«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдау мен аудиті

5.Негізгі құралдардың нақты  құнының коэффициенті кәсіпорынның  материалды-техникалық базасын сипаттайды.

Кнақты құны бойынша=құндық бойынша негізгі құралдар \баланс=4322400\18434809=0,2(2005 жыл)

       1195433\4168794=0,3(2006жыл)

Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі және жоғары деңгейі кәсіпорынның қаржылық жағдайын онды деп сипаттайды: бұл кезде меншікті қаражаттар мобильді олардың ол бөлігі негізгі құралдарғада, айналымынан тыс активтерге де емес, айналым қаражаттарына салынған. Сондықтан жұмсау коэффициентінің өсуі кәсіпорын мүліктің нақты  ұрылымындағы мүмкін болатын шектерінде ғана тиімді. Егер коэффициент негізгі құралдардың құнының азаюынан емес, негізгі құралдарға қарағанда меншікті қаражат көздерінің тез өсуіне байланысты  көбейсе, онда коэффициенттің жоғарылауы шыеымен кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының артқанын дәлелдейд. Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің құрамымен емес, сонымен бірге  қаржылық есеп берудің активтеріне салудың дұрыстылығымен мен сипатталады.

6. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті  – негізгі құралдардың техникалық  жағдайын сипаттайды. Бұл көрсеткішті  бағалау 2.3.1. кестеде көрсетілген.

7. Негізгі құралдардың жаңарту  коэффициенті – бұл негізгі  құралдардың техникалық жағдайын  сипаттайды. Бұл коэффициенті анықталады:

Кезең ішінде  келіп түскен жаңа негізгі  құралдардың  құны/ кезең соңындағы негізгі құралдардың бастапқы құны;

8. Негізгі құралдардың жарамдылық  коэффициент анықталады келесі  формуламен:

Негізгі құралдардың қалдық құны/ негізгі құралдардың бастыпқы құны. Бұл коэффициент 0,5-тен кем  болмауы тиіс.

9. Негізгі құралдардың істен  шығу коэффициенті –кезең ішінде  есептен  шығырылған негізгі құралдарды сипаттайды.

Бұны анықтау кезінде келесі формуланы қолданады:

Есеп кезінде есептен шыққан негізгі құралдардың құны/кезең басындағы негізгі құралдардың бастапқы құны.

Кесте -9

Негізгі құралдардың техникалық жағдайының сипаттамасы

(«Оңтүстік  Жарық Транзит»ЖШС-нің)

мың тг

№	Көрсеткіштер	2005 жыл		2006 жыл		Ауытқуы
		å	%	å	%	å	%
1	Негізгі құралдардың бастапқы құны	4322400	100	4374837	100	52437	-
2	Негізгі құралдардың тозуы	97219	0,3	206074	0,4	108855	0,1
3	Негізгі құралдардың қалдық құны	4225181	0,7	4168763	0,6	-56418	-0,1
4	Тозу коэффициенті (2/1)		0,02		0,04		0,02
5	Жарамдылық коэффициенті (3/1)		0,97		0,95		-0,02
6	Нақты құн (3/баланс)		0,2		0,7		0,5
7	Баланс	18434809		5364227		-13070582

 

Негізгі құралдардың техникалық жағдайын талдауда негізгі құралдардың нақты құнының коэффициентінің кәсіпорын ұшін ұтымды мәні 0,5 тен кем емес болуы керек. Негізгі құралдардың жарамдылық және тозу коэффициенті 0,5тен кем емес болуы қажет. Біздің талдау  бойынша жарамдылық коэффициент жыл басында 0,97 жыл аяғында 0,95 мәнді көрсетті. Ал тозу  коэфициенті 2005 жылы 0,02-ке  2006 жылы 0,03-ке ие болды. Бұл  серіктестік болашақта  негізгі құралдардың техникалық жағдайына көңіл бөлу керек болды.

Нарықтық экономика шарты бойынша кәсіпорынның экономикалық мақсаты табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның  табыстылығы нақты және салыстырмалы көрсеткіштер арқылы сипатталады. Нақты табыс көрсеткіші- бұл табыспен пайданың жиынтығы. Шет елдерде «табыс» ұғымы келесі мағынада анықталады. Табыс – бұл экономикалық пайданың өсуі есеп беру мерзіміндегі  активтердің ұлғаюы  немесе акционерлердің жарналарын қоспағанда пассивтердің азаюынан капиталдың өсуі.

