«Оңтүстік Жарық Транзит» ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдау мен аудиті

• түзу сызықты бір қалыпты
• өндірілген өнімдер көлеміне пропорционалды түрде амортизация есептеу әдіс.

  Инвестицияларды бағалау әдістері мен есебі.

  Бұл тарау бойынша есеп саясатын жасау үшін инвестиіцияларды бағалау:

1. Қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды бағалау үшін инвестицияларды ағымды құнымен бағалау құнды қағаздар нарығының бағасына сай тұрақты түрде инвестициялар құнын балансты реттеп отыруға негізделген.

Баланс бойынша қысқа мерзімді инвестициялар құнын реттеу кезеңінде ұйымдардың табысы мен шығындар көлеміне әсер етеді. Инвестицияларды сатып алу және ағымдағы құнынан ең төменгі бағамен бағалау зиянды тіркеуге негізделген. Ал құнды қағаздар курсының жоғарылауы нәтижесінде түскен табыс есепке алынбайды. Мұндай табыс инвестициялар сату кезінде ағымдағы құнның сатып алу құнынан артық болған жағдайда ғана шығындар мен табыстардың өзгеруіне әсер етеді.

2. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды бағалау әдісі, бұларды сатып алу бағасымен және сату мен ағымдағы құнның ең төменгі дәрежесімен бағаланады. Инвестицияларды қайта бағалау әдісі мен бағалау ксепте тұрған инвестициялар құнын ағымдағы құнға келтіру мақөсатында әр кезеңде құны өзгеріске түскен жекелеген инвестициялық объектілер бойынша бағалау жүргізуге негізделген.

Тауарлы – материалдық қорларды бағалау әдістері

 Іс-тәжірибеде қолданылып келе  бухгалтерлік есеп ережелері  мен принциптеріне қарай ұцымдар, тауарлық-материалдық құндылыұтарды  бағалауына және  қайта бағалауына екі әдістерді қолдануына болады.

  Қорларды орташа өлшенген  құнмен, ФИФО әдістерімен бағаланады.

  Қорларды орташа өлшенген  құнымен бағалау құндылықтардың  орта бағасын есептеу арқылы  сатуға түскен немесе сатуға  түсетін құндылықтардың құны шығарылады. Орта құнмен бағалау барлық құндылықтар құнын, бұлардың санына бөлу әдісімен шығарылады. Фифо әдісі бойынша тауарлы-материалдық құндылықтардың бірінші тобының түскені бірінші сатылады немесе бұрында түскен қорлар ерте сатылады.

  Сонымен қатар тауарларды бөлшек саудада бағалау үшін есепке алынған тауарларды,бұларды сатуға дейін нақтылы сатып алуға жұмсалган шығындар сомасымен есептей тұрады.

  Өндірістік шығындар есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау.

              Өндірістік шығындар және өндірілген өнімдердің өзіндік   құнын калькуляциялау әдістерін таңдап қолдану ұйымдардың технологиялық және ұйымдық құрылым ерекшеліктеріне байланысты. Мұндағы әдістер өндірістік өзіндік құнды қалыптастыру мен калькуляциялау жүйесіндегі сабақтастық әрекеттерді және қолданбалы принциптерді сипаттауға арналған.

    өндірістік шығындар  мен өнімнің өзіндік құнын  калькуляциялау әдістерінің көп  тараған әдістеріне:

• Процесстік
• тапсырыстық
• нормативтік әдістер жатады.

 өндірілген өнімнің бір өлшемін  калькуляциялау үшін төмендегі:

• тікелей есептеу
• коэффициенттік
• аралас
• нормативтік
• шығындарды сомалау әдістерін қолданады

 Жанама шығындарды бөліп  тарату әдістеріне 

• еңбек шығындарына қарай пропорционалды бөлу
• тікелей шығындарға қарай пропорционалды бөлу
• өндірістік жұмысшылардың жұмсалған адам-сағатының санына қарай пропорционалды бөлу
• бақа да әдістер жатады.

 Аяқталмаған өндірісті бағалау  әдістеріне

• шығындардың тікелей баптары боынша
• материалды шығындар құны бойынша
• өндірістік өзіндік құнының нормативтік сомасы бойынша
• шартты бірлік әдісі бойынша
• басқа да әдістерді қолдануға болады.

 Процестік әдіс деп шығындарды  бір текті өнімдерге таратып  бөлу жүйесін айтады. Көптеген  өндірісті өңдеу процессінің  бірнеше баптарына жатқызылған  шығындарды таратуда осы әдіске жатады.

 Тапсырыстық әдіс деп технологиялық  мақсатқа жұмсалған мтериалдар, өндірістік жұмысшылардың еңбек  ақысы және өндірістік шығындарды  нақтылы өндірілген өнімдер сомасы  мен теңестіруді айтады.

