Биология курсындағы экологиялық мазмұнды жетілдіру әдістемесі

 

 

Галиева Элвира Ренатовна

Тақырып : Биология курсындағы экологиялық мазмұнды жетілдіру әдістемесі

 

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

І бөлім: Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру мазмұнының әдіснамалық- теориялық негіздері

1.1. Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негіздері және оның мазмұны ( психологиялық-педагогикалық проблема)....

1.2. Экологиялық білім берудің ұтымды жолдары. ...............................

1.3. Биология сабақтарында оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің мазмұны, технологиясы және әдістемесі ................................              

ΙΙ. бөлім. Эксперименттік-тәжірибе жұмысы жағдайында оқушылардың экологиялық  мазмұнды жетілдірудың әдістері

 

 2.1.Тіршілік тынысы - өсімдік” атты сыныптан тыс факультативті модульдік  сабақ

2.2.“Табиғатым  - тағдырым”  атты сыныптан тыс сабақты оқушылардың Көңілді тапқырлық клубы ретінде өткізу

2.3.«Гүлді  өсімдіктерді қорғау» - өткен материалдарды  қортындылау сабағы  ( ойын технология элементермен)

2.4. «Өсімдіктер әлемі» - биологиялық  ойын

2.5 «ХХІ  ҒАСЫР  КӨШБАСШЫСЫ »  ІЗІМЕН – экологиялық ойын

2.6 "ЭКОБІЛІМ" сайысы

2.7. Биология сабағында оқушылардың экологиялық мазмұнды жетілдіру әдістерін қолданудың нәтижесің тәжірибелік – педагогикалық талдау.

 

Қорытынды............................................................................................

 Пайдаланылған әдебиеттер  . . . . . . . ...................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі.  Бүгінгі таңда адам мен табиғаттың, қоғам мен ортаның өзара әрекеттестігі қиындықтың шама-шегіне жетті. Адамзат  тіршілігінің өзіне қауіп төнді: табиғат қорлары үзіліссіз сарқылысқа түсті, ортаның ластануынан адам өміріне қауіп төнді. Бүкіл әлемде экологиялық дағдарыстар мен апаттар ұлғая түсуде. Мұндай апатты зардаптар Қазақстанның аймақтарында көрініс тапты, олар табиғи экологиялық жүйе тұрғысында, экологиялық жағдайы өте нашар жерге айналды, ал экологиялық әлеуметтік тұрғыда экологиялық зардапты ауданның бірі болып саналады. Экологиялық апаттар биоортадағы жағдайларға еткен әсері арқылы дүние жүзінің әрбір аймағындағы құбылыстардың дамуына айтарлықтай ықпал жасауда.

Осыған байланысты Рио-де-Жанейрода (1992, маусым) БҰҰ – ның қоршаған орта бойынша өткізген конференциясында қарастырылған мәселелер (дүние жүзіндегі бүгінгі экологиялық жағдай; әлемдік қауымдастардың экологияны тұрақты дамытуға талпынысы т.б.) бойынша қабылданған шешімдер білім мен тәрбиені экологияландыруға жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік береді. Жеткіншектердің экологиялық білімі мен тәрбиесі міндеттерінің маңыздылығы арта түседі  [1;2].

Өркениетті  елдермен қатар Егеменді Қазақстан Республикасы да Рио-92 қабылдаған шешімге парасаттылық көрсетіп, біздің қоғамның басты дамуының стратегиялық бағыттағы “Қазақстан - 2030” тұрақты дамуының сара жолын көрсетті [3].

Одан кейін де Елбасының мемлекеттік экосаясаты мен экономикалық саясаты табиғат ресурстарын тиімді пайдалану әлемдік деңгейдегі үрдістеріне үн қосып “адам – қоғам – табиғат” арасындағы гармониялық үйлесімділіктің теориялық аспектілерін тұжырымдады. Бүгінгі таңда “Білім туралы” Заңдарды жетілдіру және білім сапасын әлем кеңістігінің білім деңгейіне көтеру көзделіп отыр. Яғни нәтижеге бағытталған білім сапасын өміршең ету жоспарлануда.