Табыстар – бұл есеп беру кезеңіндегі активтердің өсуі немесе міндеттердің кемуі. Ереже бойынша  сәйкесінше  шығын шығармай,  тілеген табысты алу мүмкін емес. Ал, табыс болмаған жағдайда,  кәсіпорынның дамуы және әлеуметтік сұрақтарды сәтті шешуі мүмкін емес.

 Табыс  көрсеткіштер жүйесі  ең алдымен  қаржы  нәтижелерін  нақты көрсеткіштерінен тұрады. Оған мыналар жатады:

• Өнімдерді сату мен  қызметтер көрсетуден түскен кірі;
• Жалпы табыс;
• Қаржыландырудан түскен кірістер;
• өзге кірістер;
• негізгі емес қызметтен алынатын табыс;
• Салық салынғанға  дейінгі табыс;
• Салық салынғаннан  кейінгі жай қызметтен түскен табыс;
• Төтенше жағдайлардан болатын табыстар;
• Кәсіпорын қызметінің  соңғы қаржылық  нәтижесі болып танылатын таза табыс.

Табыс жалпы алғанда  тірі және  затқа  айналған еңбек шығындарының өнімділігін, шаруашылықтың нәтижелерін көрсетеді. Кейбір экономистер оны  экономикалық тиімділік көрсеткішіне басқа экономистер  кәсіпорын  жұмысы тиімділігіне  жатқызады. Біздің көзқарасымыз бойынша бірінші айтылған сөздер дұрыс.

 Табыс, нарықтық экономикада  өндірістік және әлеуметтік дамуының  негізгі көзі болғандықтан, кез келген кәсіпорын қызметінің мақсаты табыс  табу болып табылады. Табыстың көлемі кәсіпорынның шаруашылық қызметінің сәтті болуына, өз өзін қаржыландыруына әсерін тигізеді. Әр кәсіпорын ағымдағы және қаржылық шығындарын өздерінің меншікті кездері арқылы жабады. Уақытша жетіспеушілік кезінде қысқа мерзімдік  банк қарызы және коммерциялық несие бойынша қамтамасыз етеді.

   Табыстылықтың бірінші абсолютті  көрсеткіші өнімді өткізуден  алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы- шаруашылық қызметінің  нәтижесі туралы  есепте қосымша құн салығы, акциздер  және т.с.с. салықтар мен міндетті  төлемдер, сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны, сату шегерімдері және баға шегерімдері  алынатын  тасталып көрсетіледі.

   Өнім өткізуден түсетін  табыс сомасына қоғамдағы өтпеген бұйымдар  қалдықтарының  және сатып  алушының  жауапты сақталуындағы тиеліп жіберілген тауарлардың  өзгерістері белгілі бір әсер етеді.

   Табыстылықтың екінші  абсолютті  көрсеткіші – жалпы табыс. Ол  өнімді өткізуден қаржылық нәтижесін  білдіріеді және негізгі қызмет нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өндірістік  өзіндік құны арасындағы айырма ретінде анықталады.

  Жалпы табысқа әсер ететін  маңызды фактор  өндірістік өзіндік  құн, сондықтан оның төмендеуі  оның көлеміне көп  әсерін тигізеді.

  Көптеген кәсіпорындарда өзіндік  құнды баптар бойынша  талдаумен  айналысатын, оны төмендету жолдарын  іздестіретін экономикалық  қызметтің  бөлімшелері болады. Бірақ  белгілі  бір мөлшерде бұ жұмыс, инфляциясының  әсері және шикізат пен отын- энергетика  ресурстарында бағаның өсуімен өзінің маңызын төмендетеді. Бағаның күрт өсуі және кәісорынның меншікті  айналым қаражаттарының жетіспеуі жағдайында өзіндік құнның төмендеуі нәтижесінде табыстың өсімі мүмкін емес,

  Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған табыс. Ол сальдоланған қаржылық нәтижені білдіреді және табыс пен кезең шығындары  арасындағы  айырма ретінде мына формула бойынша анықталады:

    Дн=Дж -Рк

Мұндағы:    Дн –негізгі қызметтен алынатын табыс;

               Дж – жалпы табыс;

               Рк   - кезең шығындары.

