Биология курсындағы экологиялық мазмұнды жетілдіру әдістемесі

 

3. Ол кім, бұл не?

1. Ең алғаш  экология терминін ғылымға еңгізген  ғалым. (Э. Геккель )

2. Жеке ағзалар  мен популяциялардың саналуан  сыртқы орта факторларының әсерін  зерттейтін экология бөлімі? (аутоэкология)

3. Ең алғаш  кімнің еңбектерінен экология  ғылымының пән ретінде қалыптаса  бастауы байқалған? (К. Линней)

4. Суды ортаны  мекендейтін саналуан ағзаларды  біріктіретін биологиялық топ? (гидробионттар)

5. Жануарлар  мен өсімдіктер эволюциясының  ең маңызды себептерінің бірі  сыртқы факторлардың рөлін бөліп  көрсеткен ғалым? (Ж. М. Ламарк)

6. Жарық, температура, ылғалдылық топырақтың ахуалы, сулы  ортаның қасиеттері мен құрамы  және өлі табиғат факторларының  жиынтығын зерттейді? (абиотикалык фактор)

7. Ағзалардың таралу аймағын зерттейтін жаңа ғылым - биогеографияның негізін қалаған ғалым? (А. Гумбольдт )

8. Өсу және  даму үрдістерінен көрінетін  ағза жауабы қалай аталады? (жарық кезеңдік)

9. XIX ғасырдың  ортасында қоршаған ортамен жануарлардың  өзара арақатынасына арналған  зоологияға бағыт беруді дәлелдеген  орыс биологі? (К. Ф. Рулъе )

10. Бір түрге  жататын жануарлар тобы қалай  аталады? (табын, үйір)

11. Экологиядағы  маңызды ұғымдардың бірі - популяция. 1903 жылы популяция терминін ғылымға енгізген кім? (В. Иогансен)

12. Экологиялык  талаптары ұқсас түрлер арасында  туындайтын өзара қатынас? (Бәсекелестік)

13. Биогеоценоз  ұғымын ғылымға еңгізген кім? (В. Н. Сукачев)

14. Белгілі  иесінде өмір сүретін ағзалар? (Эндобионт)

15. Ноосфера  терминін еңгізген ғалым? (В. И. Вернадский)

16. "Невада-Семей" полигонына арналған қозғалысқа  басшылық жасаған кім? (О. Сүлейменов)

17. Ғылымға  биосфера терминін ең алғаш  енгізген ғалым? (Ж. Ж.  Ламарк )

 

4. Адасқан әріптер

Демэкология - Лодемэкогия    Биоценоз - Бионоцез

Аэробионттар - Бионтаэротар   Мутуализм - Туамулизм

Эдафобус - Фоэдабус     Түзушілер - Түлершізу

Биотикалық - кабиотилық    Сукцессия - Цессиясук

Хронобиология - Хрогиябионоло     Агроценоз – Агронозце

Популяция - Цияпопуля    Полигон - Ногилоп

Тұқымтоп - Қымтұтоп     Экожүйе - Жүйэкое

 

5. Логикалық   ойлар.

1. Тірі ағзалардың  өзара және қоршаған тіршілік  ортамен өзара әсерінің заңдылықтарын  физикалық ерекше бөлім - экология  зерттейді. (Биологиялық)

2. Жер бетінде  тіршілік ең алғаш қандай ортада  пайда болды? (Сулы ортада)

3. Арыстан  мен қорқау қасқырдың бірге  өмір сүруі қандай пәтерлестікке  жатады? (Серіктестік)

4. Тұтынушылар дегеніміз – автотрофты  ағзалар. (гетеротрофты) 
          5. Қоян көгалда жүрген 3 қоңыздың 1 жеп қояды. Неше қоңыз қалды? (Қоян қоңызбен қоректенбейді) 
         6. Африкалық түйеқұс аяғындағы 5 саусақпен тышқанды ұстап алды. (Түйеқұс аяғында 2 саусақ) 
 
6.Ойтолғаныс. 
Төменде берілген тақырыптарға өз ойларын ортаға салу, себебін түсіндіру. 
1. Аралдың көз жасы                                                         2. Полигон зардабы 
 
7. Бейнет түбі – зейнет. Сайысқа белсене қатысып, жақсы ұпай жинай білген оқушыларға тиісті бағалар қойылды.

Оқушыларды құстардың саналуан түрлерімен таныстыра отырып, олардың тіршілік әрекеттеріне қызығушылық таныту, құстарды қорғауға тәрбиелеу мақсатында өткен сабақты отырмын.

          1-слайд.

І. Өткен сабақты сұрақ қою арқылы қайталау.

1. Құс қаңқасының өзіне тән  ерекшеліктері.

2. Құстың етті қарынының қызметі?

3. Құстығ қосарлы тыныс алуы  деген не?

4. Құстарды зерттейтін ғылым?

5. Құстардың ұя салудағы ерекшелігі?

6. Құс балапандарының ерекшеліктері?

2-слайд.