Елбасының қолдауымен Қазақстанда қоршаған ортаны қорғау және қалыптасқан экологиялық ахуалды жақсартуға бағытталған бірнеше маңызды заңдар мен құжаттар қабылданды [4;5;6;]. Соның ең маңыздысы “Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы” (2003 ж.) көпшілікке экологиялық білім мен тәрбие берудің өміршең бағдарламасын нақтылап берді [7]. Елбасының №1241 (2003) Жарлығымен мақұлданған бұл тұжырымдама ҚР “Қазақстан Республикасының конституциясы’, “Білім туралы” заңына сәйкестендірілген бірден-бір мемлекеттік  білім мен экологиялық саясатына қолдау көрсеткен  шешуші құжаттардың бірі болды [8;9].

Бүгінгі таңда “Білім туралы” Заңдарды жетілдіру және білім сапасын әлем кеңістігінің білім деңгейіне көтеру көзделіп отыр. Яғни нәтижеге бағытталған білім сапасын өміршең ету жоспарлануда.

Келешек ұрпақты экологиялық апаттан сақтап, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік сезімін оятып, табиғат қорғау жұмысына белсене араласатын ұрпақ тәрбиелеу проблемасына ерте заманнан күні бүгінге дейін ғұлама ғалымдар мен педагогтар, демократ-ағартушылары ( Әль-Фараби, Ж. Баласағұн, К.А. Иассауи, М. Кашгари, В.Г. Белинский, А.Н. Герцен, Н.А. Добролюбов, Д.И. Писарев, А. Қунанбаев, Ы. Алтынсарин, Ш. Уәлиханов және т.б.) ерекше мән берді. Олардың пікірлері кейінгі педагогикаға табиғи құбылыстар мен объектілерді түсінудегі білім мен тәрбие арқылы өзара байланысын негіздеуге үлгі болды. Сондай-ақ, Қазақстанның педагог-ғалымдары Ә.С. Бейсенова, Ж.Ж.Жатканбаев, Н.С.Сарыбеков, Қ. Аймагамбетова, М.Н.Сарыбеков, Б.Ы.Мұқанова, Ж.Б. Шілдебаев, Г.Орынбаева, Ш.Шынғысбаев, Т.Сағынбаев және т.б. экологиялық білім мен тәрбие берудің мақсат-міндеттерімен мазмұнын жүесін жасап, мектеп алдында тұрған күрделі міндеттерді шешуге өз үлестерін қосуда.

Бүгінгі  Республикамыздың Білім және Ғылым министрлігінің бағдарламасына сәйкес оқу жүйесін және білім беруді жаңа деңгейде ұйымдастыру өзекті мәселеге айналып, қолға алынып отыр. Осы өзекті мәселенің бірі – ол бала бақшадан бастап, орта және жоғары мектептерде үздіксіз экологиялық білім жүйесін қалыптастыру ғана емес, ол тұлғаның дүниетанымын дамытып, жан-жақты етіп тәрбиелеу. Осы мәселеге байланысты зерттеу тақырыбымызды «Биология курсындағы экологиялық мазмұнды жетілдіру әдістемесі » деп алуға тура келді.

Зерттеудің мақсаты: Оқушыларға экологиялық тәрбие беруді теориялық жағынан негіздеу, мүмкіндіктері мен жолдарын, мазмұнын анықтап, әдістемесін айқындау. Соның нәтижесінде оқушыларды өлке табиғатын қызғыштай қорғайтын адам етіп тәрбиелеу.

Зерттеудің міндеттері:

1. Оқушылардың экологиялық білім мазмұнының әдіснамалық – теориялық негіздерін анықтау.
2. Оқушылардың экологиялық білімділігін қалыптастырудың  ұтымды жолдарын көрсету.
3. Оқушылардың экологиялық білім мазмұнының тұжырымдамасын жасау.
4. Оқушыларға жаңа технология бойынша экология пәнін оқыту әдістемесін негіздеу және оның тиімділігін тәжірибелі  - эксперимент жүзінде тексерістен өткізу.

Зерттеудің әдіснамалық – теориялық негіздері : Адам  мен қоршаған табиғи ортаның өзара қатынасы туралы ілімі, таным теориясы, жеке тұлғалық іс - әрекет теориясы, табиғат пен оқушылардың өзара қатынасы туралы танымдық пікірлер, тұжырымдамалар философиялық көзқарастар, педагогикалық, психологиялық ой – пікірлер, ғылыми – зерттеулер мен болжамдар. Экологиялық білім мен тәрбие беруді тереңдетіп, экологиялық дүниетанымды қалыптастыру.

Зерттеу нысаны : Экологиялық тәрбие беруде сабақ және сабақтан тыс жұмыс формалары тәжірибе – эксперимент жүзінде тексеріліп, дәлелденді және олардың негізінде  әдістемелік  нұсқаулар жасалады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І бөлім:  Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру мазмұнының әдіснамалық- теориялық негіздері

1.1.  Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негіздері және оның мазмұны.