Дн=108316/19244=5,6 (жыл басында)

Дн=714588/1022733=0,6 (жыл аяғында)

Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің  өндірістік өзіндік  құнына кірмейтін тұрақты  шығындарды білдіретін кезең шығындары қаншалықты аз болса, негізгі қызметтен алынатын табыс  соншалықты жоғары болады. Сондықтан да негізгі қызметтен алынатын табысқа  жүргізілетін талдауды  жоғарыда аталған көрсеткіштермен, сондай-ақ маржиналды бабыспен үздіксіз байланыста жүргізу қажет.

Табыстылықтың салыстырмалы  көрсеткіштеріне нарықтық  экономика жағдайындағы  кәсіпорынның қаржылық қызмет жасау, қаржыландыру  көздері ынталандыру және  оларды тиімді пайдалану сияқты  мүмкіндіктерінанықтайтын, осы кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштері жатады.

Олар кәсіпорын қызметін түрлі бағытта  белгілейді және олар экономикалық процеске қатысушылардың мүдделеріне  сай топтастырылады. Табыстылық коэффициенттері  салыстырмалы талдау мен кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың  міндетті элементтері  болып табылады, өйткені олар кәсіпоарын табысын қалыптастырудың  факторлық ортасын сипаттайтын маңызды көрсеткіштер.

Кәсіпорын активтерін (мүлік) пайдалану  тиімділігі – берілген кәсіпорынға қаражаттар салудың  дұрыстығы туралы  шешімдер қабылдауда қажетті әрі маңызды белгілердің бірі болып саналады.

Табыстылық коэффициентіне талдау жүргізушілер:

• басқару тиімділігінің көрсеткіші
• кәсіпорынның инвестициялау мақсатында  қажетті табысты жеткілікті түрде ала алу қабілетін көрсететінөлшеуіне
• табысты болжау әдісі;
• шегім қабылдау және бақылау құралы ретінде пайдаланады.

Басқару  тиімділігінің көрсеткіші  ретінде авансталған капиталдың  табысылық деңгейі  лның сапасын индикатор болып табылады. Кәсіпорынның  инвестициялауға қажетті  табысты жеткілікті көлемде алу мүмкіндігін беретін өлшеуіш ретінде, авансталған капиталдың  табыстылық деңгейі  кәсіпорынның ұзақ мерзімді  қаржылық тұрақтылығының  сенімді көрсеткіші болып саналады. Осыған  байланысты ол, инвесторлар мен ұзақ мерзімді  несиелер, заем берушілердің үлкен назарына ие болады.

Бұл көрсеткішті табысты (пайданы) болжау мақсатында пайдаланудың тиімділігі сонда, ол кәсіпорынның  болашақта алдынатын табысын активтермен байланыстыруға мүмкіндік береді.

1. Кәсіпорын  табыстылығының  салыстырмалы көрсеткіштерінің  бірі - өткізілген өнімнің табыстылық деңгейі;

2. Жалпы активтердің айналымдығы;

Таза табыс  жалпы активтердің  орташа мөлшері = таза табыс / ӨӨТТ*ӨӨТТ/жалпы актив орташа мөлшері;

Таза табыс  жалпы активтердің  орташа мөлшері = 89078/155944*155644/11899518=0,005

Кесте -10

Көрсеткіштер	Формула	2005 ж.	2006 ж.	Ауытқуы
Өнімді өткізуден түскен табыс (ӨӨТТ)	Қосылған құн сал-н акция ж/е басқа міндетті төлем мен салық ж/е қайтарылған тау.құнын сауда шегерімдерін есептегенде ӨӨТТ	155664	2345052	2189408
Жалпы табыс (ЖТ)	ӨӨТТ-нег.қызмет нәтижесінде өткізілгенөнім өндірістік өзіндік құны арасындағы айырма	108316	714588	606272
Маржиналды табыс	ӨӨТТ – айналым шығысы	136400	1322319	1185919
Негізгі бюджеттен түскен табыс	Жалпы табыс –кезең шығындары	89072	-308145	-219073
Негізгі емес бюджеттен түскен табыс	Негізгі емес қызметтен алынған табыс сомасы	6	10567	10561
Лық Анғанға дейінгі түскен табыс	Негізгі ж/е негізгі емесқызметтен түскен табыс сомасы	89078	-297578	-208500
-лық -ынғаннан гі қызметтен түскен табыс	Салық салуға дейінгі қызметтен түскен табыс – табыс салығы	89078	-297578	-208500
Басқа табыс	Жалпы табыс – есептелген салықтар	89078	-297578	-208500

