Міндеттемелер есебі және аудиті

Акционерлік қоғамының негізгі қызметтері болып төмендегілер саналады:

• Жолаушылар вагон паркін икалық ақаусыз жағдайында сақтау;
• Вагондарды мезгілінде жөндеуге жіберу;
• Жөндеу жұмасы аяқталарда жөндеу зауытынан келген вагондардың орындау сапасын тексеру;
• Вагон паркі және оның ішкі жабдығының сақталуы;
• Отынды, шикізатты және материалды үнемді жұмсау;
• Маркетингтік қызметтерін жүзеге асыру;
• Интелектуалдық меншік түрлерін мелігіне алу;
• Өз қызметтерін жарнамалау мен ақпараттық қызметтерін көрсету.

«Лизингтік  жолаушылар вагон компаниясы» акционерлік  қоғамының мекен-жайы: Қазақстан  Республикасы, Астана қ., Қонаев көш., 6. Қоғамның келесі аймақтық филиалдары бар:

• АҚ «ЛЖВК» АФ «Лизинг-Астана»
• АҚ «ЛЖВК» АФ «Лизинг-Алматы»
• АҚ «ЛЖВК» АФ «Лизинг-Актобе»

«Лизингтік  жолаушылар вагон компаниясы» акционерлік  қоғамының ұзақ мерзімді активтерінің бірі негізгі құралдар - 3687107 мен материалдық емес активтері - 54317, яғни барлығы 2012 жылдың басында бастапқы құны 3741424 долларды құрады, ал материалды мен материалдық емес активтердің тозуы 711358 долларды, ал баланстық қалдық құны 3669968 долларды құрады.

     Акционерлік қоғамында негізгі құралдарды жақсарту жаңадан техникалық құрал-жабдықтар мен ғимараттарды енгізу арқылы іске асырылып, оның экономикалық өсуінің потенциалды мүмкіндіктеріне жол ашады. Кәсіпорынның қызметінің соңғы нәтижесі оның негізгі қорларының техникалық жағдайымен байланыстырылады. Өндірістің техникалық деңгейі пайдаланылатын құралдардың прогрессивті дәрежесімен анықталады. Сондықтан, прогрессивті негізгі құралдардың үлесінің артуы осы заманғы алдыңғы қатарлы технологияларды енгізуге себебін тигізеді. Соның арқасында кәсіпорынның техникалық деңгейін көтере отырып, ұсынылатын қызмет сапасы да жақсарады.

 Вагондар мен басқа да құрал-жабдықтарды пайдаланудың және де ауысымдық қорды қолданудың синтетикалық көрсеткіші ауысымдық коэффициенті болып саналады. Ол тәулік ішінде қызмет көрсетуге қатысатын өндіріс құрал-жабдықтарының жұмысының ауысымдық орташа санын көрсетеді. Құрал-жабдықтардың ауысымдық коэффициентін қызмет көрсетіп тұрған вагондардың ауысымдық санын кәсіпорындағы барлық орнатылған вагон жабдықтарының сандық бірлігіне бөлу арқылы анықталады.

Талдау  барысында акционерлік қоғамында қазмет көрсетуге қатысатын барлық вагон құрал-жабдықтарының ауысымдық коэффициент динамикасын анықтау болып табылады.

Кәсіпорындағы негізгі құралдардың активті  бөлігі ретінде қызмет көрсететін вагондар,жұмыс машиналары мен жабдықтар болып саналады. Оларды уақыт бойынша – (экстенсивті), және проектілік қуаттылығы бойынша – (интенсивті) пайдалануға болатындығы бәрімізге белгілі. Мұндай көрсеткіштердің құрылымы кәсіпорындағы нақтылы қолда бар барлық ресурстарды нақтылы пайдаланылып отырған көрсеткішімен салыстыру мүмкіндігімен ерекшеленеді.