Қазіргі уақытта қоғамның алдында экологиялық тәрбие мен білім беру мәселесі тұр. Жер бетіндегі экология заңдарын бұзуға күш салатын бірден – бір зоологиялық түр – адам. Адамдардың күш санасы бар, және де сол сана мейлінше дамыған сайын экология туралы білім деңгейі төмендей түспек. Егер қазір жер бетінде адамдардың басым көпшілігінде экология мен дағды мүлдем жоқ десек, қателеспеген болар едік.

Сауаттылықтың (экологиялық) жайылуы халықтың мәдениетіне кері әсерін тигізеді. Оны тек тәрбиемен, білім берумен қалпына келтіруге болады. Басқадай жол жоқ , табиғи комплекстердің бұзылуы күннен күнге өршіп барады.

Россияның ірі ғалымы А. Яблоков экологиялық білім беру проблемасына тоқталады: Адамдардың экологиялық білім алуының жаңа сатысы керек. Адамның білім мен тәрбие алудың өн  бойында оң балабақшадан жоғарғы оқу орына  дейін  - экологиялық білім беру мәселесі бірінші орынға қойылуы қажет. Табиғатқа қамқор сезіммен қарайтын адамды тек осылай ғана тәрбиелеп шығаруға болады. Қазіргі уақытта  экологиялық білім берудің баршаға ортақ және үздіксіз жүйесінің құрылуы педагогтар алдына міндет етіп қойылды. Бұл міндет білім беру бағдарламасында бекітілген. Жаңа заман ой – пікірлерінің қалыптасу ерекшелігі мынада: ТМД елдерінде және біздің республикамызда экология мәселесіне аударылған назар басқа елдердегіден кем емес.

Қоршаған табиғи ортаға деген жауапкершілік қарым – қатынас тәрбиесінің мәселесі соңғы кезде оқушыларда, бастауыш сынып оқушыларынан бастап, оқу жұмысы методистерінің назарын аударады.

Экологиялық білім берудің мәні неде? Бастауыш сынып оқушыларының қабылдауына қандай экологиялық ұғымдар тән?  Оқушы жастардың экологиялық мәдениетінің элементі болып табылатын табиғатқа деген қамқор сезімді тәрбиелеудің ерекшелігі неде? Қандай методикалық шарттар қолданғанда, бұл мәселе ең үлкен педагогтік нәтиже береді?

Алайда, экологиялық білімнің бағыт – бағдарын белгілеуді елеулі пікір талас туғызып отыр. Басты назарда “Табиғат аясы”, “Қоршаған орта” немесе “Табиғат әлемі” мәселесінің тұру қажеттігі принципті мәселеге ие болды.

Көптеген шет елдердегі  оқу жүйесінде экологиялық білім беру әр түрлі пәндерді оқытуда сыныптағы оқушылардың  білім деңгейлеріне, жас ерекшеліктеріне, өмір тәжірибелеріне байланыстырып кіріккен (интегралдық) пәндер негізінде беру жағына назар аударады. Мысалы, АҚШ–та жалпы білім беретін колледждерінде педагогикалық ұжымның таңдап алуына орай міндетті түрде оқытылатын бес түрлі экологиялық кіріккен пәндер оқытылады.

Біздің ТМД елдерінде алғашқы кездерде барлық пәндерді экологияландыру бағыты басым болғандықтан және барлық оқу бағдарламалары шамадан тыс оқу материалдарын енгізгендіктен бірінші үлгі тиімді болмай шықты. Сонда да болса, әрбір пәндердің оқу пәндердің бағдарламаларында экологиялық  бағыттағы енген тақырыптар бір – бірін толықтырып, жүйелі білім беруге талпынады.

Соңғы жылдары кейбір оқу орындарында экологиялық бағдардағы пәндердің берген  білімі мен тәрбиесін жинақтайтын пән “экологиялық” арнайы курс 8 – сыныптарда жүргізіле бастады. Біз оны белгілі бір жүйеге келтіріп, сыныптан тыс жұмыстармен толықтырып оқушы жастарға экологиялық тәрбие беруге талпыныс жасадық.

