демократиялық  философия 

 

Жалпы сипаты - әлеуметтік-саяси  бағытылығы. Олар сол кездегі саяси  және экономикалық құрлысты терістеп, өз ойларын ұсынды.

 

революцияшыл-демократиялық  философия өкілдері: Н.Г.Чернышевский, Добролюбов, Писарев, т.б.).  Ресейде 19ғ. аяғы мен 20ғ. басында екі материализм  болды: антропологиялық және утилитарлы. Антропологиялықты ұстанған Чернышевский. Оның пікірінше, табиғат төменнен жоғары қарай дамиды. Адам-табиғаттың бір  бөлшегі, биологиялық тіршілік. Бұл  жайында негізгі еңбегінде («Философиядағы антропологиялық принцип») адам мен  халықтың рухани әрі физиологиялық  дамуына барлық жағдайды жасау керек  деп жазған. Капитализм дағдарысынан шығу жолы – „жерге оралу“ (аграрлы  идеясы), жеке бас бостандығы және қауымдастық  өмір салты.

 

 

 

- халықшылдар Н.К.Михайловский, М.А.Бакунин,П.Л.Лавров; орыс халқының  төлтумалығына сүйене отырып, капитализмге  соқпай социализм орнату идеясында  болды.

 

 

 

- анархис П.Куропоткин; мемлекет  қысым жасау тетігі болғандықтан  оны жою қажет деп санады.

 

 

 

- Чаадаевтың тарих философиясы.  Чаадаев Петр Яковлевич (1794-1856)  шығармалары: „Философиялық хаттар“  „Жындының апологиясы“. Ақсүйек  отбасынан шыққан, орыс-француз соғысына  қатысқан. Хаттарында Ресей „адам  баласынының дүниежүзілік тәртібінен“  қол үзген деп, „Телескоп“  журналына жариялайды. Сол үшін  журнал редакторы қудаланады, Чаадаевті  жынданған деп жариялайды, содан  ол екінші еңбегін жазады, батысшыл  болады. Оның ойынша тарихи процесс  негізінде Құдайлық ерік жатыр.  Тарихқа, мемлекеттер мен халықтар  тарихына әсер ететін алғышарт  – география деп санады. Ресейдегі  крепоснойлықтың, орталық биліктің  диспотиялдығының тереңінен енуі  Ресей терреториясының кеңдігінен  деп есептеді.

 

 

 

- Ф.М. Достоевский (1821-1881) діни бағыттың өкілі, орыстың  келешегі капитализмде де, социализмде  де емес ұлттық дәстүрде деп  түсінді. Дін –мемлеет тарихмен  қатар, адам та,дарында да маңызды  рөл атқарады. Адам мәселесінде  адас өмірлік жолын екіге бөлді:

 

1. адамқұдай жолы –  адамның абсолютті бостандығы, Құдайды  теріске шығаруы, бұл жолда  адам сәтсіздікке ұшырайды;

 

2. құдайадам жолы –  Құдай жолын ұстаныып, барлық  әрекеттері мен әдеттері қадағаланып,  сенімді, ақиқат жол деп есептеді.

 

 

 

- Л.Н. Толстой (1828-1910) діни  философ.

Салтанатты діни жораларды, культтерді, діни догмаларды қайта  қарап артығын, керексізін тастауды ұсынды,

Дін – халыққа түсінікті  және қарапайым болу керек деді;

Құдай, дін – қайырымдылық, мейірімділік, ұждан бастамасы;

өмір мәні - өзіндік жетілдіру;

кезкелген міселені шешуде зорлықтан  бас тарту;

тәртіптің негізі „қарсыласпау“  қағидасын ұстану;

мемлекет – күш көрсету  құралы болғандықтан, оны мойындамау.

 

Көзқарастары үшін Толстойды  шіркеу 1901 ж. анафемаға (қарғысқа) ұшыратты, шіркеуден аластатылды.

 

-         Либералды философия 

 

Діни философия (Соловьев, Федоров, Булгаков, Бердяев, Флоренский және т.б.). Орыс діни-философиясының бұл  кезеңдегі негізгі идеясы соборлық, біртұтастану және адамның абсолютті  құндылығы. Соборлық дегеніміз-адамдардың бір-біріне және құдайға деген сүйіспеншілігі негізінде бірігуі. Славянофильдердің  соборлық идясын қолдаған В.С. Соловьев болған. Оның негізгі идеясы-бірлік идеясы.

 

Владимир Сергеевич Соловьев (1853-1900)- философ, ақын, публицист. Неміс  классикалық философиясын, ғылыми эмпиризм мен христиандық дүниекөзқарастарды біріктіріп, жаңа философиялық жүйе құрған.

 

-         Оның ілімінің негізі - Құдайды  абсолютті бастама мен әлемдік  дамудың мақсаты ретінде қарастырған  біртұтастану идеясы.  Әлемнің  алғашқы бейнесін Құдайлық даналық-София  кейпімен түсіндірген.

