Экологиялық саясат: түсінігі және мәні

 

ЖОСПАР

 

КІРІСПЕ.............................................................................................................3-11

 

 

І-Тарау. ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ САЯСАТ

 

1.1 Экологиялық саясат: түсінігі және мәні...................................................12-14

1.2 Қазақстан Республикасының экологиялық саясаты және бағыттары..........................................................................................................14-17

 

 

ІІ-Тарау.  НЕВАДА-СЕМЕЙ ҚОЗҒАЛЫСЫ ҚОҒАМДЫҚ ИНСТИТУТ РЕТІНДЕ

 

2.1 Невада – Семей антиядролық қозғалысының пайда болу тарихы .......18-34

2.2. Антиядролық қозғалыстардың қазіргі замандағы маңызы және болашағы..........................................................................................................34-54

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ-----------------------------------------------------------------------55-63

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ--------------------------------64-65

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының  өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың биылғы 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты  Қазақстан халқына Жолдауында: «Біздің республикамызда жүргізіліп жатқан өзгерістердің негізгі мақсаты - адам өмірін жақсарту, елімізді дағдарыстан шығару және әлемдік қоғамдастықта оның лайықты орын алуына жету. Сондықтан қазіргі қоғам жаңа сападағы мемлекет пен құқық, экономика мен экология құруға ұмтылуы тиіс» - деп атап көрсетті. /46,3 б./

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiздерi Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1996 жылғы 30 сәуiрдегi өкiмiмен мақұлданған «Экологиялық қауiпсiздiк Тұжырымдамасына» енгiзiлiп, онда өтпелi кезеңнiң экологиялық басымдықтары, атап айтқанда, жекешелендiрудiң экологиялық проблемалары, табиғат қорғау заңнамасының, мемлекеттiк бақылау және сараптаманың, табиғат пайдаланудың экономикалық тетiктерiнiң, қоршаған орта мониторингiнiң жүйесiн құру қажеттiлiгiнiң мәселелерi қарастырылған болатын.

БҰҰ-ның толыққанды мүшесi бола отырып, Қазақстан жаһандық серiктестiктiң  негiзiнде мемлекеттiк экологиялық  саясатты тиiмдi жүргiзудiң кiлтi ретiнде  халықаралық ынтымақтастықты пайдалануы тиiс.

Қазақстанның әлемдiк  қоғамдастыққа барған сайын таныла түскенiн ескере отырып, 1992 жылы Рио-де-Жанейрода негiзi салынған және 2002 жылы Йоханнесбургте өткен Дүниежүзiлiк саммитте расталған тұрақты даму қағидалары халықаралық қатынастардағы ынтымақтастық пен серiктестiк саясатының негiзi болуы тиiс.

Адамзаттың ғаламдық экологиялық проблемаларының ішіндегі адамның және қоғамның өміріне тікелей қатысты және өзінің күйрету көлемі жағынан ең қорқыныштысы — ол ядролық проблема. Адамның өмір ортасы радиоактивтік қалдықтарды, пайдаланылған ядролық отындарды көмуге де байланысты және бағынышты.

Қазақстанда ядролық  қарусыз әлем үшін күрес «Невада-Семей» халықаралық ядролық қаруға қарсы қозғалыстың (ХЯҚ) қызметімен байланысты. 2006 жылы бұл Қозғалыстың құрылғанына 17 жыл толады, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы» Жарлығына 15 жыл, Жапонияның Хиросима мен Нагасаки қалаларына Американың атом бомбыларын тастағанына 61 жыл толады. Осы жағдайларды еске алған кезде «Невада-Семей» қозғалысының әуелде Қазақстан жерінде ядролық жарылыстарды тоқтатуға, одан соң полигонды жабуға қосқан үлесі өз кезінде аса зор мәртебеге ие болды. Бұл қозғалысқа Қазақстанда екі миллион адам қол қойды, мыңдаған адам Семей жерінде, Алматы қаласында демонстрацияларға, қарсылық шерулеріне қатысты. Ондай шерулер Ресей, Америка және Жапония елдерінде де болып өтті. «Невада-Семей» қозғалысы дүниежүзілік сипатқа ие болды.

1989 жылы Семей полигонында  жоспарланған 18 ядролық жарылыстың тек 7-сі ғана жүзеге асты. Қалған 31-нің жарылмауына «Невада-Семей» қозғалысы септігін тигізді.