ІІ. Жаңа сабақ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-слайд. Жүгіретін құстар.

 

 Страус – Африкалық түйеқұс. Түйеқұстардың ішіндегі ірісі. Басқа құстардан ерекшелігі аяғында екі ғана саусағы болады. Ірілерінің

 салмағы – 90 кг.

 

 

 

         Зеландияық  түйеқұс. Түйеқұстардың ішіндегіең  кіші түрі. Салмағы    2 – 3 кг. ғана.

 

 

 

 

 

Казуар - Автсралиялық түйеқұс. Бұл түйеқұс қауырсындары ірі талшықты. Басында мүйізтекті айдары бар.  

Нанду – Америкалық түйеқұс. Үш саусақты, жылдам жүгіретін түйеқұс. Салмағы 25кг.  Өсімдік жапырағы мен бунақденелілермен қоректенеді.  

 

 

4-слайд. Жүзетін құстар.

Пингвиндер – ұша алмайтын, мұхит суында тіршілік ететін құстардың ерекше тобы. Алдыңғы аяқтары суда жүзуге жәрдемдесетін ескекке айналған. Аяғы тұлғаның артқы бөлігінде орналасқандықтан денесін тік ұстап жүреді.

 

5-слайд.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6-слайд. Құстардың пайдасы мен зияны:

• Өсімдік тұқымын таратады;
• Өсімдік түрлерін құртады;
• Бұнақденелілер түрін азайтады;
• Ауыл шаруашылық зиянкестерді аулайды;
• Спорт түрлеріне пайдаланады;
• Органикалық тыңайтқыш алынады;
• Өнеркәсіпте пайдаланылады;
• Ғылыми зерттеу нысаны;
• Курьерлік қызмет;
• Әсемдік мақсатта өсіріледі;

7-слайд. 1-тапсырма.

Ағашта тірішілік етуге бейімделген тоқылдақ пен су жағалауында тіршілік ететін үйректің құрылысында қандай ерекшеліктері бар?

8-слайд.   2-тапсырма. Жыртқыш құстарға қандай ерекшеліктер тән? Қазақстанда тірішілік ететін қандай жыртқыш құстарды білесіз? Аттарын атаңыз.

9-слайд.    3-тапсырма.  «Сөзтізбе» ойыны.

Берілген құс атауының соңғы әріптеріне келесі құстың атын ілестіру. Мысалы: Бүркіт – Тарғақ – Қарлығаш – Шағала – Ақ дегелек.              Сауысқан –                                                                                                                 Қарға –                                                                                                                           Ұзақ – 

10-слайд. 4-тапсырма.  Қоржындағы атаулар. 4-5 тапсырмаларды Р.Сәтімбеков, Р.Әлімқұлова. "Қызықты биология" (омыртқалылар). Алматы . "Таймас",2010 ж. кітабынан алынды.

     Қалбағайдың тұмсығындығы  қоржынның бірінші басында қыз  балаларға қойылатын төот құс  атауы, екінші басында ер балаларға  қойылатын төрт құс аты жазылған. Шешуін оңайлату үшін әріптерді  шашпай тек орнын ауыстыру  керек. Ойланып, әріптерін өз орнына  қойса жауаптары тез табылады.

     (Тоты, Бұлбұл, Тұрымтай, Қарлығаш, Лашын, Бүркіт, Сұңқар, Қаршыға)

 

11-слайд. 5-тапсырма.                                                                          Басқатырғанда берілген тапсырманың басталар жерін тауып бағытын үзбей жүргізсеңдер бірінші қанаттағы торкөзде "ширақ" балапан шығырытын бес құс аты, ал екіншісінен "қызылшақа " балапан шығаратын бес құстың аты шығады.

А	у	Ы	Л	Ш
Ғ	Д	Ө	Б	А
Р	Е	Н	Е	Ғ
Ы	У	А	Т	А
Қ	Ы	Қ	Ү	Л
к	Е	Р	й	А

А	Р	т	Е	Ы
Қ	Л	П	Р	Т
Ғ	Ы	Е	Т	О
А	Ш	К	О	Т
И	А	Ғ	Р	Қ
Ш	ы	М	Ш	Ы

 

(бөдене, тауық, үйрек, қырғауыл, шағала)                       (қарлығаш, кептер, торғай,     шымшық, тоты)

 

 

 

2.7. Биология сабағында  оқушылардың экологиялық  мазмұнды жетілдіру әдістерін қолданудың нәтижесің тәжірибелік – педагогикалық талдау.

Оқушыларға экологиялық мазмұнды жетілдіру әдістері тақырыбы бойынша педагогикалық – тәжірибе жұмысы Алматы қаласы, М. Дулатов атындағы № 136 жалпы білім беретін мектебінде өтті. Бұл дипломдық жұмыс болғандықтан осы тәжірибе жұмысына негізінен 7-шы сынып оқушылары қатысты. Тәжірибе жүргізуге биология пән мұғалімі Жақыпова Салиха Тоқтарқызы көмектесті.

