Еңбекақы есебіне аудит жүргізудің ұйымдастырылуы

Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық-қаржылық қызметінің нәтижесі турады есеп беру, ақша қаражатының қозғалысы турады есеп және түсіндірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.

Қаржылық есеп берудіңмақсаты пайдаланушыларды есептік кезеңдегіқызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.

Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы әрқилы мәліметтерді қажет, мысалға:

-инвесторлар - жасаған инвестициясының тәуекелділік дәрежесі олардың алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін; кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған соған сәйкес активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың қажеттілігі анықтау үшін; кәсіпорынның келекшектегі күтілетін дивидендтерді төлеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;

-кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін (мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;

-жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;

-сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;

-қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына мүдделі, өйткені олар, өзініің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктеріне мен төлемін алады, ал акционерлер- тұрақты түрде дивидент алып тұруын көздейді;

-Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сон дай-ақ статистикалық мәліметтерді жинайды.

-Жұртшылық – жұмыс орынын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді мекенді аймақты дамутуға керек ақпараттарды жинауға мүдделі болып келеді.

Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға, несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражаттарының ағының бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесімен ресурстарын бағалауға және олардың басқарушы органдарын қызметіне қажет ақпараттар мен қамтамасыз етуге өзге септігін тигізеді.

Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал . Сондықтан олардың негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды қанағаттандыруы тиіс.

Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай келетін апарат балып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі ақпараттарға мүдделі болып келеді.

Қаржылық есеп беру өзара байланысы, өйткені ондағы шаруашылықтың бір ғана операциясы әртүрлі факт імен көрініс табады. Әрбір есеп беру әртүрлі ақпаратты береді, ал он сол немесе басқаша күйінде шаруашылық жүргізуші субьект пайдаланылады.

Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық мәнді ақпараттарды ашуг тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме хаттамасында (жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары туралы қосымша мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру керек.

Қаржылық есеп беру де заңды тұлғалардың атауы, тұрған жері, есеп беру кезеңі мен күні көрсетілуі тиіс. Сондай-ақ, ұйымның қызмет түрі, заңды нысаны, өлшем бірлігі келтірілуі тиіс.

Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстырылады. Есеп беру Қазақстан Республикасының валютасында жасалады, өлшем бірлігі- мың теңге. Жылдық есеғп берудің есептік кезеңі болып толық календарлық жыл саналады; ал жаңадан құрылған субьектілер үшін- заңды тұлға ретінде статусын алған күнінен бастап есепті жылдың 31-ші желтоқсанына дейін саналады. Меншік иесінің есеп берудің басқа да кезеңдігін белгілеуге құқығы бар (жылына бір реттен кем болмауы керек).[23. 491-492 беттер]

Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық мазмұнына сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп берудің элементтері болып табылады.

Актив-бұл құндық бағасы бар субьекттің құқығы мен жеке мүліктік және мүліктік емес игілігі.

Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде көрсетіледі. Ол өткен мәміленің немесе басқа оқиғаның нәтижесі болып табылады, бірақ ол өздігінен активтің пайда болуына әкелмейді. Актив өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ өндірісті басқару және басқа мақсаттыр үшін пайдаланылады. Болашақ экономикалық ложа ретінде жүзеге асатын активтер өндірісте және күрделі құрылыста сатылуын немесе басқа активтерге айырбасталуы, кәсіпоынның міндеттемесін өтеу үшін қолданылуы, меншік иелерінің арасында бөлінуі мүмкін. Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар, қондырғылар, машиналар т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін (лицензия, “ноу-хау”, гудвіл және т.б.); сондай-ақ активтер дебиторлық қарыз іспеттес те болып келуї мүкін. Шаруашылық жүргізуші субьекттің активтерге меншік құқығы болуы да және оның болмауы да мүмкін (жалға берілген мүліктер, консигнацияға немесе қайта өңдеуге қабылданған тауарлар т.б.), бірақ сол активтер кәсіпорынның өз меншігіне жатпаса да, олардың сақталуын қамтамасыз етеді және оларды пайдаланудан алынатын олжаны бақылай алады. Жаңа активтерді жасау мен оларға жұмсалған шығыстардың арасында тікелей байланыс болады, бірақ олар уақыт кеңістігінде әр уақытта бір-бірімен тұспа-тұс келе бермейді (мысалға, аяқталмаған құрылыс, көп жылдық екпе ағаштарын егу және негізгі табынды қалыптастыру). Бұл жағдайда шығын тек болашақ олжаны іздестіру үшін жасалғандығын көрсетеді (пайдалануға берілген обьектіден, көп жылдық екпе ағаштарын пайдаланудан, малды өсіруден), бірақ бұл активтердің түпкілікті өз арналымдарына сәйкестігін көрсетпейді.

Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір әрекеттің кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу немесе одан бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндетемесін орындалуын талап етуге құқығы бар. Міндеттеменің осы шақтағысы мен болашақтағысының жігін ашу қажет.Субьекттің болашақта активтерді алу ниеті міндеттеменің пайда болуына әкелмейді. Міндеттеме тек актив алынған кезде немесе субьект келісім – шарттық қатынасқа отырған кезде пайда болады. Міндеттеме оны төлеу жолымен өтеледі, немесе басқа активті берген кезде жойылуы мүмкін. Сондай-ақ міндеттемеден кредитордың өзі бас тартқан кезде ол өтелген болып саналалды (сот шешімі бойынша, немесе іздестіру мерзімі өтіп кетсе).

Меншік капиталы- бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі. Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарлық капиталы, қосымша төленген капиталы, резервтік капитал, таратылған табыс. Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар үшін бұндай бөліну, шаруашылық қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пасивінің құрылымында меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субьектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.

Қаржылық нәтижесі- бұл есепті жылдағы кәсіпорының  қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі (шығыс пен батыстың айырмасы). Қаржылық нәтижесін өлшеу элементі: табыс пен шығыс болып табылады.

Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндемелердің азаюы, шығыс- бұл есептік мезеңде активтердің азаюы не міндеттемелердің көбеюі (өсуі). Бұл жерде иеленушілердің жарлық капиталына салған салымы субьекттің табысы болып табылады, ал субьект иелеріне меншік капиталын таратып беру-шығыс болып танылады.

Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субьект қызмет түрінде (өндірісіне) қаракп табыс пен шығысты бөліп көрсетуіне болады. Мысалға, өнеркәсіп өндірісі, делдалдық қызмет, аул шаруашылық қызметі бойынша және т.б, сондай-ақ табыс пен шығысты әдеттегі қызметі мен төтенше жағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі мүмкін.

Табыстар – бұл субьектінің негізгі және негізгі емес қызметінің нәтижесі. Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына: өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлы – материалдық құндылықтардын, жалға беруде инвестициялық қызметтерден түсетін табыстары жатады. Ал негізгі емес қызметтен түсетін табыстардың қатарына: негізгі құралды, материалдық емес активтерді, бағалы қағаздарды (акцияф бойынша табыс және пайз түріндегі табыс) сатқаннан және бағамдық айырмадан түскен табыстары жатады.

Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетімен байланысты шығындар, негізгі және негізіг емес қызметтен шеккен зияндар және төтенше жаңадан туындаған шығындары. Шығыстар, әдетте, шығыс (отток) нысанын қабылдайды немесе активтердің пайдалануын көрсетеді (ақша қаражаттары материалдық запастар, негізгі құралдар т.б) Зиян экономикалық олжаның азайғанын көрсетеді. Зиян өз табиғаты бойынша, шығыстан айтарлықтай ерекшеленбеді және ол жеке элемент болып та саналмайды. [12. 492-496 беттер]                                         

 

“ Контал” жауапкершілігі сетіктестігінің 1-қаңтар 0.1 0.1 2005 жылғы бухгалтерлік балансы.