 Нормативтік әдіс деп жұмсалған  шығындарды жіберілген материалдарды жоспарлау және нормалау жұмыстарын айтады. Нормалар негізінде шығындар жоспатлау ұйымдардың алға қойған мақсатын шешуге әсер етеді.

 Жартылай фабрикатты әдіспен  өндірілген өнімнің бір өлшемін  калькуляциялау арқылы аяқталмаған  өнімдердің бағасы әрбір өнім өндіру баптар бойынша шығарылады. Жартылай фабрикатты әдіс бойынша өнім өндіруге әрбір өңдеу баптары бойынша жартылай фабрикаттардың сандық өлшемін щығаруға болады.

 өндірілген өнімдердің бір  өлшемін калькуляциялау әдістері  өнімнің өзіндік құнын есептеу әдістемесін қолдану арқылы ажыратылады. Әрбір калькуляциялау әдісі өнімнің бір өлшемінің бағасын есептеп шығару жолының күрделігіне және алынған нәтиженің нақтылық дәрежесіне байланысты.

 Өндірілген өнімнің бір өлшемін  тікелей есептец әдісі арқылы шығару үшін жұмсалған шығындарды өндірілген өнімнің натурал санына бөледі.

 Коэффициенттік әдіс бойынша  өндірілген өнімнің бір өлшемінің  өзіндік құнын шығару үшін  арнайы коэффициенттер мен бөліп  тарту жөніндегі базалық есмептеу  қолданылады.

  Аралас әдіс нормативтік калькуляция есептеу және нормадан ауытқудың айырма есебін шығаруға негізделген.

 Шығындарды сомалау әдісі  арқылы өндірілген өнімншң өзіндік құнын шығару үшін жекелеген калькуляциялық нәтижелердің сомаларын деталдау,узелдеу, стадиялау бойынша анықтайды.

Жанама шығындар бөліп тарату әдісі есептелген калькуляциялардың нақтылығын және бөлінетін жанама шығындардың калькуляциялау объектілеріне тікелей жақын байланысыт екендігін қамтамасыз етуге арналған. Жанама шығындарды нақты және дұрыс тарату үшін, бөліп таратудың алғашқы базасы қабылданады. Сондай-ақ қабылданған тарату базасы өндірістік үрдістің типіне және шығарылатын өнімдердің түрлеріне байланысты болаы.

Аяқталмаған өндіріс көлемін бағалау әдісін қолдану арқылы өндірістік типті, есеп жүргізу әрекеттерінің жеңіл жолдарын, еңбек шығындарын қысқарту және оперативтік жедел ақпараттар алуға, сондайөақ жалпы жұмсалған шығындар көлеміндегі аяқталмаған өндірістің дәрежесі мен көлемін анықтауға болады.

Жоғарыда айтылған өндірістік шығындарды өз объектілеріне қарай бөліп тарату және өндірілген өнімдердің бір өлшемінің калькуляциясын шығару жөніндегі қолданбалы әр түрлі әдістер есеп саясатын қалыптастыру үрдісін жасау үшін таңдалып анықталады.

Алашақтар мен берешектер қарыздарының есебі

Есептің осы объектілеріне төмендегі ерекше әдістер қолданылуы мүмкін:

• күмәнді қарыздар резервін қалыптасу әдісі;
• сату, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлеміне қарай есеп;
• шоттар төлеудің төлеу мерзімі бойынша есеп айырысудың пайыздық әдісі.

 Сату, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлеміне қарай пайыздық әдіс, негізінен берешекткердің өткен кезеңдеріндегі қарыздарын және сенімсіз қарыздардың үлес салмағын анықтап, талдау арқылы шығарылады. Өткен жылдарда орын алған жағдайлардан туындаған қарыздар сомасын талдаудың нәтижесінде есепті осы бойынша күмәнді қарыздар резерві жасалынады. Шоттарды төлеудің төлеу мерзімі бойынша есеп айырысу үшін күмәнді қарыздардың болашақтағы болжамды пайызы есептелініп, қарыз сомаларының түрлерін топтастыруға болады, классификациялық және жекелеген берешектер мен алашақтар категорияларына жатқызып, қарыздарды төлеу дәрежесі анықталады.

 

 Еңбек ақы төлекдің есебі.

 Есептің осы объектісі бойынша  еңбек ақы төлеудің түрлері  мен жүйесі, есептелген еңбек  ақымен есеп айырысудың әдісі, еңбекті ұйымдастырудың жолдары мен түрлері еңбек жағдайынан туындайтын ауытқушылық факторлары, тоқтап қалу, және өндірістік ақау болдырмау шаралары, сыйақы төлеу, қосымша еңбек ақы есептеудің тәртібі, жеңілдік сағаттар, еңбек демалысы бойынша есеп айырысу, еңбек уақытынан артық кеткен уақытқа еңбек ақы есептеу, жәрдем ақы т.б. факторлар көрсетіліп, есеп саясатының осы объектіге тән әдістері таңдалады.

