Негізгі өндіріс қоры және қуаттылығы

- біріншіден, кәсіпорынның негізгі қорларының жалпы құнындағы белсенді бөлігінің меншікті үлес салмағына, яғни олардың құрылымына, себебі өнім өндіруді тікелей осы белсенді бөлік камтамасыз етеді;

- екіншіден, қайсыбір  машина, құрал-жабдық түрін колдану дүрыстығын анықтайтын бастапқы сапалық сипаттамаларына (сенімділігі, ұзақ мерзімділігі, автоматтандыру мен жөндеуге ыңғайлығы, түзілісінің жетілу дәрежелері, бірлік куаты);

- үшшшіден, кәсіпорындағы  негізгі қорлардың күйіне (құрал-жабдықтың жасы, тозу дәрежесі, жаңартылу ауқымы, істен шығу ауқымы, өсім мөлшері);

- төртіншіден, негізгі қорлардың кәсіпорында пайдаланылу деңгейіне (құрал-жабдықтар құрамы қаншалықты толығымен пайдаланылады, оның қуаты, жыл ішіндегі жұмыс уақыты). Негізгі қорларды пайдаланудың шынайы көрінісін жеке және жалпы көрсеткіштер жүйесі арқылы аныктауға болады. Біріншісі негізгі кордың жеке түрінің пайдаланылуын, олардың жеке кезеңдерде пайдаланылуын, әрбір өндірістік үдеpic уақытында және оның кезеңдерінде пайдаланылуын, жеке сәттердегі сипаттамасын накты, белгілі бір шеңберде шеше алады. Құрал-жабдықты пайдаланудың экстенсивті жұмыс көрсеткіштері. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың барлық көрсеткіштерін үш топка біріктіруге болады:

- негізгі өндірістік корлардың уакыт бойынша пайдалану деңгейін бейнелейтін экстенсивті пайдалану көрсеткіштері;

- негізгі өндірістік қорлардың өнімділік бойынша пайдалану деңгейін бейнелейтін қарқынды пайдалану көрсеткіштері;

- барлық қарқынды және  экстенсивті факторлардың жиынтық нәтижесін ескеретін негізгі корлардың интегралдық пайдалану көрсеткіштері. Көрсеткіштердің бірінші тобына мыналар жатады: құрал-жабдықты экстенсивті пайдалану коэффициенті, құрал-жабдықтың жүмыс істеу коэффициенті, кұрал-жабдық жұмысының ауысымдылық коэффициенті, құрал-жабдықтың жүмыс уақытының режимдік коэффициенті. Құрал-жабдықтың экстенсивті жұмысы жайлы әр түрлі көрсеткіштер мен кәсіпорынның, цехтың өндірістік қуатының көрсеткіштерін анықтаған кезде бастапқы мәлімет ретінде құрал-жабдықтың жұмыс уақытының қоры алынады. Құрал-жабдықтың келесі жүмыс уақытының корларын атауға болады: орнатылған құрал-жабдық бірлігіне немесе тобына қатысты күнтізбелік, режимдік (нақтылы), жоспарлы (тиімді) және нақты уакыт қорлары. Күнтізбелік уакыт қоры - бұл жалпы уакыт коры, берілген кезеңдегі күнтізбелік күндер саны тәуліктегі сағат санының көбейтіндісіне тең (жылдык күнтізбелік қор 365x24 көбейтіндісіне тең) кұрал-жабдықтың жасы, тозу дәрежесі, жаңартылу ауқымы, істен шығу ауқымы, өсім мөлшері);

- төртіншіден, негізгі қорлардың кэсіпорында пайдаланылу деңгейіне (құрал-жабдықтар құрамы қаншалықты толығымен пайдаланылады, оның куаты, жыл ішіндегі жұмыс уақыты).

     Негізгі қорларды пайдаланудың шынайы көрінісін жеке және жалпы көрсеткіштер жүйесі арқылы аныктауға болады. Біріншісі негізгі кордың жеке түрінің пайдаланылуын, олардың жеке кезеңдерде пайдаланылуын, әрбір өндірістік үдеpic уақытында және оның кезеңдерінде пайдаланылуын, жеке сәттердегі сипаттамасын нақты, белгілі бір шеңберде шеше алады. Құрал-жабдықты пайдаланудың экстенсивті жұмыс көрсеткіштері.

      Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың барлық көрсеткіштерін үш топка біріктіруге болады:

- негізгі өндірістік корлардың уакыт бойынша пайдалану деңгейін бейнелейтін экстенсивті пайдалану көрсеткіштері;

- негізгі өндірістік қорлардың өнімділік бойынша пайдалану деңгейін бейнелейтін қарқынды пайдалану көрсеткіштері;

- барлық қарқынды жэне экстенсивті факторлардың жиынтық нәтижесін ескеретін негізгі корлардың интегралдық пайдалану көрсеткіштері.

      Көрсеткіштердің бірінші тобына мыналар жатады: құрал-жабдықты экстенсивті пайдалану коэффициенті, құрал-жабдықтың жұмыс істеу коэффициенті, кұрал-жабдық жұмысының ауысымдылық коэффициенті, құрал-жабдықтың жұмыс уақытының режимдік коэффициенті.

     Құрал-жабдықтың экстенсивті жұмысы жайлы әр түрлі көрсеткіштер мен кәсіпорынның, цехтың өндірістік қуатының көрсеткіштерін анықтаған кезде бастапқы мәлімет ретінде құрал-жабдықтың жүмыс уақытының қоры алынады. Құрал-жабдықтың келесі жүмыс уақытының корларын атауға болады: орнатылған құрал-жабдық бірлігіне немесе тобына қатысты күнтізбелік, режимдік (нақтылы), жоспарлы (тиімді) және накты уакыт қорлары.

     Күнтізбелік уакыт қоры - бұл жалпы уакыт қоры, берілген кезеңдегі күнтізбелік күндер саны тәуліктегі сағат санының көбейтіндісіне тең (жылдык күнтізбелік қор 365x24 көбейтіндісіне тең).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

 

1. Мейірбеков А.Қ., Әлімбеков Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2003
2. Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – Алматы: ЖШС «Издательство LEM», 2007
3. Дүйсенов К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2001
4. Сейтказиева А.М. Инвестиционная деятельность предприятия: Учебное пособие – Алматы: Экономика, 1998
5. Әлжанова Н.Ш. Инвестициялық жобалау: Оқу құралы – Алматы: «Қазақ университеті», 2006
6. Оразалы Сәбден Бәсекелестік экономика: Оқу құралы – Алматы: Экономика институты, 2007
7. Бохаев Д.Т. «Инвестициялық жобалар – экономиканы дамыту құралы» //ҚазЭУ хабаршысы №4 2005жыл 13-17 бет
8. Назарбаев Н.Ә. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы - //Орталық Қазақстан / 2007 жыл 28 ақпан
9. Оразалы С. «Экономикалық басымдықтар және уақыт талабы» // Егемен Қазақстан, 18 сәуір 2006 жыл
10. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан – 2030, 11 қазан 1998 жыл
11. Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Алматы: Атамұра, 2005 жыл 
12. Казақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет: статистикалық жинақ //ҚР статистика агенттігі Алматы, 2005
13. Инвестиция туралы заң. // Орталық Қазақстан/ 18 қаңтар 2003 жыл
14. www.google.kz
15. www.khabar.kz