 

-          Біртұтастық идеясын ұсынды. Өз  ілімдерінде бүкіл әлемдік теократия  мен христиандық шіркеулердің  бірігуін, ұлттық өзіндік сананың  дамуын, ұлтшылдыққа қарсы идеяларды  үгіттеді.

 

-          Негізгі шығармалары: “Өмірдің  рухани негізі”, “Ресей және  Бүкіл әлемдік шіркеу”, “Табиғаттағы  сұлулық”, “Сүйіспеншіліктің мәні”

 

-          Соловьев бірлікті үш аспектімен  түсіндіреді:

 

1.        гносеологиялық-яғни  үш білімнің бірлігі ретінде:  эмпирикалық (ғылымдар), рационалды (философиялық), мистикалық (діни), гносеологияда  білім таным әрекетімен емес  интуиция, сенім арқылы танылады;

 

2.        әлеуметтік-практикалық-мемлекет, қоғам, шіркеудің католиктік, протестанттық,  православиялық діндермен араласып  барып бірігуі;

 

3.        аксиологиялық-үш  абсолютті құндылықтың бірлігі:жақсылық, ақиқат және сұлулық.

 

Барлық орыс діни-философиясы  гуманизм рухымен қамтылған. Онда адам құндылығы ғана мойындалады. Адам мәселесі, оның бостандығын қарастырған орыс діни философиясының, экзистенциализм  өкілі  Н.А. Бердяев.

 

Николай Александрович Бердяев (1874-1948)- орыс діни философы.Ол өзінің көптеген шығармаларында христиан философиясын ортағасырлық мистикамен, нигилизммен, оккультизммен байланыстыруға ұмтылған.Бердяевтің күнделікті философиялық тақырыбы-бостандық. Бостандықты болмыстың онтологиялық субстанциясы ретінде есептеп, оны  адам мәнімен теңестіреді. Негізгі  шығармалары: “Бостандық философиясы”, “Шығармашылықтың мәні”, “Өзіндік таным”.

 

ХХ ғ. Бірінші жартысындағы философия:

 

    Марксизм философиясы  (Плеханов, Ленин, т.б.).  Бұл философия  Ресейдің екі ғасырлық  даму  процесінің күрделі, көпжоспарлы  құбылысын көрсетеді. Оның бір  ерекшелігі-қоғамдық саяси құрылымды  өзгертуге байланысты практикалық  бағыт. Алғашқы Ресейлік марксист  –Плеханов. Ол ең алғаш болып  Ресейде диалектикалық материализмді  үгіттеген. Өз еңбектерінде тарихтың  материалистік түсінігіне көп  көңіл бөлген. Таным теориясында  ол әлемнің танылатындығы мен объективті шындықтың тіршілік принциптерін ұстанады.

 

Діни бағытт өкілдері С.Н.Булгаков, П.А. Флоренский, С.Л.Франк

 

Орыс касмизмі – космосты, қоршаған дүниені адамды өзара байланысты тұтастық ретінде қарастырған бағыт. өкілдері: Н.В.Бугаев, В.И.Вернадский, К.Э.Циолклвский, А.Л.Чижевский.

 

12 дәріс. Онтология. Дүниені  философиялық ұғынудың философиялық  категориялары:болмыс, материя, сана

 

 

 

Дәрістің мақсаты: философия  ғылымының негізгі категорияларына  қысқашы сипатама беру, олардың методологиялық және дүниетанымдық мәндерін түсіндіру.

 

 

 

Негізгі сұрақтар:

 

1.      Болмыс  түсінігі

 

2.      Материя  категориясы. Материяның атрибуттары  мен модустары

 

3.      Сана, оның  құрылымы

 

 

 

      1. Онтология  – болмыс туралы ілім. Философияның  негізігі сұрағы «дүниенің негізі  не?»  деген сұраққа жауап  іздеумен басталады. Әлемнің сыр-сипатын,  дүниенің түп мағынасын, ішкі  мәнін, айнала қоршаған ортадағы  заттардың, құбылыстар мен процестердің  өзара байланысын, олардың дамуы  мен өзгеруін, адамзат қоғамының  сан түрлі құпияларын танып  білу қажеттігі – “болмыс”  деп аталатын кең мағыналы, терең  ауқымды философиялық ұғымның  тарихи тұрғыдан қалыптасуының  басты себебі әрі алғышарты  болып табылады. Тарихи дамудың әр дәуірінде өмір сүрген ғұламалар мен ойшылдар бұл ұғымды философиялық ой-толғаныстардың түп қазығы, бастапқы негізі деп қараған. Осы уақытқа дейін де болмыс туралы бұл көзқарас өз мәнін сақтап келеді.