Енді  бізде оқушы жастарға экологиялық білім мен тәрбие беруде бірінші кезегінде оның ғылыми негіздерін, мақсат-міндеттерін талдаудан кейін оның  мазмұндарын жасауда қандай талаптарға, ұстамдарға негізделетініне назар аударып, ұлттық оқу орындарында іске асырылып  жатқан экологиялық тәрбие беру жұмыстарына негіздеме беруге  талпындық. Экология ғылымын қай жағынан алып қарасаңызда, оның биология ғылымының құрамды бөлігі екені ап–айқын көрініп тұр. Ал, биология ғылымы - табиғаттану ғылымының бөлігі екені зиялы азаматтардың барлығына түсінікті.

Экология  ғылымы-табиғат қорғау ғылымының негізгі бастау бұлағы. Табиғат қорғау ғылымын, оның қағидаларын, заңдарын табиғатты өмірлік қажеттілікте пайдалануда міндетті түрде орындау мәңгілік, баянды өмір сүру негізі.

Табиғат сырын жан–жақты білуге ұмтылу, оның қорларын қажетіне пайдалану, адам баласының қанына сіңген қасиет . Бұл қасиетсіз адамның  өмір сүруі мүмкін емес. Ендігі мақсат– осы қасиеттің барлығын жер басып жүрген, әрбір адамның саналы түрде өмірге пайдалануға көмектесу. Бұл мақсаттың орындалуы әрбір адамзаттың табиғат қорғау тәрбиесінен өтуінен тікелей байланысты. Осы жұмысты орындау ұстаздың міндеті.

Демек, мектеп қабырғасында оқушыларға табиғат,  экология жайында тиянақты білім беріп, оларды табиғат қорғау  тәжірибесінен өткізсек, мақсат түбегейлі орындалады, оқушы жастардың саналы түрде, өмір бойы табиғат қорғау ісімен айналысатын болады.

Ал келешек ұрпақты экологиялық апаттан сақтап, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік сезімін оятып, табиғатты қорғау жұмысына белсене араласатын ұрпақ тәрбиелеуде профессор Н.С. Сарыбековтің жетекшілік етуімен “Табиғат қорғау орталығы” құрылып, онда М.Н.Сарыбеков,БұзаубақоваК.Ж.т.б. зерттеушілер көлемді жұмыстар атқарып жатыр. Н.С. Сарыбеков алты кезеңнен тұратын отбасы, бала – бақша балаларынан экологиялық сауат ашып, тәрбие берудің мүмкіндіктерін, мазмұндарын ұсынады. Мәселен, әр сәбиді табиғат қорғауға әр отбасында бастау алуы тиіс,бала–бақша бағдарламаларында  балалардың табиғатты түсініп, табиғатты аялау идеясын түсіндіру қажет. Былайша айтқанда, мектепке дейінгі әр бала “табиғат”, “жасыл желек”, “мөлдір су”, “көгілдір аспан”, “торпалы топырақ”, “гүл”, “денсаулық”, “сұлулық”, “әдемілік”, “сайраған құс”, “жүгірген аң”, “туған елім, жерім, отаным, республикам” ұғымдарының мән – мағынасын, мазмұнын білуі тиіс. Сонымен қатар, ол негізгі және профильді мектептердің 9-10 сыныптарында “экология және табиғатты қорғау” пәнін оқытуды ұсынады.

Қоғам мен табиғат арасындағы өзара қарым – қатынастың ғылыми негіздері мен мүмкіндіктері, мазмұндары жайлы Санкт –Петербургтік ғалымдар А.Н. Жиров,  И.В. Игнатенко, А.Н. Ласточкин, В.П. Соломиндердің “Геоэкология” авторлық бағдарламасының өзіндік ерекшеліктері бар. Шынын айту керек, осындай бағдарлама республикамызда әлі де аз қарастырылған. Мәселен, экологиялық  тәрбие берудің негізгі мәселелердің оқу орындардың жоспарында және оның жалпы білім берудегі алатын орындары мен қисынды құрылымдық құрамдарын анықтау, экологиялық білім беруде шетелдегі әріптестердің озат тәжірибелеріне ұқыптылықпен қарау. Қоғам мен табиғат арасындағы қарым – қатынастардың мән – мағынасын, мазмұнын, адам өмір сүретін ортаның экологиясын өз жанындай сақтау, өзін қоршаған табиғатқа өз бауырындай ілтипаттылықпен қарау сияқты адамзаттың құнды бағдарлары жасөспірімдерге қоғам мен табиғаттың заңдылықтарын түсіну негізінде олардың оқу үлгерімі өсіп, танымдық қызығушылық қасиеттері өсіреді.