 

Талдау бойынша  өнімді өткізуден түскен табыс жыл басында 115644 мың теңге, жыл басында 2345052 мың теңге, өткен жылмен салыстырғанда  2189408 мың теңгеге жоғарлады. өнімді өткізуден қаржылық нәтижесін білдіреді және  негізгі қызмет нәтижесінде  өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің  өндірістік өзіндік құны  арасындағы  айырма ретінде анықталады.

 Жалпы табыс жыл басында 108316 мың теңге, жыл аяғында 714588 мың  теңге, өткен жылмен салыстырғанда 606272 мың теңгеге жоғарлады. Жалпы  табысқа әсер ететін  маңызды фактор  өндірістік өзіндік құн, сондықтан оның төмендеуі оның көлеміне көп әсерін тигізеді. Жалпы табыс көлемі  қаншалықты көп және  өнімнің өзіндік құнына  кірмейтін тұрақты шығындарды білдіретін кезең шығындары қаншалықты аз болса, негізгі  қызметтен алынатын табыс соншалықты жоғары болады. Сондықтан да негізгі қызметтен алынатын табысқа жүргізілетін талдауды жоғарыда аталған көрсеткіштермен, сондай-ақ маржиналды  табыспен үздіксіз байланыста  жүргізу қажет. Таза табыс жыл басында 89078 мың теңге, жыл аяғында 297578 мың теңгеге, 208500 мың теңгеге төмендеді.

Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтер коммерциялық құпия  болып саналатындықтан және де сытқы  пайдаланушылар шығындарды тұрақты және айнымалы шығындарға  дәл бөле  алмайтынына байланысты, жалпы табыс көлемін маржиналды табыс көлемімен теңестіруге және  оны талдаудың прогрессивті әдісін қолдануға  болады.

Жалпы табыстың  өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі өзгерістер жатады:

• өткізілген өнімнің бағасының өзгеруі;
• өнімді өткізуден түскен табыстың өзгеруі;
• өткізілген өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығындарының өзгерісі.

Кесте – 11

Салыстырмалы табыстылық көрсеткіштерін бағалау 

Көрсеткіштер	Формула	2005 ж.	2006 ж.
Кәсіпорын активтерінің табыстылығы	Таза табыс/кәсіпорын активі	89078/18434809=0,004	-297578/5364227 =-0,05
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы	Таза табыс/ұзақ мерзімді активтер	89078/4225290=0,02	-297578/4168794 =-0,07
Қысқа  мерзімді активтер табыстылығы	Таза табыс/қысқа мерзімді активтер	89078/14209519=0,006	-297578/1195433 =-0,2
Қорлардың табыстылығы	Таза табыс/қорлар	89078/294342=0,3	-297578/256332 =-1,2
Өту көлемінің табыстылығы	Жалпы табыс/өнімді өткізудентүскен табыс	108316/155644=0,7	714588/2345052 =0,3
Істелген өнімнің табыстылығы	Таза табыс/өнімді өткізуден түскен табыс	89078/155644=0,6	-297578/2345052 =-0,1
Негізгі қызметтің табыстылығы	Негізгі қызметтен алынған табыс/өнімнің өзіндік құны	89072/47328=-1,9	-308145/1630464 =-0,1
Жиынтық капитал табыстылығы	Таза табыс/жиынтық капитал	89078/18434809=0,004	-297578/5364227 =-0,05
Меншікті капитал табыстылығы	Таза табыс/меншікті капитал	89078/4355439=0,02	-297578/4057861 =-0,07
Негізгі капитал табыстылығы	Таза табыс/негізгі капитал	89078/4225290=0,02	-297578/4168794 =-0,07
Айналым капиталының табыстылығы	Таза табыс/айналым капитал	89078/14209519=0,006	-297578/1195433 =-0,2
Қарыз капиталының табыстылығы	Таза табыс/қарыз капитал	89078/14079370= -0,006	-297578/1306367 =-03