Егер  де, экстенсивті пайдалану коэффициентін  есептеуде ресурс ретінде уақыт  саналса, онда нақтылы жұмыс істеген  уақытты барынша максимальды  қызмет көрсету мүмкіндігі бар мерзімге қатынасы арқылы анықтаймыз. Қызмет, бизнестің түріне қарай менеджерлер жылдық, квартал бойынша, немесе ауысымдық пайдалану мерзімін есепке алуы мүмкін.

   Интенсивті пайдалану коэффициенті  қызмет көрсету процесінде вагондар мен басқа да жабдықтарды пайдалану қуаттылығын көрсетеді. 

 «ЛЖВК»  АҚ -нің Қаржы Бөлімі қаржы ресурстарын басқарумен айналысады, сонымен қатар, «ЛЖВК» басшыларына немесе жұмысшыларына, акционерлерге т.б. заңды тұлғаларға «ЛЖВК» -ның бизнес-жоспары мен мақсаттарына сай, бағдарламасының аясында есеп беру және түрлі консультациялар берумен айналысады.

«Лизингтік  жолаушылар вагон компаниясы» акционерлік  қоғамының қаржыгер - бақылау тобы мына бөлімшелердің жұмысына жауап береді, яғни, олар:

• Жалпы бухгалтерия;
• Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына есеп беру тобы;
• Бюджет және болжамдау тобы;
• Маркетинг және тасымалдауды қаржылық қолдау тобы;

Қаржыгер - бақылау бөлімінің ең басты функцияларының бірі компанияда қаржылық есеп жүргізу, және де бюджет пен болжау, қаржылық талдау, ішкі басқару есебі, сыртқы қаржылық есепке қатысты сұрақтарды бақылап басқару. Бұл бөлім 5 топтан құралады:  

Жалпы бухгалтерия  - барлық негізгі қаржы операцияларының бухгалтерлік есебін, негізгі қор есебін, материалдар, жалпы бухгалтерлік есеп, шығындарды бөлу және ұйымдастырумен айналысады.

Маркетинг және тасымалдауды қаржылық қолдау тобы вагондардың сатылуына жауап береді, тауарлы-материалды қорлардың есебімен, сатқандағы транспорттық шығындардың есебімен, сонымен қатар, маркетинг бөлімге қаржылық және келісім-шарттық қолдау көрсетіп отырады.

Қазақстан Республикасының  мемлекеттік органдарына есеп беру тобы элетронды-салықтық мониторингтік жүйе бойынша есеп беруді қоса алғанда, Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына қаржылық есеп берумен айналысады.;

Бюджетті болжамдау  және есепке алу  тобы – «ЛЖВК» эксплуатациялық және капиталды шығындар бойынша аралық және жылдық бюджеттерін дайындаумен, талдаумен айналысады. Сонымен қатар, қаржыгер – бақылаушы және болжамдау топтарының менеджерлеріне, қаржы бөлімінің бас директорына және компанияның бас директорына аналитикалық қолдау көрсетумен айналысады.

           «ЛЖВК»-нің Ішкі бақылау бөлімі (Группа Внутреннего контроля) – «ЛЖВК» басшыларына қызмет тапсырыстарына және қаржылық жетістіктерге жетуге жәрдемдеседі.         

           «ЛЖВК»-нің Ішкі бақылау бөлімінің  қызметтері:

• Іскерлік тәуекелділікті айқындау;
• Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін анықтайды;
• Компанияның шығындарын сақтау үшін ақшалай қорларды бақылап отыру.

Жүйені  сынау мен нақты анализдеудің арқасында Ішкі бақылау тобы «ЛЖВК» басшыларына ішкі бақылау нәтижесіндегі  ақшалай қорларды қалай тиімді пайдалану  туралы жоспарларын ұсынады. ІБТ (Ішкі бақылау тобы) берген ұсыныстардың арқасында, нәтижесінде компанияның  активтері сақталады, сонымен қатар, қаржылық есептің нақтылығын қамтамасыз етеді, қызмет тиімділілігін сақтап, компанияның саясатын ұстануға жәрдемдеседі. ІБТ - өндіріс шығындарының төмендеуін немесе жоғарлауын, пайданың тиімділігін, т.б. экономикалық факторларды анықтайды.