Аталған қозғалысқа Қарағандының 130 мың шахтерлері қызу қолдау көрсетті.. Олар: егер сынақ тоқталмаса, мерзімсіз ереуілге шығатындықтарын жариялады. Шахтерлерді Семей, Павлодар, Өскемен және Жезқазғанның жұмыскерлері қолдады.

1989 жылғы 20 қарашада Кеңестер Одағының парламенті ядролық сынаққа тыйым салу туралы қаулы қабылдады. Сөйтіп, сол жылғы 19 қазаннан бастап Кеңестер Одағында ядролық сынақ тоқталды. Семейде ғана емес Кеңес Одағындағы екінші полигон Жаңа Жерде де сынақ тоқталды. Содан кейінгі 5 жыл ішінде Американдық Невада штатында да, француздық полигонда да, Қытайдағы Лобнорға жақын жердегі полигонда да ядролық сынақ тоқтатылды.

1996 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы ядролық сынаққа жаппай тыйым салу жөнінде шарт қабылдады. Алайда, кейбір мемлекеттер оны ратификацияламады және ядролық қаруды таратпау жөніндегі шартқа қосылмады. 1998 жылы Шарттың сақталуы күмән тудырды. Индия мен Пәкістан ядролық сынақ жүргізді.

Осы процестің  бастаушысы болуға Қазақстанның толық моральдық құқы бар. 1992 жылы ядролық емес мемлекет боламыз деп міндеттеме алған Қазақстан Республикасы Лиссабон хаттамасының ережесін бірінші болып орындады, ядролық әлеуетінің күйрету қуаты жөнінен әдемдегі төртінші мемлекет бола тұра өзінің ядролық қаруын жойды. Бұл адамзат тарихындағы алғашқы қуанышты үлгілі оқиға болды. 1995 жылдан бері Қазақстан ядролық қарусыз мемлекет.

Дипломдық жұмыстың мақсаты. «Невада-Семей» антиядролық қозғалысын   әлеуметтік саяси институт ретінде қарастырып, оның маңызын анықтау. «Невада-Семей» қозғалысының тарихына тоқтала отыра, оның тарихи маңызын ашып, «ядролық» қауіпсіздіктің бүгінгі таңдағы маңызын көрсету. 

Қазіргі кездегі халықаралық қатынастардағы басты проблема - әлемде қауіпсіздікті сақтау екендігі бәрімізге белгілі. «Невада-Семей» қозғалысының тіршілік болмысын анықтай отырып, әлемдік деңгейдегі көзқарастарды ашып көрсету, қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы ядролық саясатты, Невада-Семей қозғалысының саяси жүйедегі орны мен рөлінің маңызын зерттеу болып табылады. Осы және көптеген мақсатқа сәйкес келесі міндеттер айқындалады.

Дипломдық жұмыстың міндеттері.

       - Невада – Семей антиядролық қозғалысының пайда болу тарихын зерттеу;

      -  Ядролық қозғалыстарды  саяси институт ретінде қарастыру;

      - «Невада-Семей» қозғалысының әлемдік тұрғыдағы маңызына талдау жасау;

- «Невада-Семей» қозғалысының негізгі тәжірибесін бағалау;

- «Невада-Семей» қозғалысының бүгінгі таңдағы проблемалық жағына  тоқталу және т.б.

Зерттеудің  объектісі: «Невада-Семей» антиядролық қозғалысының біздің еліміз үшін маңыздылығын әлемдік тұрғыдан қарастыру.

Дипломдық жұмыс тақырыбының ғылыми зерттелу деңгейі: Дипломдық жұмыс тақырыбының әр түрлі аспектілеріне арналған қазақстандық, орта-азиялық, ресейлік, шетелдік зерттеушілердің еңбектері мұқият қарастырылды. Бұл еңбектер зерттеу жұмысының теориялық негізіне айналды, тақырыптың мәнін аша түсуге айтарлықтай жәрдемдесті.