                                                                                                       Кесте -1

	Қатар саны	Жыл басына	Жыл соңына
Актив
1	2	3	4
1Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер			274
Бастапқы құны	10
Амортизациясы	11
Қалдық құны	12		274
Негізгі құралдар
Бастапқы құны	20	381176	412623
Амортизациясы	21	100350	125643
Қалдық құны	22	280826	286980
Аяқталмаған құрылыс	30	151
Инвестиция	40
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар	50
Есепті жылдың (шығыны ) зияны	60
	70
Жиыны	90	280977	287254
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы – материалдық қорлар
Материалдар	100	210815	735787
Аяқталмаған өндіріс	101
Тауарлар	102	211205	89788
Алдағы кезең шығыстары	110	153654	153654
Басқалары	120
Дебиторлық қарыздар		616361	144894
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің қарыздары	130
Еншілес серістіктердің қарыздары	140
Басқада дебиторлық қарыздар	150	25152	205226
Осыдан :
ҚҚС	151
Алдағы кезең шығыстары	160
Берілген аванстары	170
Қаржылық инвестиция	180
Ақша қаражаттары	190	135690	299856
Осыдан:
Есеп айырысу шотындағы ақшалар	191
Жолдағы ақшалар	200
Валюталық шоттағы ақшалар	210
Басқада ағымд ағымдағы активтер	220
Жиыны	230	1541167	1629505
Барлығы	240	18222144	1916759
Пассив	Қатар саны	Жыл басына	Жыл соңына
1	2	3	4
1Меншікті капитал		228012	228012
Материалдық емес активтер
Жарғылық капитал	300	3197	3127
	310
	320
Қосымша төленген капитал	330
Қосымша төленбеген капитал	340
Резервтік капитал	350
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)		1426	1528
Өткен жылдардағы	360
Есепті жылдардағы	370
	380
Жиыны	390	229438	229540
2. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді несиелер	400	161436	117408
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік және оның еншілес серікткстігі	410	26942	20273
Мерзімі ұзартылған салықтар	420
Жиыны	430	188387	137681
3.Ағымдағы міндеттемелер
Қысқа мерзімді несие	440	1169205	1396441
Ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі		108657
Вексель бойынша  шотты төлеу	450	138629
Салықтық қарыздар		48792
ҚҚС	451
Еншілес серіктіктестіктердің қарызы	460
Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу	470
Алынған аванстар	480
Мердігерлермен есеп айырысу	490
Қызыметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу	500
Жұмысшыларға есептеліеген демалыс ақысы бойынша қарызы	510
Басқада кредиторлық қарыздар	520	10213	112429
Төленетін есептелінген шығындар	530	26116	40668
Басқалары	531
Жиыны	540	1404328	1549538
Барлығы	551	1822144	1916759

 

 

 

 

 

 

 

 

“Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің 0.1.0.1.2005 жылғы қаржы –шаруашылық жағдайының нәтежиесі туралы есеп.

 

Көрсеткіштердің атауы	Қатар саны	Табыс	Шығыс
Сатылған өнімнен түскен табыс	1	1503452
Сатылған өнімнен өзіндік құны	2		1227685
Жалпы табыс	3	257767
Кезең шығыстары, барлығы осыдан:	4		215454
Жалпы әкімшілік шығындары	5		34283
Сатумен байланысты шығыстар			13938
Пайыздар бойынша шығыстар			167223
Жалпы табыс		60313
Негізгі емес қызметтен түскен табыс	6
Салық салынғанға дейінгі табыс	7	60313
Табыс көзінен алынатын салық	8	18094
Салық салынғаннан кейінгі табыс	9	42219
Төтенше жағдайдан шеккен зиян	10	-42117
Таза табыс	11	102

 

“Контал” ауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің 1- қаңтар 2005 жылғы балансында ұзақ мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы 280977 мың тенге, жыл соңындағы қалдығы 287254 мың тенге, қалдық құнының кемейуіне әсер еткен фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал ағымдағы актвтердің жыл басындағы соммасы 1541167 мың тенге, жыл соңына 1629505 мың тенгені құраған, бұған негізінен кооперативке келіп түскен тауарлы материалдық құндылықтар есебінен ұлғайған.