 

Болмыстың философиялық проблема есебіндегі екінші қыры мынаған сияды: табиғат, қоғам, адам, ойлар, идеялар  – бәрі тең өмір сүреді, бірақ  өмір сүру түрлері әрқилы, сөйте  тұра олар бар болуы арқылы шексіз де тұрақты дүниенің тұтас бірлігін құрайды. Олай болса, болмыс ұғымы –  дүниеде өмір сүріп жатқанның  бәрін қамтитын кең көлемді философиялық катигория. Бар нәрселердің бәрі өзіндік айырмашылығын, ерекшелігін, шектілігі мен өтпелілігін сақтай отырып, дүниенің біртұтастығын, тұрақтылығы  мен түпкіліктілігін қамтамасыз етеді. Бұдан ұғынатынымыз болмыс болмыссыздыққа ауысып жататындығы. Бабаларымыз дүниені  «жалған» деп атауы, үнділердің «Ұлы сағым - Мая», ал Гегельдің «жоғала  бастаған болмыс», немесе «Дүние дегеніміз  – мәңгілік қалыптасу» - дегенінен  ұғатынымыз, дүниенің өзгергіштігі, екінші жағынан қанша өзерісе де - өмір сүріп қала беретіндігі.

 

Болмыс ұғымына қарсы  ұғым – болмыссыздық (бейболмыс). Философияда  болмыс ұғымын алғаш рет қолданған  Прменид болды, оның түсінігінше  «Дүниеде бар нәрсе бар, жоқ нәрсе  жоқ». бұл ой өмірлік тәжірбиеге сай клмейді. Бұл дүниеде қозғалмайтын өзермейтін еш нәрсе жоқ. яғни, Парменид бұл дүние нағыз болмыс емес, оған ой елегі арқылы жетуге болады, яғни ойлау мен болмыс бір-біріне тең. Теяр де шарденнің «Дүние әлі де жаратылып біткен жоқ, ол жаратылу үстінде. Оны әрі қарай жарататын негізгі  күш - адамзат» - деген ойы Парменид оймен ұштасып жатыр.

 

Болмыстың түрлері туралы проблема философия үшін де өте маңызды. Себебі философияның негізгі мәселесін  – ақыл-ойдың болмысқа қатынасы туралы мәселені – түбегейлі шешу үшін болмыстың негізгі түрлерін саралап білу керек.

 

Осы тұрғыдан алғанда болмыстың  бір-бірінен айырмашылығы бар, бірақ  өзара қабысқан, тығыз байланыста тұрған мынадай негізгі түрлерін ажыратуға болады:

 

1) заттар (денелер) және  процестер болмысы, ол өз кезегінде  табиғи заттар мен процестер  және адамдар жасаған заттар  мен процестер болмысына бөлінеді, өзімен-өзі объективті өмір сүреді;               

 

2) адам болмысы: заттар  дүниесіндегі адам болмысына  және адамның өзіндік болмысына  жіктеледі; 

 

3) рухани (идеялық) болмыс  – адам жан дүниесі мен санасы;

 

4) әлеуметтік болмыс, бұл  да өз алдына қоғамдағы және  тарихи процестерге жіктеледі.

 

        Болмыс  категориясы-философиялық ойлаудың  негізі. Онымен адам осы өмірдің,  адамның орнын, заттар мен процестердің  тіршілігін айқындап бере алады. 

 

        Болмыс-бұл  өзінің жиынтығындағы обьективті  және субьективті шындық. Болмыс  бұл тіршілік ететіннің барлығы.  Басқа сөзбен айтқанда, болмыс-таза  тіршілік, ешбір себебі жоқ. Болмыс  өзіне-өзі себеп.  Обьективті реалдық  дегеніміз-табиғат заттарының әлемі,  физикалық, химиялық, биологиялық  құбылыстар мен адамның әлеуметтік  заттар әлемі, яғни материалды, социо-табиғи әлем. Субьективті реалдық  дегеніміз-адамның, оның санасының,  руханилығының психикалық күй  әлемі. Болмыстың негізгі түрлері:

 

1)      материалды  болмыс 

 

2)      рухани  болмыс

 

     

 

       2.Материя  – бұл обьективті реалдылықты  білдіретін, адам санасынан тәуелсіз  тіршілік ететін универсалды  категория. Материя түйсіктер  арқылы сезілетін обьективтілік.  Материяда болмыс категориясы  нақтыланады. Барлық материя тірі  деп қарастыратын философиялық  ілім – гилозоизм деп аталады.  Материя мәңгі, шексіз, жоғалмайды, күнделікті қозғалыста болады. Ол  өзіне-өзі себеп деген қасиеттер  материяның атрибуттарын білдіреді.  Материяның атрибуты дегеніміз-барлық  материялар мен материалдық обьектілерге  тән қасиеттер. Материяның сондай-ақ модустары бар, ол материяның жеке түрлерінің қасиеттері. Ол құрылымдық дамудың деңгейін сипаттайды.