Президент Н.Назарбаевтың бірқатар еңбектерінде жалпы ядролық  қаруды таратпау тәртібін нығайту, ядролық  қару таратпаудың ғаламдық және аймақтық тәсілдерін ұштастыру проблемаларына байланысты келелі ойлар айтылған. Президенттің пікірінше, ядролық қауіп, ядролық арсеналдың санымен емес, оның қарапайым болу пактісімен өлшенетіндеңгейге жетті. Сондықтан ядролық қарудың одан әрі таралуын болдырмай, толық қарусыздану үшін халықаралық бақылау жасаудың жетілдірілген жүйесін құру жөнінде әлемдік қауымдастықтың күш-жігерін біріктіру қажет.

Мемлекет қайраткері Қ.Тоқаевтың еңбектерінде Қазақстанның аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, жаппай қырып- еңбек жоятын қаруларды, соның ішінде ядролық қаруды таратпау және қарусыздану проблемасына қатысты сыртқы саясатының басым бағыттары баяндалған.

Ө.Қасенов өзінің мақалаларында  Орталық Азиядағы геосаяси және геостратегиялық  жағдайға талдау жасай отырып, осы өңірдің өзгеріс үстіндегі әлемдегі рөлін анықтауға айтарлықтай көңіл бөлген. Сонымен бірге Орталық Азия ядролық қарусыз аймақ ретінде халықаралық-құқықтық жағынан рәсімделу үрдісіне кедергі келтіру мүмкін бірқатар факторларды көрсеткен.

Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дипломдық жұмысымның кіріспесінде айтып кетуді жөн көргенім: «Невада-Семей» қозғалысының күшімен ядролық қаруға қарсы Ғаламдық Альянстың үш Халықаралық Конгресі өткізілгені жөнінде.

 -Бірінші Конгресс — 1990 жылғы мамырда Алматыда;

 -Екінші Конгресс — 1993 жылғы тамызда Алматыда;

-Үшінші Конгресс — 2000 жылғы 17-20 мамырда Астана қаласында өтті. Осы үшінші Конгреске Ресейдің, АҚШ-тың, Италияның, Жапонияның, Израилдің және басқа да елдердің ядролық қаруға қарсы ұйымдарының өкілдері қатысты.

Конгресс жер шарындағы бес полигонда ядролық сынақтың тоқталғанына, ядролық қаруды таратпау туралы шарттың және ядролық сынаққа толық тыйым салуға шарттың қабылдануына қарамастан адамзатқа ядролық қауіптің қазірде де төніп тұрғаны алаңдататынын білдіріп, БҰҰ Бас Хатшысына мәлімдеме жасады. Ол мәлімдемеде: «Формальді логиканың заңдары XXI ғасырда бір де бір мемлекетте жаппай қырғынға ұшырататын қаруды — ядролық, химиялық, биологиялық — иеленуге құқығы болмауы керек... Егер біреуіне рұқсат етілсе — барынша да рұқсат етілгенмен бірдей!» /2, 15-б/— делінген.

Үшінші Конгресс БҰҰ-на жалпыға бірдей ядролық қарусызданудың мүмкін боларлық болжамының үлгісін ұсынды.

Қазіргі кездегі ядролық  қаруды қолдануға ұмтылып отырған  АҚШ басшысының жаңа жоспарлары әлемге қауіп төндіріп отыр. Көрнекті американдық ғалым, Бейбітшіліктің Нобелев сыйлығының лауреаты, атом бомбысын алғашқы жасап шығарушылардың бірі - Джозеф Ротблат: «АҚШ әкімшілігін және Джордж Буштың жеке басын, елін және дүниежүзін ядролық апатқа апара жатыр» /3, /- деп айыптайды. Мұндай қортындыны ғалым Ақ үйдің әкімшілігі ядролық қаруды агрессияны ауыздықтаудың құралы ретінде емес, өзіне ұнамаған мемлекеттерге қысым жасау тетігі ретінде түсіне бастады деген негізде жасады.

Вашингтон осы уақытқа дейін ядролық сынақты жалпыға бірдей тыйым салу туралы шартты ратификациялаған жоқ және әзірленіп жатқан ракетаға қарсы қорғаныс (РҚҚ) жүйесі бойынша ядролық оқ-дәрілердің жаңа сынақтарына әзірленуде.

2005 жылы Пентагон РҚҚ қажетіне 9,1 млрд. доллар бөлмекші. Шағын қуатты ядролық қару — қуаттылығы 5 килотоннаға дейінгі оқтұмсық жасау мүмкіндігін зерттеуге 15 млрд. доллар қаржы бөлінбек, бұл жұмысқа Билл Клинтон әкімшілігі кезінде тыйым салған болатын.