Тексеру барысында 7 «А», сыныбын бақылау сыныбы ретінде, ал 7 «Ә», «Б» сыныптарын эксперимент сыныбы ретінде алдым. Алғашқы кезеңде бақылау және эксперимент сыныптардың білім деңгейлері шамалас болды. Эксперимент жүргізу кезінде бақылау және эксперимент сыныптардағы оқушылардың білімді меңгеру көрсеткіштері сараланды, оны келесі кестелерден көруге болады.

Оқушыларға жаңа технология бойынша жасалған факультативті сабақ жүргізілді. Бұл модулдірге сүйене отырып 7-ші сыныптар арасында жүргізілген сабақтардан алынған нәтижені біз 3 рет тестілеу арқылы тексеріп тұжырымдадық (кесте-1).

 

Кесте 1-эксперимент жүргізгенде тексерілген сыныптардың экологиялық білім деңгейі.

 

 

Сыныптар	қаңтар	ақпан	наурыз	∑
7А	54%	68%	71%	64,3%
7Ә	52%	75%	84%	70,3%
7Б Көңілді тапқырлар клубы	55%	82%	91%	76%

 

7а сыныбы бақылау ретінде алынды.  7ә сыныбы тек модулдік сабақпен шектелді. Ал 7б сыныбына модульдік сабақпен қатар көңілді тапқырлар клубын өткіздік. Олар КТК –ға өз беттерінше ізденіп дайындық жұмыстарын жүргізді. Соңғы тест қорытындыларынан сыныптар арасындағы жүргізілген экологиялық білім мен тәрбие беру жұмыстарының нәтижелерінен төмендегідей тұжырымға келдік (график -1).

 

График -1 Сыныптарда жүргізілген экологиялық білім мен тәрбие беру нәтижелерінің соңғы тест қорытындылары

 

Бұл графикте көрсетілген нәтижелерден шығатын қорытынды, неғұрлым жас жеткіншіктерге ізденуге, тапсырма мен бағытты қызықтыра берсең соғұрлым жақсы нәтиже алады екенбіз. Әрине, бұл мұғалдер құзырында. Ұстаздар әр түрлі жаңа технологияларды қолданып, балаларды қызықтыра білуі - бүгінгі күннің талабы.

Тест жүргізу арқылы алынған мәліметтер мынаны анық көрсетті : экологиялық білімнің алғашқы денгейі орташа 67% болды. Бақылау сыныптарда аяқталу кезіңде ол 10,3%-ке көтерілді, ал негізінен, тек биология сабақтарында тереңірек жүргізілген экологиялық білім деңгейі эксперимент сыныпта 32% өссе, ал экспериментпен бірге сыныптан тыс жұмыстар жүргізілген сыныптарда бұл көрсеткіш 36% болды.

Сондықтан да, биологиялық курсында экологиялық мазмұнды жетілдіру бағытында экспериментерде жүргізілген әртүрлі типтегі сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстар жөнінде мынадай қорытынды жасауға болады : оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру сабақтарда әртурлі мазмұндағы әдістемелер мен танымдық мақсаттары арқылы жұргісілсе, жеткіншектердің экологиялық білім дәрежесі өседі.

 

Қосымша -1 Экологиялық біліммінің сапасын тексеруге арналған тест сұрақтары. (7-сынып бойынша.)

1. Өсімдік пен жануарлар арасында қандай байланыс бар?

А) көмектесу

Ә) орын ауыстыру

Б) қоректік

В) байланыс жоқ

2. Экология пәні нені зерттейді?

А) жан-жануарды

Ә) өсімдіктерді

Б) табиғаттағы өзгерістерді қоршаған ортамен байланыстырып зерттейді.

В) жер ресурстарын

3. Жабайы жануарлары қай жерлерде тіршілік етеді?

А) аулада

Ә) үйде

Б) елді мекеннен алыс жерлерде

В) барлық жерлерде

4. Өсімдіктерді қалай қорғау  керек?

А) қосымша көректендіру

Ә) тыңайтқыштер беру

Б) тиіспеу

В) барлығы да дұрыс

5. Жануарларды қалай қорғау керек?

А) аулауды шектеу

Ә) қыста қамқорлық жасау

Б) көбейту

В) барлығы да жатады

6. Табиғатты кімдер қорғау керек?

А) табиғатты қорғау әрбір азаматтың борышы

Ә) табиғатты тек үлкен адамдар қорғау керек.

Б) табиғатты тек оқушылар қорғау керек

В) табиғатты тек мемлекеттік мекемелер қызметкерлері ғана қорғау керек.

7. Организмнің әртүрлілігін қалай  түсінесіңдер?

А) өсімдіктердің түрлері

Ә) жануарлардың түрлері

Б) бактерияларды немесе микроорганизмді

В) бәрі дұрыс

8) Организмдердің тіршілігі неден  тұрады?

А) өсіп көбеюі

Ә) жер бетінде таралуы

Б) жер бетіндегі саны, тығыздығы

В) бәрі дұрыс

9. Тіршілік үшін не қажет?