Кәсіпорында негізгі қорлардың қозғалысы  туралы сипаттама беру үшін келесідей  көрсеткіштерді есептейміз:

1) Негізгі  қорлардың қор қайтарымдылық  коэффициенті, ол негізгі қызмет  көрсету құралдардың пайдалануын  сипаттайтын шолушы экономикалық  көрсеткіші – қор қайтарымы  болып табылады, ол негізгі құралдардың  бір өлшеміне шаққандағы өндірілетін  заттай немесе ақшалай түріндегі  өнімді көрсетеді. Мысалы, 2011 ж.  вагондарды сатудан түскен табыс  3989466296 теңгені құраса, ал негізгі құралдардың орташа жылдық құны 162385790 теңгеге тең болғанда, қор кайтарымдылық коэффициенті - 3989466296/ 162385790 = 24,6-ға тең болады.

2) Негізгі  қорларды жаңарту коэффициенті;

       Кәсіпорын пайдасын арттыру мен  рентабелділікті өсірудің маңызды  резерві ретінде негізгі құралдарды  тиімді пайдалану болып саналады. Негізгі құралдарды пайдалануды  талдау жоғарыда айтылған әртүрлі  жалпылама және жекелеген көрсеткіштердің  көмегімен іске асырылады.

        Бұл көрсеткіштер бүтіндей барлық  негізгі құралдар бойынша да, сонымен қатар, жекелеген топтары  мен түрлері бойынша да есептеуге  болады. Мысалы, өндірістік тәжірибемді  өткізген акционерлік қоғамның  қор қайтарымдылығы коэффициентін  есептейтін болсам, кәсіпорын бойынша  бір есепті кезеңдегі көрсетілген  қызмет көлемін негізгі өндірістік  құралдардың жылдық орташа құнына  бөлу арқылы анықтаймыз.

       Осы көрсеткіштерді зерттей келе, талдау жүргізу барысында акционерлік  қоғамының дамуы мен ресурстарды  пайдалану деңгейі туралы қорытынды  жасауға негіз болады.

         Жоғарыда айтылғандай, бірлескен кәсіпорынның қызметінің негізгі түрлері болып жолаушылар вагондарын сату, жалға беру, жолаушылар вагондарын мезгілінде жөндеуге жіберу тағы сол сияқты қызметтер болып табылады.

«Лизингтік жолаушылар вагон компаниясы»  акционерлік қоғамының есеп жүргізу саясатының негізгі қағидаттарына тоқталамын. Қаржы есептілігі Қазақстан Республикасында бекітілген бухгалтерлік есеп жүргізу стандарттары мен халықаралық стандарттарға сәйкес негізгі құралдарды қайта бағалауды ескере отырып, бастапқы құн қағидаты негізінде дайындалады.

Бухгалтерлік есеп және салық салу жөніндегі қазақстандық заңнаманың талаптарына сәйкес кәсіпорын бухгалтерлік жазба жүргізуге және жинақталған  қаржы есептілігін теңгемен дайындауға міндетті. Жинақталған қаржы есептілігін  халықаралық есеп беру стандарттарына сәйкес активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар сомасына, сондай-ақ шартты міндеттемелерді ашуға ықпал  ететін бағалаулар мен пікірлерді пайдалануды  талап етеді.

Материалдық емес активтер. Мұндай сатып  алынған бағдарламалық қамтамасыз ету, лицензиялық келісімдер және тағы басқа да материалдық емес активтер құнын білдіретін активтер жинақталған  өтелім шегеріліп, бастапқы құнымен  көрсетіледі. Өтелім активтер қызметінің пайдалы мерзімін бағалау үшін тік  сызық әдісі негізінде есептеледі. Материалдық емес активтер негізінен  бес жыл ішінде өтеледі.