АҚШ президенті Джордж Буш ядролық қарудың жаңа түрлерін жасап шығаруға қаржы бөлу туралы заңға қол қойды. Осы құжат Невада штатындағы ядролық полигонды шындап жаңартуды қарастырады. Полигонды қайта жабдықтауға Ақ үй 24,9 миллион доллар бөлді. Пентагон аса зор қиратқыш күші бар жаңа ядролық зарядты (қуатты) әзірлеуге кірісті, ал бұл қару нейтрондық бомба сияқты тірі нәрсенің бәрінің көзін жоятын — гафнилық бомбы.

Бомбы жарылған кезде  гафниден қырғынға ұшырататын гамма - сәуле бөлініп шығады. Өзінің бүлдіру қабілеті жөнінен 1 грамм гафний 50 кг. тротилге пара - пар. Гафни затының құны байытылған ураннан жоғары емес, бірақ, уранға қарағанда аз көлемде қажет.

АҚШ-тың әскери ведомствосы жаңа ядролық зарядты маңызды әскери әзірлемелердің тізіміне енгізді. Егер гафниден жасалатын бомбы ядролық қаруды таратпау туралы халықаралық шарттардың аясына түспесе, оның дүниеге келуі жер шарын тағы да ядролық қару шығарудағы жарысқа қайта итермелуі мүмкін.

Халықаралық «Невада-Семей» қозғалысы өз міндетін атқарды. Семей ядролық сынақ полигонын жабуға елеулі үлес қосты, Алайда, аса үлкен күйзеліске ұшыраған адамдар өмір сүруіне қауіпті аймаққа айналған жер қайта өңдеуге, қайта жанғыртуға, бұрынғы қалпына келтіруге зәру. Семей өнірінің экологиялық тепе -теңдігін және ядролық сынақтан зардап шеккен адамдардың денсаулығын қалпына келтіру, алдағы уақытта адамдардың әлеуметтік жағдайына келген нұқсанды жою кейінге қалдыруға болмайтын міндет болып қала береді.

Сондықтан Қазақстанда жасалған ядролық сынақтардың зардабын жоюға, халықтың денсаулығын қалпына келтіруге және ұлттық генетикалық қорды сақтауға бағытталған жобаларды іс жүзінде жүзеге асыру өте көкейтесті, аса жауапты іс. Бір сезбен айтсақ: Қазақстанның халқы да, жері де сауықтыру көмегіне мұқтаж. Бұған қаржыны қайдан табуға болады деген сұрақ туындауы мүмкін және ол заңды да.

Қазақстанның  «Невада-Семей» антиядролық қозғалысына жақында ғана Қазақстанды дүр сілкіндіріп,  70-жылдық  мерей тойын  өткізіп кеткен Қазақстандық жерлесіміз, атақты ақын, белгілі қоғам қайраткері О. Сүлейменовтың сіңірген еңбегін атап өтпеске болмайды.

Ел Президенті О.Сүлейменовтің 70 жылдық мерейтойында сөйлеген сөзінде былай дейді: «Егер атаулы даталардың астасуы туралы айтатын болсақ, онда Олжас үшін мерейтойлық биылғы жылы «Невада-Семей» антиядролық қозғалысына 15 жыл толатынын еске алуға болады.Ол халықаралық қоғамдық өмірде бірегей құбылысқа айналып, антиядролық насихатта, бейбітшілік пен қарусыздану жолындағы күресте, ядролық сынақтан зардап шеккендерге көмек көрсетуде баға жетпес роль атқарды.Бұл қозғалыс және оның лидері қоғамдық пікірді әзірлеп, Семей ядролық полигонын жабу туралы шешім қабылдауымда маған өте қатты көмктесті. Біз ядролық қаруды сынау жөніндегі адамзат үшін қатерлі қызметті тоқтатқан әлемдегі бірінші және әзірге бірден бір мемлекетке айналдық. Бүгін Олжас Сүлейменов құрып, қызметінің негізіне азаматтық құқық пен тұлға бостандығының басымдықтары алынған «Қазақысанның халық Конгресі» партиясын да еске түсіру керек»./47, 10 б./