  Сонымен қатар еңбек ақы  есебін шоттар мне субшоттар  жүргізу, қолданбалы жұмысшы шоттар  тізімі, еңбек демалысына ақы төлеу резервін жасау және еңбек ақы бойынша есеп айырысу құжаттарын сақтау т.б. шаралар есеп саясатында көрсетілуі керек.

  Ақшаның есебі

 Ақшаның есебін жүргізуді  төмендегідей әдістері бойынша  қолданылады:

• кассалық операцияларды жүргізудің тәртібі:
• шетелдік валюта түріндегі ақшалар еғсебін жүргізудің тәртібі:
• дүкендерге ақша есебін жүргізу:
• дербес баланс жасамайтын сату орындарындағы:
• филиалдардағы ақша қозғалысының есебін жүргізу тәртібі:
• кассадағы қалдық ақшаны түгендеу мерзімі,мұның әдістері есеп саясатына жазылады.

Табыстар мен шығыстар

Бухгалтерлік есептің осы объектілері: алдағы кезеңде негізгі қызметтен түсетін табыстар және негізгі қызметке жатпайтын қызметтен түсетін табыстардың көлемі көрсетіледі. Шоттар жұмыс жоспарындағы табыстар мен шығыстар есебін жүргізудің тәртібі, сондай-ақ жалпы және әкімшілік шығындарының құрамы мен бұлардың жекелеген баптары, дайын өнімдерін сату жөніндегі шығындардың құрамы мен баптарын қамтиды.

  «Оңтустік Жарық Транзит» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі есеп жүргізу саясатын қалыптастыру.

 Есеп жүргізу саясатын қалыптастыру  және пайдалану кезінде есеп  жүргізудің мынандай қағидаттарын  ұстану керек:

1. Есептеу.

Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте қабылдаады және олардың түсуіне немесе пайда болуына қарай (ақша қаражатының алынуы немесе төленуі негізінде емес) қаржы есептерінде көрсетіледі.

2. Толассыз қызмет.

 Субъект толассыз жұмыс істейтін, яғни таяу болашақта жұмыс  істей беретін субъек ретінде  қарастырылады. Оның қызметін тоқтату  немесе оның көлемін едәуір  мөлшерде қысқарту пиғылы да, оның қажеттігі де жоқ деп болжам жасалады.

3. Түсініктілік.

Қаржы есептерінде беріліп отырған ақпарат оны пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.

4. Мәнділік,

Қаржы ақпараты оны пайдаланушылар шешімдер қабылдау барысында олардың қажеттерін қанағаттандыру үшін елеулі болуы және шаруашылық қызметінің оқиғаларына баға беруде оларға көмектесуі тиіс.

5. Маңыздылық.

Есеп жүргізудің саясаты, егер маңызды ақпараттың ескерілмеуі немесе дұрыс көрсетілмеуі қаржы есептемесін пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал етуі мүмкін болса, оны қаржы есептерінде ашып көрсетуге бағытталуы тиіс.

6. Сенімділік.

Ақпаратты елеулі қате немесе бұрмалау болмаса және пайдаланушылар оған сенімді болса, ол сенімді болып табылады.

7. Бейтараптық.

Қаржы есептемесінде беріліп отырған ақпарат сенімді болуы үшін бұрмалаудан аулақ болуы тиіс.

8. Сақтық.

Активтер мен табыстың асыра бағалануы, ал міндеттемелер мен шығындардың жете бағаланбауы үшін белгісіздік жағдайында баға беру үшін қажетті шешімдер қабылдау кезінде сақ болған жөн.

9. Тиянақтылық.

Сенімділік қамтамасыз ету мақсатында қаржы есептерінде ақпарат толық болуы және жұмсалған барлық шығындарды бейнелеуі тиіс.

10. Салыстырмалық.

Қаржы ақпаратты пайдалы әрі мазмұнды болуы болуы үшін ол бір есепті кезеңнен екіншісіне салыстырмалы болуы тиіс. Оны пайдаланушылар қаржы есептемесін әзірлеу кезінде пайдаланылатын есеп жүргізу саясаты, осы саясаттағы барлық өзгерістер және осы өзгерістердің нәтижелері туралы хабарданып отыруы тиіс.

11. Дәйектілік.

Субъект таңдап алған есеп жүргізу саясатын ол бір есеп беру кезеңінен екіншісіне дейін дәйекті түрде қолданылады.

12. Әділетті әрі тура көрініс.

Қаржы есептері оны пайдаланушыларға субъектінің қаржы жағдайы, қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы әділетті әрі тура көріністі бейнелеуі тиіс.

Шаруашылық операцияларын, активтерді, меншікті капиталды, міндеттемелерді, қызмет нәтижелерін және басқаларын көрсетудің балама тәсілдерін теріске шығармайтын бухгалтерлік есепке алыдың стандарттары есеп жүргізу саясатын ұалыптастырудың базасы болып табылады.