Негізгі құралдарды қайта бағалау. Бірлескен кәсіпорын өзінің негізгі  құралдарын қайта бағалау жүргізу  үшін олардың қалдық құнын өзінің құрылымдық бөлімшелерінде айырбастағанға дейін тәуелсіз сарапшыларды тартады. Қайта есептеу нәтижесінде активтер құнының артуы кейінге қалдырылған  табыс салығы сомасы шегеріліп, қосымша  төленбеген капитал шоты бойынша  ескеріледі. Қайта бағалау нәтижесінде  активтер құнының кемуі ағымдағы жылдың шығысы ретінде танылады. Алайда актив құнының құнсыздануы, құнсыздану сомасы осы актив бойынша танылған бұрынғы үстеме баға сомасынан асып кеткенге дейін қосымша төленбеген капитал шоты бойынша ескеріледі.

Қосымша төленбеген капитал негізгі  құралдарды қайта бағалау сияқты әдіспен өтеледі және тікелей  бөлінбеген табыс есебінен шығарылады. Төленбеген қосымша капитал есебінен бөлінбеген табыс есебіне аудару кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде көрсетілмейді.

Негізгі құралдарды есептен шығарғанда олардың қалдығы қосымша төленбеген капитал бойынша бөлінбеген табысқа  ауысады. Осы қозғалыс жинақталған  есептілік өзгертулерінде өз капиталында  негізгі құралдар болып көрсетіледі.

Негізгі құралдардың тозуы, тік  сызықты әдіспен белгілі мерзімге пайдалы мерзімде әрбір қызметтің  активі, төменде көрсетілгендей есептеледі: Мысалы, ғимараттар 30-40 жылдар, машиналар  мен жабдықтар 8-12 жылдар, вагондар мен  басқа көлік құралдары 10-13 жылдар, басқа да негізгі құралдар 5-15 жылдар болып есепке алынады.

Вагондардың пайдалы қызметінің мерзімін ұзартатын негізгі құралдардың  күрделі жөндеуінің шығындары негізгі  құралдардың есебіне жатады. Ағымдағы жөндеу мен қызмет көрсетудің шығындары  оларды пайдаланған кездегі шығысқа  жатады. Негізгі құралдарды сатқан кезде немесе есептен шығарғанда оларды алғашқы құны сатылған немесе есептен шығарылған активтің, оның тиісті жинақталған тозуы мен  осы активке байланысты кез келген қайта бағалау есептіліктен алынып тасталады. Негізгі құралдарды есептен  шығарған кезде кез-келген табыстар мен залалдар осы ағымдағы табыстар мен шығыстарға жатады.

 Тарау 2. Кәсіпорында ұзақ мерзімді активтердің есебін ұйымдастыру

2.1. Негізгі құралдардың  бухгалтерлік есебін ұйымдастыру

         Кез келген өндіріс  өз қызметіне   құрал – жабдықтарын тартса  ғана жүреді, ал ол еңбек заттары  (шикізат, материалдар, сатып алынған  жартылай фабрикаттар) және еңбек  құралдары (машина, станок) болып  бөлінеді. Бұл арада еңбек құралдарының  құрамы сыртқы белгісімен емес, олардың  қызмет көрсету процесіндегі  атқаратын роліне қарап анықталады.

        Негізгі құралдар материалдық  өндіріс саласында да,  өндірістік  емес (әлеуметтік) салада да ұзақ  уақыт бойы (1 жылдан астам)  қызмет  етеді.

        Егер кәсіпорындар мен ұйымдардағы   негізгі құралдардың бәрі тек   қана ұйымның  негізгі  шаруашылығының  түріне ғана қызмет істейтін  болса, онда бұл ұйымдағы негізгі құралдардың барлығы түгелімен сол кәсіпорынның  атқаратын қызметі саласындағы топқа жатады.

        Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншіктік,  яғни кәсіпорынның өзіне тиісті  және уақытша жалға алынған  болып екіге бөлінеді. Кәсіпорын  уақытша  жалға алған негізгі  құралдары баланс сыртындағы  ″Жалға алынған негізгі құралдар″  деп аталатын шотта есептейді.

  Сонымен  қатар пайдалану барысына қарай  негізгі құралдар жұмыс істейтін, жұмыс істемейтін және сақтауда  тұрған деп 3 топқа бөлінеді.